Ebû Hanife’nin Tefsir Usûlüne Katkısı

Yıl 2022, Sayı: 47, 755 - 772, 30.04.2022

Hasan Keskin

https://doi.org/10.28949/bilimname.956993

Cited By: 1

Öz

8. yüzyılda yaşamış Müslüman hukukçu Ebû Hanîfe yaşadığı dönemin her türlü ilmi problemleriyle yakından ilgilenmiştir. Bu çerçevede kendisine nispet edilen akâid risâlelerinde Tefsir Usulü’nün bazı problemleriyle de ilgili görüşler serdetmiştir. Bu makalede söz konusu risâleler çerçevesinde bu problemleri nasıl değerlendirdiği ele alınmaya çalışılmıştır. Yaşadığı dönemim en önemli âlimlerinden biri kabul edilen Ebû Hanîfe aynı zamanda Hanefî mezhebinin de kurucu imamıdır. Dolayısıyla O yaşadığı dönemin her türlü ilmî problemleriyle ilgilenmekle birlikte daha çok fıkhî konularla ilgilenmiş ve fakih olarak ta tanınmıştır. Ancak kendisine nispet edilen el-Âlim ve’l-müteallim, el-Fıkhü’l-ekber, el-Fıkhü’l-ebsat, Risâletü Ebî Hanîfe ilâ Kâdî’l-Basra Osman el-Bettî ve el-Vasiyye adlı beş akâid risâlesinde ağırlıklı olarak itikadî konuları ele almıştır. Bu risâleler incelendiğinde, Kur’an ve Tefsir Usûlü ile ilgili bu alanda te’lif edilmiş birçok eserde yer alan ve günümüzde hala tartışılan halku’l-Ku’ran, âyetler ve sûreler arasındaki efdaliyet, müteşâbihât, nesh, tefsir, te’vil ve tenzîl, Kur’an’ın hadislerin değerlendirilmesinde ölçü olması gibi birtakım konulara yer verildiği görülmüştür. Ebû Hanîfe’nin Tefsir Usûlü’nün problemleri ile ilgili bu konudaki görüşleri kendisinden sonraki birçok İslam âlimi tarafından da benimsenerek geliştirilmiş ve sistemleştirilmiştir. Yaşadığı dönemden itibaren birçok ilim adamını etkilemiş olan, günümüzde de hâlâ ilimde otorite kabul edilen Ebû Hanîfe’nin, kendi dönemine göre söz konusu problemlere getirdiği açılımlar yine güncelliğini koruyan ve tartışılan sözünü ettiğimiz günümüz Tefsir Usûlü problemlerinin çözümüne ışık tutacak mahiyettedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ebû Hanîfe, Müteşâbihât, Nesh, Te’vil

Abū Ḥanīfa’s contribution to the methodology of Qur’anic Exegecis

Öz

Abū Ḥanīfa, the 8th-century Sunni Muslim jurist, was closely interested in scientific problems in his time. In this context, he expressed some of the problems of the Tafsīr Methodology in the creed treatises attributed to him. In this article, we will try to discuss how he evaluated these problems within the framework of these treatises. Abū Ḥanīfa, considered to be one of the most important scholars of his period, is also the founding imam of the Hanafi school of thought. Therefore, although he was interested in all kinds of scientific problems of the period he lived, he was known as a jurist because he was more interested in legal issues. However, he dealt mostly some creed issues in five aqāīd booklets attributed to him, namely al-Ālim wa’l-Mutaʿallim, al-Fiqh al-akbar, al-Fiqh al-absat, Risālātu Abī Ḥanīfa ilā Qādī al-Basra Uthmān al-Battī and al-Wasiyya. While examining these treatises, we have noticed that many topics related to Qur’an and tafsīr methodology not only in a number of classical works but also discussed today. Those are khalq al-Qurʾān, superiority between verses and suras, mutashābihāt, naskh, tafsīr, ta’wı̇̄l, tanzı̇̄l, and Qurʾan’s being a criterion in evaluation of hadith. Abū Ḥanīfa's views on the problems of the Tafsīr Method were adopted, developed and systemized by many Islamic scholars after him. The initiatives brought by Abū Ḥanīfa, who has influenced many scholars since his time and is still accepted as an authority in science, are in the nature of shedding light on the solution of the problems of today's Tafsīr Method, which is still up-to-date and discussed.

