Post-Yapısalcı Lensler İle Bir Yahudilik Okuması

Yıl 2019, Cilt: 2019 Sayı: 37, 1271 - 1297, 30.04.2019

Hesna Serra Aksel

https://doi.org/10.28949/bilimname.523953

Öz

Yahudiliğin tanımları ve sınırları hakkında bazen bir birinin zıddı da sayılabilecek çeşitli eğilimler mevcuttur. Yahudilik bir din midir yoksa bir milliyet midir? Yahudi olmak bir etnik kökene mi bağlıdır yoksa kültürel bir kimlik midir? Örneğin bazı Yahudiler kendilerini seküler Yahudi olarak tanımlarken diğerleri seküler ve milliyetçi bir Yahudi kimliğine karşı çıkar. Dünya üzerinde birçok Yahudi kendisini geleneksel Yahudi teolojisinden bağımsız bir kültürel değerler mekanizması üzerinden tanımlar. Diğer taraftan, İsrailli tarihçi Shlomo Sand gibi bir diğer grup Yahudiliği bir din olarak görür ve Yahudi kimliğinin modern bit icat olduğuna inanır. Yahudiliğin bir din olarak doğup zaman içinde kültür ve medeniyeti de içine alacak geniş bir yapıya dönüştüğüne dair genel bir kabul de vardır. Bu çalışmada Yahudi olmanın veya Yahudiliğin ne anlama geldiğine dair sorular ele alınmakta ve Yahudilikteki her bir pratiğin, düşüncenin ya da yapının anlaşılabilmesi için o düşünce, pratik ya da yapının üretildiği dönemdeki güç ilişkilerinin incelenmesi gerektiği vurgulanmaktadır. 
Fransız filozof Michael Foucault’un güç (power) kavramı temelinde, güç yapıları (constructions of power) olarak adlandırılabilecek, kurumsal, kültürel, maddesel ve söylemsel yapıların, Yahudi düşüncesinin, hukukunun, pratiklerinin ve hatta metinlerinin oluşumuna etkileri incelenmektedir. Foucault’a göre, kimliklerin inşası, bilginin üretimi ve dini gelenekler gibi kategorilerin şekillenmesi farklı güç yapılarının ilişkisi ve bir birini etkilemesi yolu ile oluşur. Bu yapılar kurumsal, kültürel, materyal veya söylemsel olabilir. Bu bakış açısı, dini toplulukların algı, düşünce ve uygulamalarının nasıl belirli bir zaman ve mekândaki baskın güç yapılarının iç içe geçmesi ile şekillendiğini ortaya koymamıza yardımcı olur. Bu sebeple, Yahudilik üzerine yapılacak bir çalışma belirli Yahudi inançlarının, uygulamalarının veya algılarının şekillendiği dönemdeki şekillendirici ve düzenleyici etkiye sahip güç yapılarını incelemek zorundadır.
Bu araştırmada, Yahudi gelenekleri, ideolojileri ve uygulamalarının şekillenmesi ve belirli dönemlerin baskın güç yapıları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için, Yahudi tarihinde iki farklı dönem ve coğrafyaya bakılmaktadır. İlk olarak Roma imparatorluğu döneminde, Yunan ve Roma kültür ve felsefesinin Yahudilikteki cinsiyet rollerinin oluşumu üzerindeki etkileri incelenmektedir. Roma dönemi Filistin’de Yahudi geleneğinde ve metinlerinde cinsiyet algısının nasıl baskın Roma kültürü ile ilişkili olarak şekillendiğine ve bu baskın kültürün etkisinde kaldığına dikkat çekilmektedir. Mirriam Peskowitz’in Spinning Fantasies: Rabbis, Gender, History adlı eserinde ele alınan ip eğirme ve dokuma sanatına dair hikâyeler Yahudilerin de içinde yasadığı Roma kültürü ve çalışma hayatına dair ipuçları vermektedir. Bu hikâyeler Yahudi metinlerinde de kullanılmakta ve Yahudilik ile Roma kültürü arasındaki etkileşimi ve Yahudi metinleri ve Roma kültürünün nasıl iç içe geçerek şekillendiğini göstermektedir. Diğer bir deyişle, Yahudi metinlerinde cinsiyet rolleri âdete tarihsel bağlamdan izole edilmiş bir ortamda bağımsız