Ijtihad Theory In Abû Ishâq Al-Shîrâzî

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 41, 551 - 578, 15.05.2020

Fatih Çinar

https://doi.org/10.28949/bilimname.682430

Cited By: 1

Öz

This article is about the opinions of Abû Ishâq al-Shîrâzî (d. 476/1083) on ijtihad and the issues related to it. In this respect, usul al-fiqh works of Shîrâzî were included in the research center of the article. In this study, in which qualitative research method was used, the mentioned works were investigated in depth. In addition, the findings obtained by scanning many classic and new studies were classified around the views of Shîrâzî. This information was then analyzed by a dialectical method. In the context of the subject, it has been determined that Shîrâzî clarifies various issues. After making the definition of ijtihad, Shîrâzî mentioned the ijtihad competence. Considering the conditions mentioned by him, it was seen to follow a facilitating way. Shîrâzî stated about limitations of ijtihad that ijtihad activity is too broad and important to be limited by qiyas. For this reason, contrary to some shafiis who narrow the frame, it is thought that Shîrâzî has expanded the area of ijtihad. It can be said that following a facilitating path in terms of ijtihad competence also helped this activity to become widespread. His view on the judgment of the ijtihad, which obliges the existence of the mujtahid, also confirms this. Shîrâzî also pointed out the judgements subject to the ijtihad. According to him, religious judgements are divided into two parts: those which are open to ijtihad and those who are not. According to him, judgements that do not express exact information are the subject of ijtihad. It would not be wrong to say that these judgements represent the majority in proportion. However, Shîrâzî stipulates that issues open to ijtihad are not based on presumption, but a knowledge such as the Qur'an, Sunnah, ijma and qiyas. Because, the source of ijtihad cannot be a presumption. The error-incidence issue is one of the most discussed issues of ijtihad. Discussing this issue in a long and detailed way, Shîrâzî does not find it necessary to be accurate in the opinion of every mujtahid. For this reason, mujtahid can sometimes get the correct view as well as make mistakes. To advocate that all mujtahids are accurate in their views constitutes a contrast to religious texts and reason. For this reason, Shîrâzî stated that every mujtahid should do his best and make his ijtihad. If the mujtahid reaches the correct judgment in his opinion, he receives two rewards for good deeds, if not, one reward. Shîrâzî also touched on whether the Hz. Prophet himself or his companions did ijtihad. According to him, Hz. Prophet also ruled by ijtihad. He even made mistakes in some of his judgments, and Allah warned him in the relevant verses. But his mistake did no harm to his prophethood. Similarly, the companions actively used ijtihad. They made ijtihad not only in the absence of Hz. Prophet but also in his presence. According to Shîrâzî, the ijtihad in the presence of the Prophet expresses precise information. Because when the companions made mistakes, Hz. Prophet had the opportunity to correct them. Shîrâzî also clarified the issue of making ijtihad again when a question was asked a second time. According to him, it is necessary to make ijtihad again by not contenting with the first answer. Imitation is a matter directly related to subject of ijtihad. As a matter of fact, Shîrâzî tackled the imitation with the subject of ijtihad. After mentioning the definition of imitation, he clarified the judgements which are subject to imitation. An example of this is that he opened up to discussions on whether the muqallid should investigate the mujtahid. According to Shîrâzî, the muqallid does not need to carry out detailed research on the mujtahid who he asks questions. Because holding the muqallid responsible for such a job causes various problems. Shîrâzî made detailed analyzes by getting into the discussion about the scholar's imitation of the scholar. According to his writings, a mujtahid cannot imitate another mujtahid. Because the mujtahid’s imitation of another mujtahid means to abandon the judgment of Allah. When the statements of Shîrâzî are taken into consideration, it is seen that he took a hard attitude about imitation. We are of the opinion that the background of this attitude is the reality that imitation has become widespread. He was among the important advocates of the idea of Shîrâzî ijtihad. Thus, it is understood that he strongly disagreed with the idea that the ijtihad door was closed. Because, according to him, a scholar with sufficient conditions is responsible for making ijtihad. For this reason, he should be aware of his responsibility.

Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin İctihad Teorisi

Öz

Bu yazı, Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin (ö. 476/1083) ictihad ve ona ilişkin meselelerle ilgili görüşleri hakkındadır. Bu itibarla Şîrâzî’nin fıkıh usûlü eserleri yazının araştırma merkezinde yer almıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada söz konusu eserler derinlemesine araştırılmıştır. Bunun yanında klasik ve yeni pek çok çalışma da taranarak elde edilen bulgular Şîrâzî’nin görüşleri etrafında tasnif edilmiştir. Daha sonra bu bilgiler diyalektik bir metotla analize tabi tutulmuştur. Konu bağlamında Şîrâzî’nin şu hususlara açıklık getirdiği tespit edilmiştir: İctihadın sınırlılıkları, ehliyeti, hükmü, bilgi kaynağı, hata-isabet meselesi vb. Şîrâzî, bu konular yanında Rasûlullah’ın bizzat kendisinin ve ashabının ictihad yapıp yapmadığı hususuna da temas etmiştir. İctihad meselesine son derece önem verdiği görülen Şîrâzî’ye göre ictihad faaliyeti kıyasla sınırlandırılamayacak kadar geniş ve mühimdir. Bu sebeple Şîrâzî’nin ictihadı kıyastan ibaret görenlere nazaran daha geniş bir yaklaşımı vardır. İctihad ehliyeti cihetinden kolaylaştırıcı bir yol izlemesinin de bu faaliyetin yaygınlaşmasına yardımcı olduğu söylenebilir. Müctehidin varlığını zorunlu kılan ictihadın hükmü konusundaki görüşü de bunu teyit eder niteliktedir. Taklid, ictihad konusuyla doğrudan ilintili bir meseledir. Nitekim Şîrâzî, taklidi ictihad konusuyla birlikte ele almıştır. Taklidin tanımına değindikten sonra taklide konu hükümlere açıklık getirmiştir. Mukallidin müctehid hakkında araştırma yapmasının gerek olup olmadığına dair görüşleri tartışmaya açması bunun bir örneğidir. Âlimin, âlimi taklidi meselesi hakkındaki tartışmaya da girerek detaylı denilebilecek tahlillerde bulunması da aynı minvalde değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Şîrâzî, İctihad, Taklid, Kıyas

