The Guidance of the Sign in the Methodology of Islamic Law

Yıl 2021, Sayı: 45, 337 - 377, 31.10.2021

Ali Bakkal

https://doi.org/10.28949/bilimname.952758

Cited By: 1

Öz

Although the scholars talked about different ways of deliberation to reach judgment by lafz, they agreed on the following four dalalah forms: The dalalah of the ibarah, the dalalah of the isharah (evidence of implication), the dalalah of thenass, the dalalah of theiqtida. The subject the dalalah of the ibarah, nass, and iqtida is quite clearly revealed in the usulah works, but, we can say that the subject of the dalalah of the isharah is not explained soclearly. revealed. Ouraim in this study is to reveal the subject of the dalalah of the isharah more clearly. Although Cessasand Abu’l-Huseyn al-Basri talked about the dalalah of the isharah Debûsî was the first to define it. Subsequent usul al-fıqh scholars did not make any significant changes to this definition. One of the Mutakallimin’s scholars, al-Ghazali is the first person to mention the concept of “dalalah of isharah” in his works. Approximately, he describet the dalahah of the isharah as fukaha scholars. However, since logic enteredin to the method of fıqh wihth al-Ghazali, term so fligic started to be used in definiti on sand expressions. In this context, the dahalah of the işharah has been tried to be explained wihth the concept of “iltizam”. In tihs study, the subjekt of dalalah of the isharah, its features and relatedissues were discussed in the context of and the relevant examples were analiyted again.

Anahtar Kelimeler

Usul al-fıqh, Expression, Meaning, İltizam, Dalalah of the isharah

Fıkıh Usulünde İşaretin Delâleti

Öz

Usulcüler lafız üzerinden hükme ulaşmak için farklı delâlet yollarından söz etmiş olsalar da, şu dört delâlet şekli üzerinde ittifak etmişlerdir: İbarenin delâleti, işaretin delâleti, nassın delâleti, iktizanın delâleti. Fıkıh usulü eserlerinde ibarenin, nassın ve iktizanın delâletleri konuları oldukça açık bir şekilde ortaya konmuştur. Ancak işaretin delâleti konusunun bu denli açık ve net olarak ortaya konulduğunu söyleyemeyiz. Bu çalışmadaki amacımız işaretin delâleti konusunu daha anlaşılır bir şekilde ortaya koymak ve konuyla ilgili bazı ihtilaflı meseleleri çözüme kavuşturmaktır. Cessâs ve Ebü’l-Hüseyin el-Basrî isim vermeden işaretin delâletinin mahiyetinden söz etmiş olsalar da, ilk tanımı yapan usulcü Debûsî’dir. Sonradan gelen fukaha usulcüleri bu tanım üzerinde önemli bir değişiklik yapmamışlardır. Mütekellimîn usulcülerinden “işaretin delâleti” kavramına eserlerinde ilk defa yer veren kişi Gazzâlî’dir. Yaklaşık olarak o da işaretin delâletini fukaha usulcüleri gibi tanımlamıştır. Ancak Gazzâlî ile birlikte mantık ilmi fıkıh usulüne girdiği için artık tanım ve anlatımlarda mantık terimleri de kullanılmaya başlanmıştır. Bu çerçevede işaretin delâletinin iltizamın delâleti kabilinden olduğu vurgulanmış ve iltizamî delâletin bir türü olarak görülmüştür. İşaretin delâleti konusunda ihtilaf edilen meselelerden biri de kastedilen veya kastedilmeyen bir mana oluşu meselesidir. Bu çalışmada işaretin delâleti konusu tanımı, özellikleri ve ilişkili olduğu diğer konular örnekleriyle ele alınıp yeniden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usulü, Lafız, Mana, İltizam, İşaretin delaleti

