Tarih yoluyla teoloji: XIX. yüzyılda tarihsel teolojinin doğası sorunu

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 43, 7 - 30, 30.11.2020

Asim Duran

https://doi.org/10.28949/bilimname.695321

Öz

Bu çalışma, modern kutsal kitap araştırmalarının bir sonucu olarak ortaya çıkan “tarihsel teoloji”nin XIX. yüzyıl tarihselciliği içindeki yerini konu edinmektedir. Bu anlamda tarih ile teoloji arasındaki ilişki sorununun, modern Hıristiyan ilahiyatında bir tarihsel teolojinin oluşumuna etkisi ele alınmaktadır. Kuşkusuz, tarihsel bilginin kutsal metnin yorum sürecine etkisi, Hıristiyan ilahiyatında teoloji geleneğini dönüştürmesi ve nihayet genel olarak modern kültür üzerinde uyandırdığı kapsamlı etki, Avrupa entelektüel yaşamının en önemli ve şaşırtıcı yönleri arasındadır. Hıristiyan dünyada bu tür sorunlar, daha çok tarihsel-eleştirel çalışmaların yükselişe geçtiği kabaca XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ve bilhassa XIX. yüzyılda “tarihselcilik” tartışmaları bağlamında ele alınmıştır. Bu çalışmayla biz, XIX. yüzyılda tarihsel teolojinin doğası tartışmalarına ışık tutmayı amaçlıyoruz. Ancak bunu yapmaya çalışırken, tarihselcilik tartışmalarının ilahiyat dışındaki felsefi arka planına girmeyeceğiz. Daha çok kutsal kitap araştırmaları bağlamında ortaya çıkan tartışmalarla yetineceğiz. Bu çerçevede, XIX. yüzyılda tarihselleşme süreci ile teolojin bir bilim olarak gelişimi arasındaki ilişkinin, modern tarihsel teolojinin gelişimine ve yükselişine katkı sağlayan ana damar olduğunu iddia edeceğiz. Ayrıca bunun dinin gerçek özünü ortaya çıkarmak ve böylece rasyonel yorumuna hizmet etmek amacıyla kullanıldığını savunacağız. Ferdinand Christian Baur ve Adolf Harnack gibi dönemin önemli bazı ilahiyatçıları/tarihçileri üzerinden tarihsel teolojinin, geleneksel dogmatik teoloji karşısında pratik olarak nasıl kullanıldığını göstermeye çalışacağız. Zira Baur ve Harnack’ın çalışmaları, tarihsel teolojinin XIX. yüzyılın sonunda geldiği yeri göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dinler tarihi, Tarihsel teoloji, Kutsal kitap teolojisi, Tarihselcilik, Tarihsel eleştiri

