Modern ve Postmodern Kent Kurgusunda Turist Bakışına Terk Edilen Dini Yapılar

Yıl 2021, Sayı: 45, 185 - 218, 31.10.2021

Mustafa Derviş Dereli

https://doi.org/10.28949/bilimname.973612

Cited By: 1

Öz

Şehir/kent mimarisi ve tasarımı, geleneksel dönemlerden modern döneme değişim içerisindedir. Rönesans’ta temelleri atılan perspektifçilik fikriyle başlayan ve fotoğraf makinesinin icadıyla ivme kazanan göz merkezci dünya, şehir kurgusunda önemli değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Ulaşım araçlarının gelişmesi ve fotoğrafın yaygınlaşmasıyla birlikte seyahat anlayışında değişimler yaşanmış, insan hareketliliği küresel ölçekte artmıştır. Turizmin kurumsallaşmasının ve zaman içerisinde endüstrileşmesinin gereklerinden biri olarak turiste özgü yeni deneyim ve pratik alanları ortaya çıkmıştır. John Urry’nin kavramsallaştırdığı “turist bakışı”, turistik seyahatin en belirgin göstergelerinden biri olarak hazza ve tüketime teşne tabiatıyla diğer bakışlardan ayrılmıştır. İnsanın bakışına konu olabilecek her mekanı, alanı, hatta boşluğu turist bakışını temele alarak görsel anlamda yeniden düzenlemeye kendisini hasretmiş modern ve postmodern kent kurgusu, kutsal mekanları ve camii, medrese, külliye, türbe, kümbet gibi dini yapıları da turist bakışının konusu haline getirerek tekdüzeleştirmiştir. Betimleyici bir yöntemsel yaklaşımla sosyo-dini yapılarla turist bakışı arasındaki ilişkiyi konu edinen bu çalışma, mekanın yeniden üretimi ile gösterişçi tüketimi kıskacında gün geçtikçe hayatın çeperlerine itilen dini yapılara yönelik turist bakışının yansımalarını örnekler üzerinden konu edinmektedir. Sonuç olarak çalışma, turist bakışı merkeze alınarak gerçekleştirilen restorasyon, peyzaj ve rekreasyon çalışmalarının, dini yapıları kendi tarihlerinden, kimliklerinden uzaklaştırmakla ve daha da önemlisi yeni kuşaklar için bir yaşam alanı ve hafıza mekanı olma potansiyellerini tüketmekle karşı karşıya bıraktığına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Turist Bakışı, Kent Kurgusu, Dini Yapılar, Mekanın Yeniden Üretimi

Religious Buildings Abandoned to the Tourist Gaze in the Modern and Postmodern Urban Setting

Öz

City/urban architecture and design are changing from traditional to modern times. The eye-centered world, which started with the idea of perspectivism based on the Renaissance and accelerated with the invention of the camera, brought along important changes in the urban setting. With the development of means of transportation and the spread of photography, there have been changes in the understanding of travel, and human mobility has increased on a global scale. As one of the requirements of the institutionalization of tourism and its industrialization over time, new tourist-specific experience and practice areas have emerged. The “tourist gaze” conceptualized by John Urry, as one of the most prominent indicators of touristic travel, is distinguished from other gazes due to its character based on pleasure and consumption. The modern and postmodern urban setting, which has devoted itself to visually rearranging every place, area, and space that can be the subject of a human’s gaze, has made holy places and religious buildings such as mosques, madrasahs, social complexes, tombs, cupolas the subject of the tourist’s gaze. This study deals with the relationship between socio-religious buildings and tourist gaze with a descriptive methodical approach. It focuses on the reflections of the tourist gaze on religious buildings, which are pushed to the periphery of life day by day, in the grip of the reproduction of space and its conspicuous consumption. As a result, the study points out that restoration, landscape, and recreation works carried out by taking the tourist gaze into the center face religious buildings away from their histories and identities, and more importantly, consuming their potential to become a living space and a place of memory for new generations.

