Abbasi Devletinde İç Çekişmelerin Merkezinde Bir Veliaht: Îsâ bin Mûsâ

Yıl 2022, Sayı: 47, 429 - 450, 30.04.2022

Mehmet Dalkılıç

https://doi.org/10.28949/bilimname.1062287

Öz

Abbâsî devleti Abbâs bin Abdulmuttalib’in soyundan gelenler tarafından kurulmuştur. Devletin ilk kurulduğu andan itibaren yöneticilerin ilgili soydan gelmesi prensibi benimsenmiştir. Böyle bir prensip devletin geleceğini garanti altına alma gibi bir amaca yönelik olsa da zaman içerisinde Abbasi hanedanı içerisinde veliahtlık hususunda tartışmalar ve çekişmeler baş göstermiştir. Veliahtlık tartışmaları ilk halife Ebu’l-Abbâs es-Seffâh sonrası dönemde ciddi problemlere yol açmıştır. Özellikle Halife Ebu Ca‘fer el-Mansûr ve Mehdi döneminde hanedan içi tartışmalar belirgin hale gelmiştir. Gerek Ebu Ca‘fer el-Mansûr, gerekse Mehdi döneminde tartışmaların merkezinde yer alan şahıs Îsâ bin Mûsâ’dır. O, Ebu’l-Abbâs es-Seffâh tarafından ikinci veliaht tayin edildi. Ancak Ebu Ca‘fer el-Mansûr’un baskısı ile kendi veliahtlık sırasını halifenin oğluna bırakmak zorunda kaldı. Halife Mehdi döneminde ise tüm veliahtlık haklarından vazgeçmeye zorlandı. Bir müddet sonra da hayatını kaybetti.
İlk dönem Abbasi devletinde veliahtlık tartışmalarının merkezinde yer alan Îsâ bin Mûsâ önemli bir siyasi karakterdir. İlk Halife Ebu’l-Abbâs es-Seffâh’ın ona birtakım önemli görevler vermesi bu durumu teyit eden önemli bir göstergedir. Sadece idarecilik değil aynı zamanda askeri yeteneği ile ön plana çıkmış olan Îsâ bin Mûsâ’nın tercih edilme nedenleri, üzerinde tartışılması gereken önemli bir husustur. Bizim bu çalışmamız Îsâ bin Mûsâ’nın Abbâsî ailesi içerisindeki konumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Diğer taraftan, yasal veliaht olmasına karşın hangi nedenlerden dolayı veliahtlık haklarından vazgeçmek zorunda bırakıldığını açığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Ayrıca Abbâsî hanedanı içerisinde güç dengelerini ve bu dengelerin veliahtlık mücadelesine etkisini izah etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Abbâsiler, Îsâ bin Mûsâ, Veliahtlık, Ebu Ca'fer el-Mansûr, Mehdi

A Heroed at the Center of Internal Conflict in the Abbasid State: Isa Ibn Musa

Öz

The Abbasid state was founded by the descendants of Abbas ibn Abdulmuttalib. From the very first establishment of the state, the principle that the rulers should come from the relevant lineage has been adopted. Although such a principle is aimed at guaranteeing the future of the state, debates and conflicts arose over time within the Abbasid dynasty regarding the heirship. The heirship debates caused serious problems in the period after the first caliph Abu'l-Abbas es-Saffah. The person at the center of the discussions, both during the reign of Abu Ja'far al-Mansur and the Mahdi, is Isa ibn Musa. He was appointed as the second heir by Abu'l-Abbas es-Saffah. However, with the pressure of Abu Jafar al-Mansur, he had to leave his throne to the son of the caliph. During the reign of the Caliph Mahdi, he was forced to give up all his crown rights. He died after a while.
Isa ibn Musa, who was at the center of the heirship debates in the first period of the Abbasid state, is an important political character. The fact that the first Caliph Abu'l-Abbas es-Saffah gave him some important duties is an important indicator confirming this situation. The reasons why Isa ibn Musa, who came to the forefront not only with his administrative skills but also with his military skills, is an important issue that needs to be discussed. Our study aims to reveal the position of Isa ibn Musa in the Abbasid family. On the other hand, it aims to clarify the reasons why he was forced to renounce his heirship rights despite being the legal heir. It also aims to explain the power balances in the Abbasid dynasty and the effect of these balances on the struggle for the heirship.

Anahtar Kelimeler

Abbasids, Isa ibn Musa, Heirship, Abu Jafar al-Mansur, Mahdi

Kaynakça

• Ahbâru’d-Devleti’l-Abbâsiyye ve fî ahbâri’l-Abbâs ve veledihi, thk. Abdülaziz Dûrî-Abdülcebbar Muttalibî, Beyrut: Dârü’t-Talia, 1971.
• Belâzurî, Ensâbu’l-eşrâf, Ebu’l-Abbâs Ahmed bin Yahyâ. Ensâbu’l-eşrâf. 4 Cilt Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1978.
• Cehşiyarî, Ebû Abdillah Muhammed bin Abdûs. Kitâbu’l-Vuzerâ ve’l-Küttâb. Kahire:Mustafa el-Babi el-Halebi, 1980.
• Dalkılıç, Mehmet. Abbasi Devletinde Hanedan Krizi ve İlk İç Savaş: H. 175-198 / M. 791-813. Ankara: İlahiyat, 2015.
• el-Hibri, Tayeb. Reinterpreting Islamic Historiography: Hârûn al-Rashid and Narrative of the Abbasid Caliphate. Cambridge: Cambridge Press, 2004.
• Eser, Mithat. “Abbasiler Döneminin İlk Mehdisi Muhammed b. Abdullah ve Onun Mehdiliği ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi” Bilimname: Düşünce Platformu, S. 41, (2020), 7-38.
• Güzel, Ahmet. Abbasi Halifesi Mehdî b. Mansûr . Konya: Kitap Dünyası, 2012.
• Hamevi, Şihâbüddîn Ebû Abdillah Yâkût b. Abdillah. Mucemu’l-büldân. 5 Cilt.Beyrût: Dâru’s-sadr, 1977.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali bin Hasan. Târîhu Medîneti Dımeşk. 79 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995-2000.
• İbn Asem, Ahmed el-Kûfî.el-Fütûh. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr,1992.
• İbn Hayyât, Ebu Amr eş-Şeybani. Târîhu İbn Hayyât, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmaîl. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr, 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah bin Müslim. el-Meârif. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddînEbû’l-Hasan Ali bin Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târîh. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’t-Tıktaka, Safiyüddîn Ebû Cafer Muhammed bin Tâcüddin Ebu’l-Hasan Ali bin Tabâtabâ. el-Fahrî, çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bilge, Kültür, Sanat, 2016.
• Mâcid, Abdülmün‘im. “Îsâ b. Mûsâ” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/482.İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mes‘ûdî, Ebû’l-Hasân Ali bin Hüseyin bin Ali. Mürûcu’z-zeheb, 4 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, tsz.
• Sourdel, D. “ İsâ b. Mûsâ” The Encyclopaedia of Islam(New Edition). ed. E. Van Donzel vd.. 4/88. Leiden: Brill, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed bin Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2008.
• Ya‘kûbî, Ahmed bin İshâk bin Ca‘fer bin Vehb bin Vâdıh. Târîhu’l-Ya‘kûbî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,2002.
• Zorlu, Cem. Abbasilere Yönelik Dinî ve Siyasî İsyanlar. Ankara: Ankara Okulu, 2001.