Kaynakça

• ALLISON, Gregg R. Historical Theology: An Introduction to Christian Doctrine. Grand Rapids, Michigan: Zondervan, 2011. ALTINTAŞ, Fatma Betül. Tarihsel Eleştiri Yöntemleri: Tenkidi ve İslami Rivayetlere Uygulanması Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. BAKTI, Ahmet Selman. “Felsefenin “Hakikati” Konu Edinmesi “Caiz” mi?”. Din ve Felsefe Araştırmaları 1/2 (2018), 157-182. BAUR, Ferdinand Christian. History of Christian Dogma. ed. P. C. Hodgson. İngilice’ye çev. R. F. Brown - P. C. Hodgson. Oxford: Oxford University Press, 2014. BAUR, Ferdinand Christian. Lectures on New Testament Theology. İngilizce’ye çev. Robert F. Brown. ed. Peter C. Hodgson. Oxford: Oxford University Press, 2016. BRUCE, Matthew J. Aragon. “Schleiermacher and Barth: On Theology as the Science of the Divine Word”. Karl Barth in Conversation. ed. W. Travis McMaken - David W. Congdon. 26-38. Eugene, OR: Pickwick Publ., 2014. BULTMANN, Rudolf. New Testament and Mythology and Other Basic Writings. İngilizce’ye çev. Schubert M. Ogden. Minneapolis: Fortress Press, 1989. CHILDS, Brevard S. Biblical Theology of the Old and New Testaments: Theological Reflection on the Christian Bible. Minneapolis: Fortress Press, 1993. DILTHEY, Wilhelm. Hermeneutik ve Tin Bilimleri. çev. Doğan Özlem. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi, 2011. DURAN, Asim. Aydınlanma ve Kutsal Kitap. Samsun: Üniversite Yayınları, 2017. GABLER, Johann Philipp. “An Oration on the Proper Distinction between Biblical and Dogmatic Theology and the Specific Objectives of Each (March 30, 1787)”. İngilizce’ye çev. John Sandys-Wunsch - Laurence Eldredge. “J. P. Gabler and the Distinction between Biblical and Dogmatic Theology: Translation, Commentary, and Discussion of His Originality” İçinde. Scottish Journal of Theology 33 (1980), 133-159. GEESE, Daniel. “The Similarity of the Two Masters: Ferdinand Christian Baur and Adolf von Harnack”. Ferdinand Christian Baur and the History of Early Christianity. ed. Martin Bauspiess vd.. İngilizce’ye çev. Robert F. Brown - Peter C. Hodgson. 355-371. Oxford: Oxford University Press, 2017. HAMILTON, Paul. Historicism. London-New York: Routledge, 1996. HARNACK, Adolph. “Prolegomena to the Discipline of the History of Dogma”. History of Dogma, İngilizce’ye çev. Neil Buchanan. 1/1-40. Boston: Roberts Brothers, 1895. HASEL, Gerhard F. “The Nature of Biblical Theology: Recent Trends and Issues”. Andrews University Studies 32/3 (Sonbahar 1994), 203-215. HERDER, J. G. “İnsanlık Tarihi Felsefesi Üzerine Düşünceler”. Tarih Felsefesi. çev. Doğan Özlem. 277-283. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2004. HOWARD, Thomas Albert. Protestant Theology and the Making of the German University. Oxford: Oxford University Press, 2006. HOWARD, Thomas Albert. Religion and the Rise of Historicism: W. M. L. de Wette, Jacob Burckhardt, and the Theological Origins of Nineteenth-Century Historical Consciousness. Cambridge: Cambridge University Press, 2006. JARAUSCH, Konrad. “The Institutionalization of History in Eighteenth-Century Germany”. Aufklärung und Geschichte. ed. Hans Erich Bödeker vd.. 36-41. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1986. KÜMMEL, Werner Georg. The New Testament: The History of the Investigation of Its Problems. İngilizce’ye çev. S. McLean Gilmour - Howard C. Kee. Nashville: Abingdon Press, 1972. LINCICUM, David. “Ferdinand Christian Baur and Biblical Theology”. ASE 30/1 (2013), 79-92. McGRATH, Alister E. Historical Theology: An Introduction to the History of Christian Thought. Oxford: Wiley-Blackwell, 2. Basım, 2013. NEWMAN, J. Henry. The Idea of a University. London: Aeterna Press, 2015. NOBLE, T. A. “Historical Theology”. New Dictionary of Theology: Historical and Systematic. ed. Martin Davie vd.. 43-44. London-Illinois: Inter-Varsity Press, 2. Basım, 2016. PAULSEN, Friedrich. The German Universities and University Study. İngilizce’ye çev. Frank Thilly - William W. Elwang. New York: Charles Scribner's Sons, 1906. PELIKAN, Jaroslav. Historical Theology: Continuity and Change in Christian Doctrine. Eugene, Oregon: WIPF & STOCK, 2014. ROGERSON, J. W. Myth in the Old Testament Interpretation. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 1974. SCHAPER, Joachim. “The Question of a ‘Biblical Theology’ and the Growing Tension between ‘Biblical Theology’ and a ‘History of the Religion of Israel’: from Johann Philipp Gabler to Rudolf Smend, Sen.”. Hebrew Bible/Old Testament: The History of Its Interpretation, III/1: Nineteenth Century. ed. Magne Sӕbø. III/1: 625-650. Vandenhoeck &Ruprecht, Göttingen 2013. SCHELLING, F. W. J. System of Transcendental Idealism. İngilizce’ye çev. Peter Heath. Charlottesville, VA: University Press of Virginia, 1978. SCHLEIERMACHER, Friedrich. Brief Outline of the Study of Theology. İngilizce’ye çev. William Farrer. Edinburg: T. - T. Clark, 1850. SCHOLTZ, Gunter. “The Phenomenon of ‘Historicism’ as a Backcloth of Biblical Scholarship”. Hebrew Bible/Old Testament: The History of Its Interpretation, III/1: Nineteenth Century. ed. Magne Sӕbø. 3/1: 64-89. Vandenhoeck &Ruprecht, Göttingen 2013. SCOBIE, Charles H. “New Directions in Biblical Theology”. Themelios 17/2 (Ocak-Şubat 1992), 4-8. SYKES, S. W. “Modern İngiliz Teologları: Tarih Aracılığıyla Teoloji”. çev. Mehmet Şahin. Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16 (Güz 2003), 203-230. TILLICH, Paul. A History of Christian Thought: From Its Judaic and Hellenistic Origin to Existentialism. ed. Carl E. Braaten. New York: Touchstone Book, 1968. TROELTSCH, Ernst. “Adolf von Harnack and Ferdinand Christian von Baur 1921: A Contribution to a Festschrift Dedicated to Harnack on the Occasion of His 70the Birthday”. Harnack and Troeltsch: Two Historical Theologians. İngilizce’ye çev. Wilhelm Pauck. 97-116. Eugene, Oregon: WIPF & STOCK, 1968. TROELTSCH, Ernst. “The Idea of Natural Law and Humanity in World Politics”. Natural Law and the Theory of Society 1500-1800. Yaz. Otto Gierke. İngilizce’ye çev. Ernest Barker. 201-222. Cambridge: Cambridge University Press, 1934. ZACHHUBER, Johannes. “Christian Theology as a Rationalization of Religion: The Case of the Nineteenth-Century Research University”. Rationalization in Religions: Judaism, Christianity, and Islam. ed. Yohanan Friedmann - Christoph Markschies. 156-177. Berlin/Boston: De Gruyter, 2018. ZACHHUBER, Johannes. “F.W.J. Schelling and the Rise of Historical Theology”. International Journal of Philosophy and Theology 80/1-2 (2019), 23-38. ZACHHUBER, Johannes. “Wissenschaft”. The Oxford Handbook of Theology and Modern European Thought. ed. N. Adams vd.. 479-498. Oxford: Oxford University Press, 2013. ZACHHUBER, Johannes. Theology as Science in Nineteenth-Century Germany: From F. C. Baur to Ernst Troeltsch. Oxford: Oxford University Press, 2013.