Anahtar Kelimeler

Tourist Gaze, Urban Setting, Religious Buildings, Reproduction of Space

Kaynakça

• Aksoy, A. (Ed.). (2014). Eyüp kentsel sit alanı tarihi merkez yönetim planı çalışması 2. etap raporu. İstanbul Bilgi Üniversitesi Kültür Politikaları ve Yönetimi Araştırma Merkezi.
• Arslan, M. (2014). Modern mekânda kutsal deneyimi Kernek’te yeniden üretilen kutsal, mit ve ritüel. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 7-36.
• Augé, M. (2016). Yok-Yerler. Daimon Yayınları.
• Aytaç, Ö. (2012). Turist bakışının yapısökümü: Turist deneyimleri ve otantisite sorunu. Sosyologca, 2(4), 179-207.
• Ayteki̇n, Ö. (2020). Tarihi çevrede koruma ve peyzaj yaklaşımları, Hacı Bayram Camisi çevresi örneği. Türkiye Peyzaj Araştırmaları Dergisi, 3(1), 57-76.
• Barthes, R. (1990). Çağdaş söylenler (T. Yücel, Çev.). Metis Yayınları.
• Barthes, R. (2012). Göstergebilimsel serüven (M. Rifat & S. Rifat, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Baudrillard, J. (2012). Amerika (Y. Avunç, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2000). Postmodernlik ve hoşnutsuzlukları (İ. Türkmen, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2011). Bireyselleşmiş toplum (Y. Alogan, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2016). Postmodern etik (A. Türker, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2018). Küreselleşme: Toplumsal sonuçları (A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Benjamin, W. (2016). Pasajlar (Ahmet Cemal, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Berger, J. (2016). Görme biçimleri (Yurdanur Salman, Çev.). Metis Yayınları.
• Berger, P. L., Berger, B., & Kellner, H. (2000). Modernleşme ve bilinç (C. Cerid, Çev.). Pınar Yayınları.
• Bi̇çakcı, H., & Yıldırım, C. (2018). İslam Uygarlığı’nda kent ve kentleşme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 541-561.
• Boorstin, D. J. (1961). The image: A guide to pseudo-events in America. Vintage.
• Cansever, T. (2010). Osmanlı şehri. Timaş Yayınları.
• Cohen, E. (1979). A phenomenoloy of tourist experiences. Sociology, 13(2), 179-201.
• Crary, J. (2015). Gözlemcinin teknikleri: On dokuzuncu yüzyılda görme ve modernite üzerine (E. Daldeniz, Çev.). Metis Yayınları.
• Çeli̇k, C. (2014). İslam şehri’nden şehir İslamı’na: Tarihsel tecrübeden sosyolojik pratiğe şehrin medeniyet kodları. Milel ve Nihal, 9(3), 137-156.
• Debord, G. (2017). Gösteri toplumu (A. Ekmekçi & O. Taşkent, Çev.).
• Diker, M., & Erkan, N. Ç. (2017). Kent kimliğinde ibadet yapıları: Antakya örneği. Planlama, 27(2), 180-192.
• Eken, M. (2020). Modern görsel kültürde m nesli’nin online inanç pratikleri. Bilimname, 2020(43), 31-71. https://doi.org/10.28949/bilimname.762744
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve kutsal-dışı: Dinin doğası (A. Berktay, Çev.). Gece Yayınları.
• Ellul, J. (1998). Sözün düşüşü (H. Arslan, Çev.). Paradigma Yayınları.
• Erdoğan, E. (2004). Şanlıurfa Mevlevihane Camii ve peyzaj tasarımı. Vakıflar Dergisi, 28, 173-184.
• Erdoğan, R., Oktay, H., & Seli̇m, C. (2021). Tarihi çevre yenileme çalışmalarının peyzaj mimarlığı açısından değerlendirilmesi: Muratpaşa Cami Örneği. Journal of Architectural Sciences and Applications, 6(1), 195-205. https://doi.org/10.30785/mbud.886207
• Giddens, A. (2000). Modernliğin sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Goffman, E. (2009). Günlük yaşamda benliğin sunumu (B. Cezar, Çev.). Metis Yayınları.
• Gül, A. (2000). Peyzaj-insan ilişkisi ve peyzaj mimarlığı. Turkish Journal of Forestry, 1(1), 97-114. https://doi.org/10.18182/tjf.58789
• Güngör, H. (2016). Geleneksel Türk din ve inanışlarında kutsal mekân / Ziyaret Yerlerinin Oluşumu. İçinde A. H.
• Eroğlu (Ed.), Türkiye’de Dinler Tarihinin Kurumsallaşma Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük (ss. 675-685). Berikan Yayınları.
