The Birth, Development And Systemization Of Wujuh And Nazhair Literature: The First Four Centuries Of Hijri

Yıl 2023, Sayı: 49, 191 - 235, 30.04.2023

İsmail Kurt

https://doi.org/10.28949/bilimname.1225861

Cited By: 1

Öz

This study deals with the birth, development, and systematization of al-wujuh wa al-nazhair until the end of the fourth Hijri century. The origin of al-wujuh wa al-nazhair in the period of the Companions, its birth in the second Hijri century, its development in the third century and its systematization in the fourth century are examined directly through all the written works in this field and reached today. Authors whose books we have examined in the field of al-wujuh wa al-nazhair: Muqatil b. Sulayman (d. 150/767), Harun b. Moses (d. 170/786), Yahya b. Sallam (d. 200/815), Abd al-Malik b. Qurayb al-Asmai (d. 216/831), Abu Amaysal al-Arabi (d. 240/854), Hakim at-Tirmizi (d. 285/898), al-Mubarrad (d. 286/900) and Abu Hilal al-Askari (d. 395/1004). The study aims to reveal whether there is a change in the use of these two terms and the birth, development, and systematization of the literature together with its reasons by providing a holistic view of all al-wujuh wa al-nazhair books written and extant until the fourth Hijri century. Although there are studies that deal with some of these studies one by one, the difference of this study from other studies is that it will try to reach a more accurate, more comprehensive, and more holistic conclusion about al-wujuh wa al-nazhair literature by considering the chronology and examining all extant copies. During this study, document analysis, literature review and analysis method, some of the qualitative research methods, were used. During the research, the literature of al-wujuh wa al-nazhair was examined chronologically and by going directly to the sources of the authors. The most general findings and conclusions reached in this study are as follows: This literature also began to appear with the real need for tafsir after the generation of the Companions from the beginning of the second hijri century...

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Wujuh, Nazhair, Birth, Development.

Vücûh ve Nezâir Literatürünün Doğuşu, Gelişimi Ve Sistemleşmesi: Hicri İlk Dört Asır

Öz

Bu çalışma vücûh nezâir literatürünün hicri ilk dört asırdaki doğuşu, gelişimi ve sistemleşmesini ele almaktadır. Vücûh nezâirin sahabe dönemindeki kökeni, h. II. asırdaki doğuşu, III. asırdaki gelişimi ve IV. asırdaki sistemleşmesi doğrudan bu alanda yazılmış ve günümüze ulaşmış teliflerin tamamı üzerinden incelenmektedir. Çalışmamızın amacı ilk dört asırdan günümüze ulaşan vücûh nezâir teliflerinin tamamına bütüncül bir bakış sağlayarak literatürün doğuşu, gelişimi ve sistemleşmesini nedenleriyle birlikte ortaya koymaktır. Her ne kadar bu eserlerin bazısını tek tek ele alan çalışmalar yapılsa da bu araştırmada hem kronoloji gözetilerek hem de bu teliflerin tamamı incelenerek vücûh nezâir literatürüyle ilgili daha kapsamlı ve daha bütüncül bir sonuca ulaşılmaya çalışılacaktır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman, literatür tarama ve analizi yöntemi kullanılmıştır. Vücûh nezâir literatürü kronolojik olarak doğrudan müelliflerin asli kaynaklarına inilerek irdelenmiştir. Çalışmada ulaştığımız bulgu ve sonuçlar ise şunlardır: Sahabe nesli sonrası Kur’ân tefsirine ihtiyaçla birlikte hicri II. asrın başından itibaren bu literatür de oluşmaya başlamıştır. Günümüze ulaşan ilk telifin sahibi Mukâtil vücûh ve nezâir literatürünün sonraki asırlardaki gelişimini de belirlemiştir. H. II. asırdaki teliflerde kelime sıralamasında -ilk 60 kelimede- büyük oranda ilk on cüzdeki mushaf tertibi gözetilmiştir. H. III. asırdaki Asmaî, el-Yezîdî ve Ebu’l-Ameysel’in telifleri doğrudan Arap dilindeki vücûhları ele almaktadır. Bu asrın sonundaki teliflerde ise Hakîm et-Tirmizî işârî yorumlara, Müberred ise Arap kelamı ve şiirle istişhâda meyletmiştir. Bu literatürün sistemleşmesi, alfabetik tasnifin başlaması ise h. IV. asrın sonunda el-Askerî ile olmuştur. Vücûh ve nezâir terimlerine yüklenen anlamda ilk dört asırda herhangi bir değişiklik olmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Vücûh, Nezâir, Doğuş, Gelişim.