Kaynakça

• AHMED B. HANBEL, Ahmed b. Muhammed, Müsned, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1995-2001.
• ÂLU İBN TEYMİYYE, el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh, Matbaatu’l-Medenî, Kahire 1983.
• ÂMİDÎ, Seyfeddin, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, el-Mektebü’l-İslâmî, Dımaşk-Beyrut 1406.
• APAYDIN, H. Yunus, “İctihad”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXI, ss. 432-445, İstanbul 2000.
• AYBAKAN, Bilal, “Şîrâzî, Ebû İshak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, ss. 184-186, İstanbul 2010.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul 1985.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmâil, Sahîh, Dâru İbn Kesîr-Yemâme, Beyrut 1993.
• CESSÂS, Ebû Bekir Ahmed b. Ali, el-Fusûl fi’l-usûl, Vizâratu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, Kuveyt 1994.
• CEVHERÎ, Ebû Nasr, es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1987.
• CÜVEYNÎ, Abdulmelik b. Abdullah, et-Telhîs fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1996.
• DÂRİMÎ, Abdullah b. Abdurrahman, es-Sünen, Dâru’l-Muğnî, Riyad 2000.
• DEBÛSÎ, Ebû Zeyd, Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• DÖNMEZ, İbrahim Kâfi, “İctihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”, Usûl, 1/1, ss. 35-48, İstanbul 2004.
• DUMAN, Soner, “İzzeddin B. ‘Abdüsselam’ın El-Kavâidü’l-Kübrâ Adlı Eserinde İctihadın Anlam, Kapsam ve Sonuçları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 1, ss. 157-184, Konya 2009.
• EBÛ DÂVUD, Süleyman b. el-Eş‘as, es-Sünen, Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Dımaşk 2009.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, İslâm Hukuku Umûmî ve Husûsî Hükümler, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2016.
• EZHERÎ, Muhammed el-Herevî, Tehzîbu’l-lüga, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 2001.
• FAHREDDİN ER-RÂZÎ, Muhammed b. Ömer, el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1992.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl, Kahire 2011.
• HATÎB EL-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekir, el-Fakîh ve’l-mütefakkih, Dâru İbni’l-Cevzî, Riyad 1996.
• İBN FÂRİS, Ahmed, Muʻcemu mekâyîsi’l-lüga, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1979.
• İBN KAYYİM EL-CEVZİYYE, Muhammed b. Ebû Bekir, İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• İBN KUDÂME, Muvaffakuddîn, Ravzatu’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır, Müessesetü’r-Reyyân, Beyrut 1998.
• İBN MANZÛR, Cemâleddin Muhammed, Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
• İBN SA‘D, Ebû Abdullah et-Tabakâtü’l-kebîr, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 2001.
• İBN TEYMİYYE, Takıyyüddîn, Mecmûʻu’l-fetâvâ, Mecmaʻu’l-Meliki Fehd, Medine 2004.
• İBNÜ’L-ARABÎ, Ebû Bekir, el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-Beyârık, Umman 1999.
• İBNÜ’S-SALÂH, Ebû Amr, Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem-Âlemü’l-Kütüb, Medine-Beyrut 1986.
• İSNEVÎ, Cemâleddin, Nihâyetü’s-sûl şerhu Minhâci’l-vusûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1999.
• KARADÂVÎ, Yusuf, Mûcibâtü tağayyüri’l-fetvâ fî asrinâ, Mektebü’l-Emâneti’l-Âmme, Kahire 2007.
• KARÂFÎ, Ebu’l-Abbas, Şerhu Tenkîhi’l-fusûl, Şirketü’t-Tıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, Mısır 1973.
• KARAMAN, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, İFAV, İstanbul 1996.
• KAYA, Eyyüp Said, “Taklid”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, ss. 461-465, İstanbul 2010.
• KELVEZÂNÎ, Ebu’l-Hattâb Mahfûz et-Temhîd fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-Medenî, Cidde 1985.
• KIYICI, Selahattin, “Peygamber (s.a.v.)’in İctihadları”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, ss. 1-42, Van 1994.
• MÜSLİM, Ebu’l-Hüseyin, Sahîhu Müslim, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire 1991.
• PEZDEVÎ, Ebu’l-Usr, el-Usûl, Dâru Mîr Muhammed, Karaçi ts.
• SEMʻÂNÎ, Ebu’l-Muzaffer, Kavâtıʻu’l-edille fi’l-usûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• SEMERKANDÎ, Alaeddîn Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl, Matâbi‘u’d-Devha’l-Hadîsiyye, Devha 1984.
• SERAHSÎ, Ebû Bekir Muhammed, Usûlü’s-Serahsî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• ŞÂFİÎ, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, Matba‘atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1940.
• ŞAH VELİYYULLAH, Ahmed ed-Dihlevî, İkdu’l-cîd fî ahkâmi’l-ictihâd ve’t-taklîd, thk. Muhibiddin el-Hatîb, el-Matbaatü’s- Selefiyye, Kahire 1978.
• ŞENER, Abdulkadir, “İslâm Hukukunda Re’y ve İctihad”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, s. 126, ss. 123-131, Ankara 1973.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali, İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ‘ilmi’l-usûl, Dâru İbni Kesîr, Dımaşk-Beyrut 2014.
• ŞİMŞEK, Murat, “Hukûkî Tasarruflarının Kaynağı Olarak Hz. Peygamber’in İctihadı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 14, ss. 111- 156, Konya 2009.
• ŞÎRÂZÎ, Ebû İshak İbrâhim, el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrut 2008.
• ŞÎRÂZÎ, Ebû İshak İbrâhim, et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1980.
• ŞÎRÂZÎ, Ebû İshak İbrâhim, Şerhu’l-Lüma‘, thk. Abdulmecid Türkî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1988.
• TABERÎ, Muhammed b. Cerîr, Tefsîru’t-Taberî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 1955-1969.
• TELKENAROĞLU, M. Rahmi, İctihadda İsabet ve Hata Meselesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010.
• TİRMİZÎ, Ebû İsa, Sünen, Şirketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bâbî, 1962-1977.
• UKBERÎ, Ebû Ali, Risâle fî usûli’l-fıkh, Mektebetü’ş-Şuûni’l-Fenniyye, Kuveyt 2010.
• ZERKEŞÎ, Bedreddin Muhammed b. Bahadır, Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1992.
• ZEYDAN, Abdulkerim, el-Vecîz fî usûli’l-fıkh, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2004.
• ZUHAYLÎ, Vehbe, Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 2009.