Anahtar Kelimeler

Qur’anic exegecis, Abū Ḥanīfa, Ambigious verses, Abrogation, Interpretation, Tafsīr Methodology, Islamic Jurisprudence

Kaynakça

• Abū Ḥanīfa, al-Nu‘mān b. Thābit. al-‘Ālim wa al-muta‘allim, Critical ed. Muḥammad Zāhid al-Kawtharī. İstanbul: Kalem Publisher, 1981.
• Abū Ḥanīfa, al-Nu‘mān b. Thābit. al-Fiqh al-akbar, Critical ed. Muḥammad Zāhid al-Kawtharī. İstanbul: Kalem Publisher, 1981.
• Abū Ḥanīfa, al-Nu‘mān b. Thābit. al-Fiqh al-absaṭ, Critical ed. Muḥammad Zāhid al-Kawtharī. İstanbul: Kalem Publisher, 1981.
• Abū Ḥanīfa, al-Nu‘mān b. Thābit. al-Waṣiyya, Critical ed. Muḥammad Zāhid al-Kawtharī. İstanbul: Kalem Publisher, 1981.
• Ebû Zehrâ, Muḥammad. Abû Hanîfe. trans. Osman Keskioğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1999.
• ‘Ali al-Qārī, Abū al-Ḥasan Nūr al-Dīn b. Sulṭān. Sharḥ kitāb al-fiqh al-akbar. Beirut: Dār al-Kutub al-‘İlmiyya, 1984.
• Bayāḍīthāda, Kamāl al-Dīn Aḥmad. Ishārāt al-marām min ‘ibārāt al-Imām. Critical ed. Yusuf ‘Abd al-Razzāq. Istanbul: Dār al-Kitāb al-Islāmī, 1949.
• Bayḥakī, Abū Bakr Ahmad b. Ḥusayn. Kitāb al-asmā’ wa al-ṣifāt. Edited by ‘Abdullah b. Muḥammad al-Ḥasīdī. Jeddah: Maktaba al-Suwādī, 1993.
• Beşer, Faruk, “Ebu Hanîfe’nin Kur’ân Anlayışı”, Usûl: İslâm Araştırmaları, 2004, I/1, 7-34
• Çakın, Kamil. “Hadisin Kur’an’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 34 (1993): 248-249.
• Çelebi, İlyas. “Mukaddime”. İmam Azam Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri. trans. İlyas Çelebi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Dehlawī, Shāh Waliyyullâh. al-Fawz al-kabîr fī uṣûl at-tafsîr. trans. Mehmet Sofuoğlu. Istanbul, Çağrı Publisher 1980.
• Doğan, İsa. Mürcie ve Ebû Hanîfe. Samsun: Kardeş Matbaası, 1992.
• Erkan, Şakir. Kur’an’da Nesih. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ph.D. Dissertation, 1997.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’an’da ‘Nesh Problemi’ne Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 14/1, 2001. 49-67.
• Ghazzālī, Abū Ḥāmid Muḥammad. Jawāhir al-Qur’ān. Beirut: Dār al-Āfāk al-Jadīda 1990.
• Gölcük, Şerafettin. Bebek, Adil. “el-Fıkhü’l-ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/544-547. İstanbul: TDV Publisher, 1995.
• Ḥallāf, ‘Abd al-Waḥḥāb, ‘Ilmu Uṣūl al-fiqh, Istanbul: al-Maktaba al-Islāmiyya, 1991.
• Ḥamza, Muḥammad, Dirāsāt al-Aḥkām wa al-Naskh fī al-Qur’ān al-karīm. Cairo: Dāru Iḥyā al-Kutub al-‘Arabiyya, 1957.
• Ḥasan, Aḥmad. “Nesh Teorisi”. trans. Mehmet Paçacı. İslâmi Araştırmalar Dergisi (Ocak 1987). I/4, 102-107.
• Ibn al-Kathīr, Abū al-Fidā Ismā‘īl b. ‘Umar. Tafsīr al-Qur’ān al-‘azīm. Beirut: Dār al-Ma‘rifa, 1992.
• Ibn Qudāma, Abū Muḥammad ‘Abdullāh b. Aḥmad. Lum‘a al-I‘tikād. Edited by Bekir Topaloğlu. Izmir: Damla Publisher, 1981.
• ‘Iz b. ‘Abd al-Salām. al-Fawāid fī mushkil al-Qur’ān. Riḍwān al-Nadawī. Kuwait: Wizāra al-Awkāt wa al-Shuūn al-Islāmiyya, 1967.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlmi Kelam, Simplifier. Sabri Hizmetli. Ankara, Ankara Okulu Publisher, 1981.