Kaynakça

• ABDÜLAZÎZ el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr ʻan usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. nşr. el-Hâc Ahmed Hulusi – el-Hâc Mustafa Derviş. 4 Cilt. İstanbul: Dersaadet, 1308.
• AKDEMİR, Hikmet. Belâgat. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• ÂMİDÎ, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. nşr. Abdürrezzak Afîfî. Riyad: Dâru’s-Sumeyʻî, 1985.
• APAYDIN, H. Yunus. İslam Hukuk Usulü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2017.
• BARDAKOĞLU, Ali. “Delâlet-Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119-122. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• BASRÎ, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ali b. Tayyib. el-Muʻtemed fî usûli’l-fıkh. nşr. Halîl el-Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyyye, 1983.
• BENNÂNÎ, Abdurrahman b. Câdullah. Hâşiye ʻalâ Şerhı’l-Mahallî ʻalâ metni Cem’i’l-cevâmiʻ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• BOLAY, M. Naci. “Beş Küllî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/545-546. İstanbul: TDV Yayınları,1992.
• BOLAY, M. Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• BÜYÜK HAYDAR EFENDİ. Fıkıh Usûlü. 2. Baskı. haz. Celâleddin Karakılıç (Kayseri: 2016).
• CESSÂS, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Razî. el-Fusûl fi’l-usûl. 4 Cilt. nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî. Küveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• ÇAĞRICI, Mustafa. “Hakikat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/177-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• DEBÛSÎ, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa ed-. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• DURUSOY, Ali. “Vehmiyyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/617-618. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• EBU ZEHRA, Muhammed. İslam Hukuk Metodolojisi. çev. Abdulkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 1986.
• GAZZÂLÎ. Düşünmede Doğru Yöntem: Mihakku’n-Nazar. çev. Ahmet Kayacık. İstanbul: Ahsen Yayınları, 2002.
• GAZZÂLÎ. Makâsıdü’l-Felâsife. thk. Süleyman Dünya. Tahran: Şemsi Tebrizi,1382.
• GAZZÂLÎ, Hüccetülislâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ʻilmi’l-usûl. thk. Ahmed Zeki Hammâd. Riyad: Dâru’l-Meymân, 1987.
• GÖRGÜN, Tahsin. “Mâhiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/336-338. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• GÜMAN, Osman. “Hanefî Fıkıh Usûlü Literatüründeki Lafızlar Taksiminde Mantıksal Tutarlılık Problemi: Pezdevî Örneği”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 17/33 (2012/2), 103-132.
• HABBÂZÎ, Celaleddin Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed. el-Muġnî fî usûli’l-fıkh. Mekke: 1403.
• HANBELÎ, Şakir. Fıkıh Usûlü. çev. Mustafa Yıldırım. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
• İBN MELEK, Abdüllatif. Şerhu Menâri’l-envâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1308.
• İBN SİNA. İşaretler ve Tembihler. çev. A. Durusoy, M. Macit, E. Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İBNÜ’L-HÂCİB, Ebû Amr Cemaleddin Osman b. Ömer. Şerhu Muhtasaru’l-Müntehe’l-usûlî. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2004.
• İBNÜ’N-NECCÂR, Ebû Bekr (Ebü’l/Bekâ) Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed el-Fütûhî. Şerhu’l- Kevkebi’l-münîr. nşr. Muhammed ez-Zühaylî – Nezih Hammâd. 4 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1980.
• İLTAŞ, Davut. Fıkıh Usulünde Mütekellimîn Yönteminin Delâlet Anlayışı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İTKĀNÎ, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib b. Emîr Ömer el-Fârâbî. et-Tebyîn. nşr. Sâbir Nasr Mustafa Osman. 2 Cilt. Küveyt: Vizâratü’l-Evkāf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• KAHVECİ, Nuri. “Lafız Mana İlişkisi Bağlamında İşaretin Delaleti”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 185-202.
