An Investigation of Iran’s Banking System: Challenges and Remedies

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 41, 957 - 990, 15.05.2020

Seyfettin Erdoğan , Ayfer Gedikli , Mehmet Rıza Derindağ

https://doi.org/10.28949/bilimname.673337

Cited By: 2

Öz

Iran is one of the two countries that have full-fledged Islamic banking in their banking systems. Although there are many criticisms about the operation of the Islamic system in Iran, this country has the greatest proportion of Islamic banking assets in the global Islamic financial system. Islamic banking in Iran, as one of the milestones of the reorganization of Iranian society after the Iranian Revolution, continues its operation by the contracts which take their roots from the economic and social factors. The banking system in Iran contains commercial state banks, specialized state banks, qard al-hassan banks, and private banks. In addition to contributing to economic development by supporting economic activities, the banking system also supports the strategies of income distribution equality. Some portion of the banking sources in Iran is used to support individuals who are below adequate income level. In this study, the performance of the Islamic banking system in Iran will be analyzed. The study consists of three parts. In the first part, the historical development of Islamic finance and Islamic banking and in the second part, the current situation of the Iranian banking sector will be discussed. In the last part, challenges related to the local economic problems as well as the sanctions initiated by the US, other countries, and organizations will be explained. Besides, some policy recommendations to improve the performance of Islamic banking in Iran will be put forth.

Anahtar Kelimeler

Iran, Islamic Banking, Islamic finance

İran Bankacılık Sistemi Üzerine Bir Araştırma: Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Öz

İran, Sudan ile birlikte bankacılık sistemi tamamen İslami prensiplere dayanan dünyadaki iki ülkeden birisidir. Ülkede uygulanmakta olan İslami bankacılık sistemi konusunda çok farklı eleştiriler yapılsa da İran, küresel ölçekte en yüksek İslami finansal varlıklara sahip ülkelerden birisi durumundadır. Esasen İran bankacılık sistemi, sadece bankacılık hizmetleri vermekle kalmayıp, İran toplumunun İran Devrimi sonrası dönemde yeniden yapılandırılması için kullanılan önemli bir kilometre taşıdır. İran Devrimi ile birlikte birçok alanda olduğu gibi bankacılık alanında da yapısal dönüşüm süreci başlamıştır. Bankacılık sektörünün yeni döneme adapte edilmesi için finansal sistem, tedricen ülkenin İslam anlayışına uygun hale getirilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede sistemin millileştirilmesi yönündeki girişimler yasal düzenlemeler ile desteklenmiştir. İlerleyen dönemlerde sosyal ve ekonomik hedeflere ulaşmak için geliştirilen stratejilerin hayata geçirilmesinde bankalara önemli sorumluluklar yüklenmiştir. Bankacılık sektörüne iktisadi faaliyetleri destekleyerek iktisadi gelişme hedeflerine katkı sağlama işlevinin yanısıra, gelir dağılımında dengenin sağlanması stratejilerine paralel işlevler de yüklenmiştir. İran’da bankacılık sektörünün sahip olduğu kaynakların bir bölümü belirli bir gelir seviyesinin altında kalan bireylerin desteklenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Devrimden günümüze ülkede bankacılık sisteminin kullandığı araçlar ve uyguladığı politikalar ile İran İslam devletin tamamlayıcı bir parçası olması hedeflenmiştir. Son yıllarda bankacılık sistemi ekonominin yeniden yapılandırılması sürecinde temel bir araç olarak kullanılmış, petrol fiyatlarındaki düşük seyrin devam etmesi ve politik nedenlerle dış kaynakların kesilmesi sonucu bankacılık kesimine daha fazla rol verilmiştir. 

İran bankacılık sisteminde, kamu bankalarının yanısıra özel bankalar da faaliyette bulunmaktadır. Bankacılık sistemi ticari devlet bankaları, ihtisaslaşmış devlet bankaları, karzı hasen bankaları ve özel bankalar şeklinde bir yapılanmaya dayanmaktadır. Bütün özel bankalar, ticari banka şeklinde yapılanmıştır. Bunun yanında kamu bankalarının ticari banka ya da ihtisas bankası şeklinde iki türü bulunmaktadır. İhtisas bankaları, konut ya da tarım sektörü gibi ihtisas alanlarında faaliyette bulunmaktadırlar. Uygulamaya bakıldığında kamu bankaları kategorisine karzı hasen bankalarını da ilave etmek gerekmektedir. Böylelikle kamu bankalarının üç türden oluştuğunu söylemek mümkündür. Ülkede uygulanan kontrat modelleri, Mozareheh (mudaraba), Taksitli Satış uygulaması, Kiralama ve Satınalma, Mozara’ah, Mosaqat, Jo’alah ve Doğrudan Yatırım sözleşmeleri en sıklıkla tercih edilen işlemlerdir. Bu kontratlarda faiz uygulamasından sakınıldığı belirtilmektedir. 

