Uskudârî's Approach to the Elements of the Proposition

Yıl 2022, Sayı: 47, 243 - 263, 30.04.2022

Muhammet Nasih Ece

https://doi.org/10.28949/bilimname.1055101

Öz

According to Aristotle, the founder of logic, a simple proposition consists of three basic elements: subject, predicate and nexus. Early Islamic philosophers such as Fârâbî, Ibn Sînâ, Ibn Bâcce and Ibn Rushd also accepted this triple system. The fourth part of the proposition was brought up for the first time by Kudbuddin Râzî, one of the important logicians of the fourteenth century. The important logicians of the same period, such as Taftazânî and Curcânî, who followed him, also discussed this issue. The discussion about the number of elements of the proposition continued in the texts on both independent and propositional logic until the last periods of the Ottoman Empire. Uskudârî was one of the important logicians of the Ottoman Empire who cared about this issue and therefore wrote an independent treatise. He tried to analyz the discussion of the elements of the proposition, without naming them, in the minds of the so-called predecessors and the latter. According to him, previous logicians saw the elements of the proposition as consisting of subject, predicate and judgmental link. Later logicians add a fourth and add the elements of the proposition; subject, predicate, the link that relates the subject and the predicate, and the judgmental link. The aforementioned triple and quadruple analysis approaches were also continued in the conditional propositions. According to the previous ones, there are three elements in the conditional proposition as pre-component, post-component and conditional preposition. According to the latter ones, in addition to these, there is a positive or negative element in the proposition. Usküdarî contributes to the element analysis of the proposition in two ways. First, it draws attention to the dimensions of the issue by summarizing this issue in an understandable language and level.

Anahtar Kelimeler

logic, propopsition, subject, predicate, nexus

Önermenin Unsurlarına Dair Üsküdârî’nin Yaklaşımı

Öz

Mantık biliminin kurucusu Aristoteles’e göre basit bir önerme konu, yüklem ve bağ olmak üzere üç temel unsurdan meydana gelir. Fârâbî, İbn Sînâ, İbn Bâcce ve İbn Rüşd gibi ilk dönem İslam filozofları da bu üçlü sistemi kabul etmişlerdir. On dördüncü yüzyılın önemli mantıkçılarından Kudbuddin Râzî tarafından ilk defa önermenin dördüncü parçası gündeme getirildi. Onu takip eden Taftazânî, Cürcânî gibi aynı dönemin önemli mantıkçıları da bu meseleyi tartışma konusu yaptılar. Önermenin unsur sayısına dair tartışma, Osmanlı’nın son dönemlerine kadar gerek bağımsız gerek önermeler mantığına ilişkin metinlerde sürdürüldü. Bu meseleyi önemseyen ve bu nedenle bağımsız bir risale kaleme alan Osmanlı’nın önemli mantıkçılarından biri de Üsküdârî’dir. O, önermenin unsurlarına dair tartışmayı, isimlerini vermeden, öncekiler ve sonrakiler denilen mantıkçılar nezdinde çözümlemeye çalışmıştır. Önceki mantıkçılar önermenin unsurlarını konu, yüklem ve yargısal bağdan ibaret görmüşlerdir. Sonraki mantıkçılar ise bir dördüncüyü ekleyerek önermenin unsurlarını; konu, yüklem, konu ile yüklemi ilişkilendiren bağ ve yargısal bağ olarak belirlemişlerdir. Söz konusu üçlü ve dörtlü analiz yaklaşımları, şartlı önermelerde de sürdürülmüştür. Öncekilere göre şartlı önermede ön-bileşen, art-bileşen ve şart edatı şeklinde üç unsur bulunur. Sonrakilere göre ise bunlara ek olarak önermede olumluluk veya olumsuzluk öğesi de söz konusudur. Üsküdârî önermenin unsur çözümlemesine iki açıdan katkı sunar. Birincisi, bu meseleyi anlaşılır bir dil ve düzeyde özetleyerek konunun boyutlarına dikkat çekmesidir. İkincisi ise, nihaî olarak öncekilerden yana tavır alsa da, öncekiler ile sonrakilerin haklı noktalarını tespit ederek bunları gerekçelendirmesidir.