dini değerler olarak ortaya çıkmış gibi sunulmuş ise de, Rabbanik Yahudilerin içinde yasadığı Roma imparatorluğundaki çeşitli baskın güç yapıları Yahudi cinsiyet algısının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Diğer bir deyişle, bu karmaşık cinsiyet yapıları Yahudi metinlerinde dönemin kültürel zemininden bağımsız olarak sunulmuştur. Hatta Roma döneminde yasayan Yahudi topluluklarının cinsiyet rollerine dair bir birinden farklı inanç ve uygulamaları olsa da günümüze ulasan ve otorite olarak kabul edilen metinler bu farklılıkları yansıtmamakta, tekil ve tarihsel zeminden bağımsız bir Yahudi geleneği izlenimi vermektedir. Roma döneminde baskın olan kültürel, materyal ve söylemsel güç yapıları incelenmeksizin salt bir metin okuması yapıldığında bu karmaşık ve iç içe şekillenişi görmek mümkün değildir.
Yahudi tarihinde dikkat çekilecek ikinci zaman dilimi ve coğrafya ise modern dönem Avrupa’sıdır. Avrupa’nın Aydınlanmacı düşüncesinin Siyonizm’in şekillenmesine nasıl yön verdiğinin aydınlatılması için, Yahudi düşüncesinin nasıl Avrupa’nın modernist ve aydınlanmacı düşüncesi temelinde yeniden yapılandırıldığının ortaya konulması gerekmektedir. Özellikle Siyonist düşüncenin oluşumu o dönem Avrupa’da hâkim olan milliyetçi ve modernist ideoloji ile yakından ilişkilidir. Siyonist düşünceyi inşa eden Herzl Avrupa’daki aydınlanmacı ve milliyetçi akımın tesiri ile ortaya çıkan Yahudi krizini çözmek için yine aynı akımın zihniyetine başvurmuş ve yeni Yahudi kimliğini bu zihniyet üzerine inşa etmiştir. Tabii ki seküler ve milliyetçi Avrupa düşüncesi üzerine inşa edilen yeni Yahudi kimliği sunulurken Yahudi geleneğinde var olan mitolojik anlatımlara, İbraniceye ve kutsal topraklara dönüş inancına atıflar yapılmıştır.  Ancak bu atıflar yeni kimliği inşa eden asıl ögeler değildir. Aydınlanmacı zihniyet temelinde geliştirilen Siyonist ideoloji Yahudi kimliğini ilahi bir inanç, değerler ve uygulamalar sistemi olmaktan çıkarıp, insan temelinde şekillendirilen seküler ve milliyetçi bir kültür eksenine oturtmuştur. Siyonist düşünce daha önce Avrupa’da var olan ve dini temellere oturtulmuş olan Yahudi kimliğini milliyetçilik üzerine temellendirilmiş seküler bir kimliğe çevirmiştir. Bu Siyonist söylem Yahudiliği modernite öncesi dönemde olduğu gibi kollektif hafızaya dayanan bir kimlik olmaktan çıkarıp belirli bir coğrafya üzerinden tanımlamıştır. Bu yeni tanımlamada Yahudiliğin geleneğinde var olandan ziyade Avrupa’nın seküler, milliyetçi ve aydınlanmacı söylemleri esas alınmış ve yeni Yahudi kimliği bu söylemler üzerine inşa edilmiştir.
Bu iki farklı zaman ve mekândaki baskın kültürler ve düşence sistemleri ve bunların Yahudi topluluklar üzerindeki etkileri incelendiğinde Yahudiliğin nasıl her dönemin baskın olan güç yapıları ile iç içe şekillendiği anlaşılmaktadır. Yahudilik çeşitli medeniyetler, kültürler ve otoriteler ile karşı karşıya kaldığında, baskın olan düşünce sistemleri, ekonomik faaliyetler ve politik söylemler ile etkileşime girerek karmaşık bir yapıya dönüşmüştür. Sonuç olarak, bu araştırmada, Yahudiliğe dair bir çalışmanın belirli bir dönemdeki düzenleyici ve inşa edici niteliklere sahip güç yapılarını ele almaksızın Yahudiliği anlayamayacağı tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Felsefe ve Din Bilimleri, Yahudilik, post-yapısalcılık, cinsiyet, Siyonizm

