İslam Ahlak Filozof ve Düşünürlerinde Üzüntüyle Başa Çıkma Yöntemleri

Yıl 2023, Sayı: 49, 77 - 115, 30.04.2023

Emine Taşçi Yıldırım , Armağan Atar

https://doi.org/10.28949/bilimname.1226044

Cited By: 1

Öz

Hüzün, dert, keder ve gamı ifade etmek üzere kullanılan üzüntü, ruhsal bir acı olarak tarif edilmektedir. Üzüntü, ruh sağlığını konu edinen İslam ahlak felsefesi içerisinde ele alınmıştır. İslam ahlak filozofları üzüntüyü, ruhsal bir hastalık ve insanın mutluğunu engelleyici bir hal olarak görmüşlerdir. Gayesi insanı mutluluğa ulaştırmak olan İslam ahlak felsefesi, insanı mutsuz eden ve ruh sağlığını bozan sorunlara çare bulmayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla ruh sağlığını korumak için üzüntüden kurtulmak gerekmektedir. Tıbbu’r-ruhânî geleneği kapsamında üzüntüden kurtulma çareleri aranmıştır. Bu çalışmada İslam ahlak felsefesinde üzüntünün sebepleri ve üzüntüden kurtuluş çareleri incelenmiştir. Üzüntüye eserlerinde doğrudan yer veren İslam ahlak filozof ve düşünürlerin görüşleri dikkat alınmış ve ortaya koydukları çözümler değerlendirilmiştir. İlk olarak sebeplerin tespitinin doğru çözümün bulunması açısından önemine binaen üzüntünün sebepleri üzerinde durulmuştur. Daha sonrasında ise Kindî ve Râzî’nin üzüntüyle mücadelede belirledikleri iki yol dikkate alınmıştır. Bunlar, üzüntü başa gelmeden alınacak tedbirler ve geldikten sonra baş etme yöntemleri şeklinde sınıflandırılmıştır. Genel olarak ortaya konulan çözümlerde bilişsel yolla bir mücadele ön görülmüştür. İnsanda farkındalık oluşturmak, aklını kullanmasını sağlamak ile sahip olmaktan çok olmaya odaklanmakla, sabır ve metanetle üzüntüyle baş edilebileceği vurgulanmıştır. İslam ahlak filozoflarının üzüntüyle baş etmeye yönelik önerilerinin yansımalarını yas, acı ve depresyona yönelik uygulanan bilişsel terapi, grupla terapi, kabul ve kararlılık terapilerinde görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Ahlak, Ruh Sağlığı, Üzüntü

Methods of Coping with the Sadness in the Islamic Ethical Philosopher and Thinkers

Öz

Sadness, which is used to express worry, grief and sorrow, is described as spiritual pain. Sadness has been handled within the Islamic moral philosophy, which deals with mental health. Islamic moral philosophers looked on sadness as a mental illness and a state that hinders human from happiness. Islamic moral philosophy, whose aim is to achieve happiness to people, aims to find solutions to problems that make people unhappy and disorder their mental health. Therefore, it is necessary to get rid of sadness in order to protect mental health. Within the scope of the Tībbu’r-Ruhanī tradition, remedies have been sought to get rid of sadness. In this study, the causes of sadness in Islamic moral philosophy and the remedies for getting rid of sadness are examined. The views of Islamic moral philosophers and thinkers, who directly included sadness in their works, were taken into account and their solutions were evaluated. First of all, due to the importance of determining the causes in terms of finding the right solution, the causes of sadness are emphasized. Afterwards, the two ways that Kindī and Razī determined in the fight against sadness were taken into account. These are classified as measures to be taken before sadness comes and coping methods after it comes. In general, a struggle with the cognitive way is foreseen in the solutions put forward. It has been emphasized that it is possible to cope with sadness with patience and fortitude, by raising awareness in people, enabling them to use their minds, focusing on being rather than possession. It is possible to see the reflections of the suggestions of Islamic moral philosophers to cope with sadness in cognitive therapy, group therapy, acceptain and determination therapies applied for grief, pain and depression.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Ethic, Mental Health, Sadness