Öte yandan, tamamen İslami bankacılık sisteminin geçerli olduğu İran finansal sisteminde, konvansiyonel bankacılık sisteminde uygulanan faiz oranları ve açık piyasa işlemleri gibi sıklıkla başvurulan geleneksel para politikası araçları yerine sistemin doğası ile tutarlı para politikası araçları kullanılmaktadır. Banka payı için maksimum ve minimum kar oranlarının sabitlenmesi, değişik yatırım alanlarının ve ortaklıkların dizayn edilmesi ve beklenen minimum kar oranlarının sabitlenmesi, minimum ve maksimum kar marjının sabitlenmesi ile komisyon türleri ve miktarının belirlenmesi gibi araçlar en sık uygulanan politikalardır.

İktisadi ve sosyal hedeflere uygun işlevler üstlenen bankacılık sektörünün performansı hakkında çok net değerlendirmelerde bulunmak bu ülkedeki finansal sisteme ilişkin verilere ulaşmanın güçlüğü nedeniyle çok kolay değildir. Ancak hemen ifade etmek gerekir ki, bu tespit, İran bankacılık sistemi hakkında bilgi sahibi olmanın mümkün olmadığı anlamına gelmemektedir. İran finansal sistemi ve bankacılık yapısı üzerine yayınlanmış çok sayıda ciddi bilimsel çalışmanın yanısıra, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşların raporları bulunmaktadır. Söz konusu kaynaklar incelendiğinde ülkenin bankacılık sisteminin genel yapısı ve performansı hakkında bir fikir edinmek mümkündür. 

İran’da bankacılık sektöründeki millileştirme girişimleri tedirginlik eğilimlerini artırarak sistemden fon çekilmesine yol açmıştır. Uzun yıllardan beri devam etmekte olan ambargolar yanında, ABD ve Avrupa ülkeleri ile yaşanmakta olan siyasi sürtüşmeler reel sektör yanında finans sektörünü de olumsuz etkilemiş, bankacılık sektörü kırılgan bir görünüm ortaya koymaya başlamıştır. Kamunun geciktirilmiş ödemeleri, güdümlü ve yönlendirilmiş krediler, zayıf risk yönetimi uygulamaları, banka bilançolarının bozulmasına ve sermaye pozisyonlarının zayıflamasına yol açmaktadır. Öte yandan bankacılık sisteminde kullanılan banka fonlama modeli dış finansman kaynaklarının tercih edilmemesi esasına dayanmaktadır. Kamu ticari bankaları, kamu ihtisas bankaları ve kısmen de özelleştirilmiş bankalar hükümetin kredi talimatlarını uygulamak üzere büyük ölçüde Merkez Bankası kaynaklarına bağımlıdır. Bunların yanında ülkeye yönelik uygulanan ambargo, öncelikle dış ticaretin gerilemesine neden olmaktadır. Ambargonun yanısıra, petrol fiyatlarının düşmesi de ekonomiyi doğrudan etkilemektedir. Ülkenin en önemli ihracat gelirleri petrol ve doğalgaz ticaretinden sağlanmaktadır. Petrol fiyatlarının düşmesi gelirin erimesi anlamına gelmektedir. Sonuç olarak bir yandan İran’a yönelik yaptırımlar, diğer yandan petrol fiyatlarının düşmesi makro ekonomik sorunları ve belirsizliği artırarak bankacılık sektörünü olumsuz yönde etkilemektedir. İran bankacılık sisteminin yeterince şeffaf olmadığı, ayrıca küresel finansal sistem ile güçlü bir entegrasyon sağlayamadığı yönünde eleştiriler de yapılmaktadır.

İslami finansın var olduğu bütün ülkelerde olduğu gibi İran’da da İslami bankacılık ve İslami finansal sistemin gerçek anlamda daha likit ve daha etkin olması için standardizasyon konusunda güçlü adımlar atılmalı ve küresel ölçekte rağbet gören finansal araçların yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. İslami finansal ürünler için ikincil finansal piyasaların geliştirilmesine çaba sarf edilmeli; kısa vadeli yaklaşımlardan kaçınılarak şeffaflık, finansal raporlama ve genel kabul gören İslami muhasebe ilkelerinin yaygınlaşmasına yönelik girişimler güçlü bir şekilde sürdürülmelidir.