• Kāfiyaji, Muḥyiddīn Abū ‘Abdullāh Muḥammad b. Sulaiman. Kitāb al-Taysīr fī qawāid ‘ilm al-Tafsīr. Edited by İsmail Cerrahoğlu. Ankara: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Publisher, 1974.
• Kawtharī, Muḥammad Zāhid. “Mukaddima”. Ishārāt al-marām min ‘ibārāt al-Imām. Critical ed. Yūsuf ‘Abd al-Razzāk. Istanbul: Dār al-Kitāb al-Islāmī 1949.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadiste Nâsih ve Mensûh. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Publisher, 1985.
• Māturīdī, Abū Manṣūr Muḥammad b. Maḥmūd. Tafsīr al-Māturīdī (Ta’wilātu ahl al-sunna). Critical ed. Majdī Basallūm. Beirut: Dār al-Kutub al ‘Ilmiyya, 2005.
• Nasafī, Abū al-Mu‘īn Maymūn. Tabṣira al-adilla fī uṣūl al-dīn. Edited by Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Publisher, 1993.
• Özdeş, Talip. Mâturîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul, İnsan Publisher, 2003.
• Pazdavī, Abū Yusr Muḥammad. Uṣūl al-dīn. Edited by Hans Peter Linss. Cairo: Dāru Iḥyā’i al-Kutub al-‘Arabiyya, 1963.
• Qāsimī, Muḥammad Jamāl al-Dīn. Maḥāsin at-ta’wīl. Edited by Muḥammad Fu’ād ‘Abd al-Bākī. Cairo: Dāru Iḥyā al-Kutub al-‘Arabiyya, 1957.
• Qurtubī, Abū ‘Abdullāh Muḥammad b. Aḥmad. al-Jāmi‘ li aḥkām al-Qur’ān. Beirut: Muassasa al-Risāla, 1965.
• Ṣābūnī, Nūr al-Dīn Aḥmad b. Maḥmūd. Al-Bidāya fī uṣūl al-dīn. Edited by Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Publisher, 1979.
• Şahin, Sami. Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin Hadis Kültüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ph.D. Dissertation, 1998.
• Sarahsī, Abū Bakr Muḥammad b. Aḥmad b. Abī Sahl. Uṣūl al-Sarahsī. Critical ed. Abū al-Wafā al-Afghānī. İstanbul: Kahraman Publisher, 1984.
• Shātibī, Abū Isḥāq Ibrāhīm b. Mūsā. al-Muwāfakāt fī uṣūl al-sharī‘a. Critical ed. ‘Abdullāh Ḍirāz. Egypt, 1975.
• Suyūtī, Jalāl al-Dīn. al-Itkān fī ‘ulūm al-Qur’ān. Beirut: Dār al-Kutub al-‘İlmiyya, 1987.
• Tok, Fatih. İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Kur’ân Anlayışı, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ph.D. Dissertation, 2015.
• Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Publisher, 1988.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Publisher, 1994.
• Watt, William Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. trans. Ethem Ruhi Fığlalı. (Ankara: Umrân Publisher,1981)
• Wensinck, Arent Jan. The Muslim Creed. Cambridge University Press, 1932.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/143-145. İstanbul: TDV Publisher, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “el-‘Âlim ve’l-müte‘allim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/461-463. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Publisher, 1997.
• Zarkashī, Badr al-Dīn. al-Burhān fī ‘ulūm al-Qur’ān. Critical ed. Muḥammad Abū al-Faḍl Ibrāhīm. Beirut: Dār al-Ma‘rifa, 1972.
• Zayd, Muṣṭafa. Al-Naskh fī al-Qur’ān al-karīm. Egypt: Dār al-Wafā, 1987.