Kaynakça

• ABDULLAH BEREKE, Abdülfettâh. "Hakîm et-Tirmizî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 15/196-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• ALTUNTAŞ, Halil. "El-Vücûh Ve'n-Nezâir". Diyanet İlmi Dergi 26/1 (1990), 13-29.
• ASKERÎ, Ebû Hilâl. el-Vücûh ve’n-Nezâir. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dînî, 2007.
• ASMAÎ, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb. Mahtelefet Elfâzuhu ve’t-Tefekat Meânîh. thk. Mâcid Hasan ez-Zehebî. Dımeşk: Dâru'l-Fikr, 1986.
• BAKIRCI, Selami-Demirayak, Kenan. Arap Dili Grameri Tarihi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2019.
• CERRAHOĞLU, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 14. Basım, 2004.
• CERRAHOĞLU, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 4. Basım, 2009.
• ÇELEBİ, Kâtib. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt Bağdat: Mektebetü'l-Müsennâ, 1941.
• ÇETİN, Nihad M. "Arap". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 276-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• DÂREKUTNÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavut vd. 5 Cilt Beyrut: Müessestü'r-Risale, 2004.
• DEMİRCİ, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara İlahiyat Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2006.
• DURMUŞ, İsmail. "Müberred". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 31/430-433. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• EBU’L-AMEYSEL, el-Ârâbî. Ma’ttefeka lafzuhû ve’htelefe mânâhu. thk. Muhammed Abdulkadir Ahmed. Kahire Matâbiu't-Decvâ, 1988.
• EREN, Ali Cüneyt. "Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı". Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009), 129-152.
• HAKÎM ET-TİRMİZÎ, Tahsîlu nezâiri'l-Kur’ân. thk. Hüsnî Nasr Zeydân. Kahire: Matbaatü's-Saadet, 1969.
• HALİL B. AHMED. Kitabü’l-Ayn. nşr. Mehdi Mahzumi-İbrahim Semarraî. 8 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Hilal, ts.
• HÂRÛN B. MÛSÂ. el-Vücûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’ân’il Kerim. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. Bağdat: Dâru'l-Hürriye, 1989.
• İBN EBÜ'L-HADÎD, Şerhu Nehci’l-belâga. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim. 18 Cilt Kahire: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabî, ts.
• İBN DUREYD, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen. Cemheratü’l-lüga. ed. Remzi Münir Ba'labekî. 3 Cilt Cilt. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1987.
• İBN FÂRİS, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Efrâdü kelîmâti’l-Kur’âni’l-azîz. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Dımeşk: Dâru'l-Beşâir, 2002.
• İBNÜ'L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâzır fî ilmi’l-vücûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Abdulkerim Kazım er-Râzî. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1984.
• İBNÜ’N-NEDÎM. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru'l-Marife, 1997.
• İSHAK, Ali Şavvâh. Mu’cemü Musannefâti’l-Kur’âni’l-Kerim. 4 Cilt Riyad: Dâru'r-Rufâî, 1984.
• KARADAĞ, Ahmet. "Hicri İkinci Asırda Vücûh Ve Nezâir İle İlgili Çalışmalar: Mukâtil B. Süleyman ve Hârûn B. Mûsâ’nın Eseri Örneği". Hicri İkinci Asırda İslâmî İlimler- II. 293-305. Ankara: İksad Uluslararası Yayınevi, 2022.
• KARAGÖZ, Mustafa. "Vücûh ve Nezâirin Terimleşme Süreci -Nezâir'in 'Eşanlamlılık' Olarak Tanımlanması Sorunu-". Bilimname 6/14 (2008), 7-33.