A Reading of Judaism Through Post-Structuralist Lenses

Öz

There are various, sometimes contradictory, perceptions about definitions or boundaries of Jewishness. For some, Judaism is a nationality or a cultural identity while for others it represents a religious tradition. There is also a common assumption that Judaism was born as a religion, then, gradually grew into a broad formation including culture and nationality. This article is an inquiry into the ways in which we can understand constructions of Jewish traditions and multiple versions of Judaism. I argue that religious texts, practices, law, and thought of Judaism have been produced through and in relation to various structures of power, whether these structures are institutional, cultural, material or discursive. In order to illuminate the inter-articulation of Judaism and forms of power in particular contexts, I employ a Foucauldian conceptualization of power. This post-structural conceptualization of power enables us to illustrate the ways in which practices, thoughts, and perception within religious traditions are constituted in relation to dominant structures within a particular time and place. Based on this post-structuralist thinking, I examine two concepts in two different periods of Jewish history, gender in Roman Period Judaism and Zionism in Europe. Through examinations of these concepts in different time and places, I articulate the ways in which Judaism or Jewishness have been formed in relation to hybrid social constructions during its encounter with various civilizations, cultures, and authorities. Therefore, I argue that a study of Judaism must be attentive to forms of constitutive and regulative forces in a particular era.

Anahtar Kelimeler

Philosophical and Religious Studies, Judaism, post-structuralism, gender, Zionism, history of religions