Anahtar Kelimeler

mantık, önerme, konu, yüklem, bağ

Kaynakça

• ALTAŞ, Eşref. “XVIII. Yüzyıl Eczâü’l-Kaziyye Risaleleri ve Darendeli Mehmed Efendi’nin Risâle Fi’t-Tefrika Beyne Mezhebi’l-Müteahhirîn ve’l-Kudemâ Fi’l-Kaziyye ve’t-Tasdîk İsimli Eseri”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 38. 25-46. 2010.
• ARİSTOTELES. Yorum Üzerine. Trc. Saffet Babür. Ankara: İmge Kitabevi, 2002.
• CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif. “er-Risaletu’l-kubra fi’l-manṭıḳ”. Trc. Muhammet Nasih Ece. YYUİFD 5, 7. 2017.
• ECE, Muhammet Nasih. İbn Bâcce Mantığı ve Fârâbî Bağlantıları. Konya: Çizgi Yayınları, 2021.
• ECE, Muhammet Nasih. İbn Rüşd’ün Önermeler Mantığı ve Aristoteles Temelleri. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2018.
• ER-RÂZÎ, Kudbuddin Muhammed b. Muhammed. Tahrîru’l-kavâidi’l-mantıkiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye. Kum: Matbaat-ı Emir, 1363.
• EL-ROUAYHEB, Khaled. “Does a Proposition Have Three Parts or Four? A Debate in Later Arabic Logic”. Brill. 301-331. Orıens 44, 2016.
• EL-ROUAYHEB, Khaled. The Devolopment of Arabic Logic (1200-1800). Basel: Schwabe Verlag, 2019.
• FÂRÂBÎ. Kitâbu Peri Hermeneias eyu’l-ibâre. Nşr. Mübahat Türkel-Küyel. Ankara: AKM Yayını, 1990.
• İBN BÂCCE. “Te‘âlîk ‘alâ kitâbi Îsâgûcî li’l-Fârâbî”. Te‘âlîk İbn Bâcce ‘alâ mantıki’l-Fârâbî. Thk. Mâcit Fahrî. Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1994.
• İBN RÜŞD. Telhisu Mantiku Aristû Kitâbu’l-İbâre. Thk. Gerard Gihamy. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1992.
• İBN SÎNÂ. İşaretler ve Tembihler. Trc. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İBN SÎNÂ. Kitâbu’ş-Şifâ: Yorum Üzerine (İbâre). Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• KUŞLU, Harun. Nasîruddîn Tûsî’de Önermeler Mantığı. İstanbul: Klasik, 2016.
• SABRA, Abdülhamid I. “İbn Sînâ’da Mantığın Konusu”. Trc. Yusuf Daşdemir. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40. 221-240. 2015.
• TİRYAKİ, Mehmet Zahit. Mehmed Emîn Üsküdârî’nin Şerhu Tehzîbi’l-Mantık İsimli Eserinin Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. 2007.
• ÜSKÜDÂRİ, Mehmed Emin. Risâle fî Tahkîki’l-mezâhib fî’n-nisbeti’l-hükmiyye ve’n-nisbeti beyne beyne fî’l-kazâyâ. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi. Kemankeş. Nu: 556.
• ÜSKÜDÂRİ, Mehmed Emin. Hâşiye ale’l-kısmi’s-sânî min Şerhi Şemsiyye. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi. Nu: 5042.
• ÜSKÜDÂRİ, Mehmed Emin. “Şerhu Tehzîbi’l-mantık”, Mehmed Emîn Üsküdârî’nin Şerhu Tehzîbi’l-Mantık İsimli Eserinin Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. 2007.
• ÜSKÜDÂRİ, Mehmed Emin. Telhîsu Tehâfüti’l-Hukemâ. Trc. Kamuran Gökdağ. İstanbul: TYEKB, 2014.