Bu çalışmada İran’da İslami bankacılık konusu araştırılmıştır. Çalışma üç ana başlıktan meydana gelmektedir: Birinci bölümde; İran’da İslami bankacılığın tarihsel arka planı açıklanacaktır. İkinci bölümde; ülkede bankacılık performansı tartışılacaktır. Son bölümde ise, İslami bankacılığın karşılaştığı güçlükler ele alınarak bunlara yönelik alternatif politika önerileri getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İran, İslami Bankacılık, İslami Finans

Kaynakça

• Ahmadyan, A. (2018). Measuring credit risk management and its impact on bank performance in Iran. AIMI Journals, Marketing and Branding Research, 5, 168-183.
• Alam, N. and Rizvi, S. A. R. (2017). Empirical Research in Islamic Banking: Past, Present, and Future. In Islamic Banking: Growth, Stability and Inclusion, Ed. Nafis Alam and Syed Aun R. Rizvi, Palgrave Macmillan. 1-14.
• Anwar, M. (1992). Islamic banking in Iran and Pakistan: A comparative study. The Pakistan Development Review, 31(4), Papers and Proceeding Part II, Eight Anual General Meeting of Pakistan Society of Development Economists, Islamabad, January 7-9, 1992, Winter 1992, 1089-1097.
• Arjomandi, A., Harvie, C.; and Valadkhani, A. (2012). An empirical analysis of Iran’s banking performance. Studies in Economics and Finance, 29(4), 287-300.
• Ashraf, S. H., and Giashi, A. A. (2011). Islamic banking in Iran-Progress and challenges. Kuwait Chapter of Arabian Journal of Business and Management Review, 1(2), October 2011, 31-44.
• Central Bank of the Islamic Republic of Iran (2018). Annual Report 2017/2018, https://www.cbi.ir/category/EconomicReport_en.aspx
• COMCEC (2017). Diversification of Islamic Financial Instruments. COMCEC Coordination Office, October. Congressional Research Service (2019). Iran Sanctions. CRS Report, November 15, 2019.
• Dangolani, S. K. (2011). The impact of information technology in the banking system. A case study in Bank Keshavarzi Iran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 13-16.
• Ebrahimi, M., Arshadi, A., and Salimi, M.S. (2015). Effective factors on bank profitability in Iran. Journal of Money and Economy, 10(1), Winter 2015, 107-129.
• Ghiasi, E.; Mohseni, R. M.; and Shirazi, J. K. (2014). Banking and stock markets in Iran: Are they complements or substitutes?. İşletme Araştırmaları Dergisi, 6/1, 7-20.
• Gudarzi Farahan, Y. and Sadr, S. M. H. (2012). Analysis of Islamic banks’ financing and economic growth: Case study Iran and Indonesia. Journal of Economic Cooperation and Development, 33(4), 1-24.
• Haghtalab, H. and Nodeh, V. H. (2012). Marketing of Financial Services by Islamic Banking Institutions in Iran. International Conference on Management, Humanity, and Economics (ICMHE'2012) August 11-12, Phuket (Thailand), 106-9.
• Hosseini, S. S.; Khaledi, M. and Gray, R. (2009). An Analysis of Transaction Costs of Islamic Banks in Rural Iran. Agribusiness, 25 (3) 291 - 313.
• Hosseini, E. A. (2015). Legislation and case law: Provisional profit in Iran’s banking system: Same meat, different gravy. Electronic Journal of Islamic and Middle Eastern Law (EJIMEL), University of Zurich, 3, 135-145.
• IFSB (2018). Islamic Financial Services Industry Stability Report, Malaysia.
• IFSB (2019). Data by Country. https://www.ifsb.org/psifi_03.php
• Iqbal, M. (2011). Islamic Banking: Theory, Practice, and Evaluation. Journal of Islamic Business and Management, 1 (1), 95 -126.
• ILIA (2016). Banking Industry Iran: Current Status, Opportunities, and Threats, http://www.ilia-corporation.com/wp-content/uploads/2016/09/Banking-Industry-Iran-ILIA-Corporation-White-Paper-c.pdf
• IMF (2011). Islamic Republic of Iran: Selected Issues Paper, IMF Country Report, No. 11/242, August 2011, 1-28.
• IMF (2017). Islamic Republic of Iran: Country Report, No. 17/62.