• KARAGÖZ, Mustafa. "İbn Teymiye’nin Vücûh ve Nezâir Tanımının Etkileri ve Sorunları". Bilimname 2/36 (2018), 261-291.
• KILIÇ, Hulusi. "Basriyyûn". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 5/117-118. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• KILIÇ, Hulusi. "Furûk". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 13/222-223. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• KILIÇ, Hulusi. "Kûfiyyûn". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 26/345-346. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• KURT, İsmail. "Kur’ân Lügatlerinin Doğuşu ve Gelişimi". Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2017), 81-122.
• MERTOĞLU, M. Suat. "Vücûn ve Nezâir". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 43/141-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• MUKÂTİL, b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhate. 5 Cilt. Beyrut: Dar-u İhyâi’t-Türas, 1423/2002.
• MUKÂTİL, b. Süleyman. el-Vücûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Azim. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. Dubai: Merkezü Cumatü’l-Macid li’s-Sekafe ve’t-Türas Yayınları, 2006.
• MÜBERRED, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid. Me’ttefeka lafzuhû ve’htelefe ma'nâhü mine’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmet Muhammed Süleyman Ebu Ra’d. Kuveyt: İslami İşler ve Vakıflar Bakanlığı, 1989.
• NÎSÂBÛRÎ, Ebu Abdurrahman İsmail b. Ahmed ed-Darîr el-Hîrî. Vücûhu’l-Kurân. thk. Fazlurrahman Abdulalim el-Afgânî. b.y.: y.y., 1984.
• SIRAKYA, Selma. Mukatil B. Süleyman'ın Tefsiri İle el-Vücuh ve'n Nezair Adlı Eserinin Mukayesesi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• SÜKKÂNÎ, Ebu Ali Amr. Uyûnü’l-Münâzarât thk. Sa’d Gurâb. Tunus: Tunus Üniversitesi, 1976.
• SÜYÛTÎ, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü'l-Fadl İbrahim. 4 Kahire: el-Heyetü'l-Mısriyyetü'l-Âmme, 1974.
• ŞAHİN, Davut. “Mukâtil b. Süleyman (ö. 150/767) ile Ebu’l-Ferec İbnu’l-Cevzî’nin (ö. 594/1201) Vücûh ve Nezâire İlişkin Eserlerinin Karşılaştırılması”, İSLARA Uluslararası İslam Araştırmaları Kongresi, 12 Şubat 2022, Bildiriler Kitabı, 2022, 278-312.
• TÜLÜCÜ, Süleyman. "Asmaî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 3/499-500. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• YAHYÂ B. SELLÂM. et-Tesârîf: Tefsîrü’l-Kur’ân mimme’ştebehet esmâühû ve tasarrafet meânîh thk. Hind Çelebi. Amman: Müessetü Âlü Beyt, 2008.
• YAHYA EL-YEZİDÎ, İbrahim b. Ebî Muhammed. Ma’ttefeka lafzuhû ve’htelefe mânâhu. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. b.y.: y.y., 1987.
• YILDIZ, İbrahim. “Müberred ve “Me’ttefeka Lafzuhû ve’htelefe Ma’nâhü mine’l-Kur’âni’l-Mecîd” Adlı Eseri Bağlamında Vücûh ve Nezâir İlmine Katkısı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1851-1857.
• YILDIZ, İbrahim. "İbn Fâris’in “Efrâdü Kelîmâti’l-Kur’âni’l-Azîz” Adlı Risalesi ve Vücûh ve Nezâir İlminin Bir Alt Kolu Olarak Efrâd". II. Uluslararası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyumu. ed. Prof. Dr. Dinçay KÖKSAL. 333-341. b.y.: Uluslararası Eğitim Araştırmacıları Derneği, 2018.
• YILMAZ, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatler. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• ZERKEŞÎ, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kurʾân. thk. Ebu'l-Fadl İbrahim. 4 Cilt Beyrut: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabî, 1957.