• Harris, D. E. (2005). Key concepts in leisure studies (First edition). SAGE Publications Ltd.
• Harvey, D. (2008). Umut mekanları (Z. Gambetti, Çev.). Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2013). Asi şehirler: Şehir hakkında kentsel devrime doğru (A. D. Temiz, Çev.). Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2014). Postmodernliğin durumu: Kültürel değişimin kökenleri (S. Savran, Çev.). Metis Yayınları.
• İnalcık, H. (2010). İstanbul: Bir İslam şehri. İslam Tetkikleri Dergisi, 9, 221-242.
• Karaarslan, F. (2021). Bir insanlık durumunu hatırlamak ya da gündelik hayatın sınırına dair değiniler. İçinde F. Karaarslan & S. Doğan (Ed.), Rutin ve Hayret: Bir İmkan ve İmtihan Olarak Pandemi (ss. 49-66).
• Kuleli, A. E., & Binan, D. (2019). Bursa Yeşil Külliyesi Medresesinin müze işleviyle kullanımına yönelik koruma ve projelendirme yaklaşımı. Megaron, 14(2), 213-229. https://doi.org/10.14744/MEGARON.2019.37048
• Larsen, J. (2014). The tourist gaze 1.0, 2.0, and 3.0. İçinde A. A. Lew, C. M. Hall, & A. M. Williams (Ed.), The Wiley Blackwell Companion to Tourism (ss. 304-313).
• Lefebvre, H. (1998). Modern dünyada gündelik hayat (I. Gürbüz, Çev.). Metis Yayınları.
• Lefebvre, H. (2014). Mekanın üretimi (I. Ergüden, Çev.). Sel Yayınları.
• Lyon, D. (2006). Gözetlenen toplum (G. Soykan, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• MacCannell, D. (1976). The tourist: A new theory of the leisure class (First Edition, With a New Introduction). University of California Press.
• Mardin, Ş. (2017). Din ve ideoloji. İletişim Yayınları.
• Mumford, L. (2006). Tarih boyunca kent: Kökenleri, geçirdiği değişimler ve geleceği (G. Koca & T. Tosun, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Polat, A., & Önder, S. (2012). Kentsel peyzaj: Tasarım ve uygulamaya yönelik bazı öneriler. 97-116.
• Ritzer, G. (2011). Büyüsü bozulmuş dünyayı büyülemek (Ş. S. Kaya, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Robins, K. (2013). İmaj görmenin kültür ve politikası (N. Türkoğlu, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sağıroğlu, M. (2019). Turistik mekânda gerçekliğin algısal değişimi: Modern ve post-modern turizm deneyimlerinde özgünlük. PLANLAMA, 29(2), 90-101. https://doi.org/10.14744/planlama.2019.42204
• Sennett, R. (1999). Gözün vicdanı: Kentin tasarımı ve toplumsal yaşam (S. Sertabiboğlu & C. Kurtulay, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2010). Kamusal insanın çöküşü (A. Yılmaz & S. Durak, Çev.). Metis Yayınları.
• Sennett, R. (2011). Ten ve taş: Batı uygarlığında deden ve şehir (T. Birkan, Çev.). Metis Yayınları.
• Sontag, S. (2008). Fotoğraf üzerine (O. Akınhay, Çev.). Agora Kitaplığı.
• Tatar, B. (2017). ‘Kutsal mekan’: Fenomenolojik bir analiz. Milel ve Nihal, 14(2), 8-22. https://doi.org/10.17131/milel.377607
• Urry, J. (2009). Turist nakışı (E. Tataroğlu, İ. Yıldız, Çev.). Bilge Su.
• Urry, J. (2015). Mekanları tüketmek (Rahmi G. Öğdül, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Usta, G. (2020). Mekan ve yer kavramlarının anlamsal açıdan irdelenmesi. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 10(1), 25-30.
• Veblen, T. (2005). Aylak sınıfın teorisi (Z. Gültekin & C. Atay, Çev.). Babil Yayınları.
• Virilio, P. (2018). Hız ve politika: Dromoloji üzerine bir deneme (M. Cansever, Çev.). Metis Yayınları.
• Yildirim, D. Y., & Yeti̇m, Ş. (2020). Dini yapılar ve kent kimliği ilişkisi üzerine bir değerlendirme: Trabzon örneği. İDEALKENT, 11(31), 1856-1881. https://doi.org/10.31198/idealkent.769504
• Zukin, S. (1992). The city as a landscape of power: London and New York as global financial capitals. İçinde Global Finance and Urban Living. Routledge.