• Jahan-Parvar, M. (2013). The practice of central banking in the Islamic Republic of Iran: Is there room for reform?. Future of Iran, Economy, Legatum Institute, Global Transitions, September 2013, 1-15.
• Karamelikli, H. and Alizadeh, N. (2017). İran İslami bankacılık sistemi üzerine bir değerlendirme. Bankacılık ve Sigortacılık Dergisi, 2(11), 36-58.
• Khan, M. S., and Mirakhor, A. (1990). Islamic Baking: Experiences in the Islamic Republic of Iran and Pakistan. Economic Development and Cultural Change, 38 (2), 353- 75.
• Lone, F. A. (2016). Islamic Banks and Financial Institutions A Study of Their Objectives and Achievements, Palgrave Macmillan.
• Makiyan, S.N. (2003). Role of Rate of Return on Loans in the Islamic Banking System of Iran. Managerial Finance, 29 (7), 62-69.
• Mazarei, A. (2019). Iran has a slow-motion banking crisis. Policy Brief, Peterson Institute for International Economics, 19-8, June 2019, 1-11.
• Mehrzad, E.; Arshadi, A.; and Salimi, M. S. (2015). Effective Factors on Bank Profitability in Iran. Sadegh Journal of Money and Economy, 10, (1), 107 - 29.
• Najarzadeh, R.; Reed, M.; and Mirzanejad, H. (2013). A study of the competitiveness of Iran’s banking system. Journal of Economic Cooperation and Development, 34(1), 93-110.
• Nili, F. (2014). Chapter 11: Iran. In The Islamic Finance Handbook, A Practitioner’s Guide to the Global Market, Ed. S. Thiagaraja, A. Morgan, A. Tebbutt, and G. Chan, John Wiley & Sons Corp Publishing
• Parveen, T.; Zadeh, E. L.; MuzakkirSyed, A. (2015). Evolution of Islamic Banking in IRAN: Prospects and Problems. Journal of Business and Management, 17 (9), 61-66
• Pourian, H. (1995). The experience of Iran’s Islamic financial system and its prospects for development. In Development of Financial Markets in the Arab Countries, Iran, and Turkey. Economic Research Forum for the Arab Countries, Iran, and Turkey, IDRC, 83-108.
• Rajaei-Baghsiyaei, M. (2011). The Contribution of Islamic Banking to Economic Development (The Case of The Islamic Republic of Iran). A Thesis Submitted in Fulfilment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy at the School of Government and International Affairs Durham University.
• Salehi, M. and Khaksarastaneh, F. (2015). Performance Evaluation of Islamic Banking Sector: Iranian View. International Review of Accounting Banking and Finance,7 (2), 51 - 82.
• Seibel, H. D. (2004). Islamic Republic of Iran: Bank Keshavarzi, The Agricultural Bank. Near East-North Africa Regional Agricultural Credit Association (NENARACA) 11 September 2004. https://www.findevgateway.org/sites/default/files/mfg-en-case-study-islamic-republic-of-iran-bank-keshavarzi-the-agricultural-bank-dec-2004.pdf
• Shayegani, B. and Arani, M. A. (2012). A study on the instability of the banking sector in Iran's economy. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 6(1), 213-221.
• Thomson Reuters (2018). Islamic Finance Development Report 2018, Building Momentum.
• Wilson, R. (2012). Legal, Regulatory and Governance Issues in Islamic Finance. Edinburg University Press, UK.
• Yasseri, A. (2002) Chapter 8: Islamic Banking Contracts as Enforced in Iran. In Islamic Banking and Finance, New Perspectives on Profit-Sharing and Risk, Ed. M. Iqbal & D. T. Llwellyn, Edward Elgar Publishing, UK.
• Zahedi, R. and Azadi, P. (2018). Central Banking in Iran. Stanford Iran 2040 Project, Working Paper No.5, June 2018, 1-37.
• Zandi, G. and Ariffin, N. M. (2012). Some issues on murabahah practices in Iran and Malaysian Islamic banks. 1-18. http://irep.iium.edu.my/3092/2/Some_Issues_on_Murabahah_Practices_in_Iran_and_Malaysian_Islamic_Banks.pdf
• Zangeneh, H. (1989). Islamic Banking: Theory and Practice in Iran. Comparative Economic Studies, 31 (3), 67 - 84.