Kaynakça

• Arkush, Allan. “Rethinking Zion and Modernity”. Jewish Social Studies 9/1 (2002): 143-165.
• Balan, Sergiu. “M. Foucault’s View on Power Relations”. Cogito 2/2 (2010): 55-61.
• Baskin, Judith R. “Rabbinic Judaism and the Creation of Women”. Judaism Since Gender. Eds. Miriam Peskowitz and Laura Levitt. London: Routledge, 1997.
• Bové, Paul. "Discourse". Critical Terms for Literary Study. Eds. Frank Lentricchia, and Thomas McLaughlin, 2nd ed. The University of Chicago Press, 1995.
• Boyarin, Daniel. “Justify My Love”. Judaism Since Gender. Eds. Miriam Peskowitz and Laura Levitt. London: Routledge, 1997.
• Boyarin, Jonathan. "Palestine and Jewish History”. Storm from Paradise, The Politics of Jewish Memory. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1992.
• Clifford, James. “The Others: Beyond the "salvage" paradigm". Third Text, 3/6 (1989): 73-78.
• Deeg, Alexander- Homolka, Walter - Schuttler Heinz-Günther (ed). “Preaching in Judaism and Christianity: Encounters and Developments from Biblical Times to Modernity”. Berlin/Boston: De Gruyter, Inc., 2008.
• Ellensen, David. “How Modernity Changed Judaism” (Interview with Rabbi David Ellenson), September 2008. Access: 8 January 2019. http://jcpa.org/article/how-modernity-changed-judaism-interview-with-rabbi-david-ellenson/.
• Herzl, Theodor. “Theodor Herzl Appears”. The Zionist Idea, A Historical Analysis and Reader. Ed. Arthur Hertzberg. New York: Atheneum, 1969.
• Karċiċ, Fikret. “Jewish and Muslim Encounters with Modernity: Common Experiences”. Journal of Muslim Minority Affairs 37/4 (2017): 520-524.
• Kristjandottir, Steinunn. “Becoming Christian: A Matter of Everyday Resistance and Negotiation”. Norwegian Archaeological Review 48/1 (2015): 27-45.
• Levinson, Isaac Dov. “Yiddish is a Corrupt Jargon”. The Jew in the Modern World: A Documentary History. New York: Oxford University Press, 1980.
• Levitt, Laura. Jews and Feminism: The Ambivalent Search for Home. New York: Routledge, 1997.
• Malino, Jonathan. “Interpretation: Modernity, and the Philosophy of Judaism”. The Cambridge History of Jewish Philosophy: The Modern Era. Eds. Martin Kavka, Zachary Braiterman and David Novak, 2012.
• McLaughlin, Thomas. “Introduction”. Critical Terms. Eds. Frank Lentricchia and Thomas McLaughlin. Chicago: The University of Chicago Press, 1995.
• Mendes-Flohr, Paul and Reinharz, Jehuda. The Jew in the Modern World: A Documentary History. New York: Oxford University Press, 2010.
• Meyer, Micheal. "Modernity as a Crisis for the Jews". Modern Judaism 9/2 (1989): 151-164.
• Sand, Shlomo. The Invention of the Jewish People. Trans. Yael Lotan. New York: Verso, 2010.
• O’Hara, Dan. “Intellectuals in Power: A Genealogy of Critical Humanism” (Book Review). Journal of Aesthetics & Art Criticism 45/4 (1987): 416-418.
• Peskowitz, Miriam B. Spinning Fantasies: Rabbis, Gender, History. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, 1997.
• Rabinowich, Osip Aronowich. “Russian Must be Our Mother Tongue”. The Jew in the Modern World: A Documentary History. New York: Oxford University Press, 1980.
• Richard, Monika. “The History of the Jews in Europe during the Nineteenth and Early Twentieth Centuries”. In The Holocaust and the United Nations Outreach Programme. New York: 2009, volume I. Access: 2 January 2019). http://www.un.org/en/holocaustremembrance/docs/pdf/Volume%20I/The_History_of_the_Jews_in_Europe.pdf.
• Roger, Deacon. “An Analytics of Power Relations: Foucault on the History of Discipline”. History of the Human Sciences 15/1 (February 2002): 89–117.
• Shapiro, Susan. “A Matter of Discipline: Reading for Gender in Jewish Philosophy”. Judaism since Gender. Eds. Miriam Peskowitz and Laura Levitt. New York: Routledge, 1997.
• Sharabi, Asaf. “Religion and Modernity: Religious Revival Movement in Israel”. Journal of Contemporary Ethnography 44/2 (2015): 223-248.
• Shenhav, Yehouda. “Modernity and the Hybridization of Nationalism and Religion: Zionism and the Jews of the Middle East as a Heuristic Case”. Theory and Society 36/1 (2007): 1-30.
• Silberstein, Laurence. “Toward a Postzionist Discourse”. Judaism since Gender. Eds. Miriam Peskowitz and Laura Levitt. New York: Routledge, 1997.
• Smart, Carol. Feminism and the Power of Law. London: Routledge, 1989.
• “Judaism and Modernity, (Correspondence)”. First Things: A Monthly Journal of Religion and Public Life, (2001). Access: 8 January 2019. http://go.galegroup.com/ps/i.do?p=AONE&u=temple_main&id=GALE|A80344675&v=2.1&it=r&sid=AONE&asid=c43f1f4#.
• Temkin, Sefton (Review Essay). “How Reform Judaism Developed -- Response to Modernity: A History of the Reform Movement in Judaism”. By Michael A. Meyer. Judaism 40/3 (1991): 369-377.
• Özkan, Mehmet Şükrü. “Din Kavramına Eleştirel Yaklaşım: Wilfred Cantwell Smith Örneği”. Journal of Divinity Faculty of Hitit University 15/30 (2016): 437.