• KARÂFÎ, Ebü’l-Abbâs Şehabeddin Ahmed b. İdrîs el-Mısrî. el-‘İkdü’l-manzûm fi’l-husûs ve’l-umûm. nşr. Ahmed el-Hatm Abdullah Mekke: Dâru’l-Kütüb, 1999.
• MENGÜŞOĞLU, Takiyettin. Felsefeye Giriş. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• MERDÂVÎ, Alâeddin Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman. et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. nşr. Abdurrahman b. Abdullah – Avad b. Muhammed – Ahmed b. Muhammed. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• MOLLA HÜSREV. Mir’âtü’l-usûl fî şerhi Mirkāti’l-vüsûl. İstanbul: Bosnavî el-Hâc Muharrem Efendi, 1296.
• NESEFÎ, Ebü’l-Berekât Hâfızüddin Abdullah b. Ahmed. Menâru’l-envâr (Şerhu Menâri’l-envâr’in metni).
• ÖZEN, Şükrü. “Sardrüşşerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/427-431. İstanbul, TDV Yayınları, 2008.
• PEZDEVÎ, Ebü’l-ʻUsr Fahrülislâm Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Kenzü’l-vüsûl: Usûlü’l- Pezdevî Ebü’l-ʻUsr (Abdülaziz el-Buhârî, Keşfü’l-esrâr içinde). nşr. el-Hâc Ahmed Hulusi – el-Hâc Mustafa Derviş. 4 Cilt. İstanbul: Dersaadet, 1308.
• PEZDEVÎ, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed. Kitâb fîhi maʻrifetü’l-huceci’ş-şerʻiyye. nşr. M. Bernard – E. Chaumont. Kahire: el-Maʻhedü’l-ilmî el-Fransî el’l-âsâri’ş-Şarkıyye, 2003.
• RABÎ, Abdülhalim Süleyman. “Delillerden Hüküm Çıkarmada Fıkıh Usulcülerinin Metodları”. Diyanet İlmi Dergi 36/4. çev. Mustafa Baş - İbrahim Paçacı (Ekim-Kasım-Aralık 2000), 89-128.
• RÂZÎ, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin. el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 14008/1988.
• SADRÜŞŞERÎA, Ubeydullah b. Mesʻûd el-Mahbûbî el-Buhârî. et-Tavzîh li metni’t-Tenkîh fî usuli’l-fıkh. thk. Zereriyyâ ʻUmeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1416/1996. SAMİ, İsmetullah. İslâm Hukuk Usûlünde Mecaz. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• SEMERKANDÎ, Alâeddin Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed es-. Mîzânü’l-usûl fî netâci’l-‘ukûl. thk. Muhammed Zeki Abdilber. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1418/1997.
• SERAHSÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2. Cilt. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1372.
• SİĞNÂKĪ, Hüsâmüddin Hüseyin b. Ali b. Haccâc b. Ali. el-Vâfî fî usûli’l-fıkh. nşr. Ahmed b. Mahmud el-Yemânî. 5 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Vizârü’t-Taʻlîmi’l-ʻÂlî, 1417/1997.
• SÜBKÎ, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali b. Abdülkâfî. Cem‘u’l-cevâmi‘ (Mahallî şerhi ve Bennânî haşiyesi ile). 2 Cilt. Kahire: el-Matbaʻatü’l-Ezheriyye, 1309.
• ŞÂBAN, Zekiyyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkīki ʻilmi’l-usûl. Beyrut: 2007.
• ŞENSOY, Sedat. “Lafız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/42-44. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• TEFTÂZÂNÎ, Sadeddin Mes’ûd b. Ömer. Şerhu’t-Telvîh ʻale’t-Tavdîh li-metni’t-Tenkîh fî usûli’l-fıkh. thk. Zekerayya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
• TEHÂNEVÎ, Muhammed A‘lâ b. Ali. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan,1416/1995.
• TÜRKER, Ömer. “Telâzum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/394.İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• YILMAZ, Fetullah. “Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delaletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usulüne Girişi”. Usul İslam Araştırmaları 26 (Temmuz-Aralık 2016), 101 – 136.
• ZEYDÂN, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1979.