Kaynakça

• Ak, Mehmet Kıvanç vd. “Mevlana Penceresinden Bilişsel Terapiler”. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi 3/3 (2014), 133-141.
• Akgüneş, Ahmet Oğuz - Aren, Selim. “Dört Temel Duygunun Bireylerde Risk Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi”. Journal of Business Research 10/3 (2018), 362-378.
• Aldemir, Osman. Kindî’nin Eserlerinde Psikoloji Konuları. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aşçıoğlu Önal, Aslı - Yalçın, İlhan. “Yas Sürecinin Grupla Psikolojik Danışmada Ele Alınması Üzerine Bir İnceleme”. Türkiye Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 9/55 (2019), 1013-1051.
• Baynal, Fatma. “Erinlik (Ön Ergenlik) Dönemi Korku, Kaygı ve Din İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname 45 (2021), 261-299.
• Baynal, Fatma. “Mutluluk Kavramının Felsefi, Psikolojik ve Dini Açıdan İncelenmesi”. Darulfunun İlahiyat 31/2 (2020), 247-274.
• Belhî, Ebû Zeyd el-. Mesâlihu’l-ebdân ve’l-enfüs (Beden ve Ruh Sağlığı). çev. Nail Okuyucu - Zahit Tiryaki. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Bowlby, John. Attachment and Loss: Loss Sadness and Depression. New York: Basic Books, 1980.
• Bozoğlan, Bahadır - Çankaya, İbrahim. “Psikolojik Danışmanların Duygularla Başa Çıkma Yollarının İncelenmesi”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 13/2 (2012), 15-27.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Canbulat, Mehmet. “Hüzün”. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü “Kitâbu’t-Ta’rîfât”. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hüzün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/73-76. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Çağrıcı, Mustafa. “Kindî’nin Def’u’l-ahzân Adlı Risalesi, Kaynakları ve Tesirleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7-8-9-10 (1992 1989), 221-241.
• Dai, David Yun - Robert J. Sternberg (ed.). Motivation, Emotion, and Cognition: Integrative Perspectives on Intellectual Functioning and Development. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 2004.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2007.
• Devvânî, Celâleddîn. Ahlâk-ı Celâlî: Levâmi’ü’l-İşrâk fî Mekârimi’l-ahlâk (Güzel Ahlak Hakkında İşrak Parıltıları). Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Dicle, Abdullah Nuri vd. “Kabul ve Kararlılık Terapisi Bağlamında Bi̇r Bibliyoterapi Örneği: Simyacı Romanı”. Tarih Okulu Dergisi 14/53 (2021), 2866-2883.
• Dursun, Asiye - Akkaya, Mücahit. “Kabul ve Kararlılık Terapisi Odaklı Deneysel Araştırmalar: Sistematik Bir Gözden Geçirme”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 14/3 (2022), 340-352.
• Edis, Mustafa Salih. “Kindî’nin Üzüntüyü Giderme Yönteminin Tasavvufî İdealler Açısından Kritiği”. Danışname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2020), 127-149.
• Eflatun. “Risâletü Eflatun ila Forforius fi Hakîkati nefyi’l-hemm ve isbâti’r-rüyâ”. Eflatun fi’l-İslam. thk. Abdurrahman Bedevi. 235-243. Beyrut: Daru’l-Endelüs, 1982.
• Freed, Peter J. - Mann, J. John. “Sadness and Loss: Toward a Neurobiopsychosocial Model”. The American Journal of Psychiatry 164/1 (2007), 28-34.
• Gazzâlî. Amellerde İlahi Terazi. çev. Abdullah Aydın. İstanbul: Aydın Yayınevi, 1971.
• Gazzâlî. İhyâu ulûmi’d-dîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. 1-4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Gazzâlî. İhyâu ulûmi’d-din. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2005.
• Gazzâlî. Mizanü’l-amel. Kahire: Dârü’l-Maarif, 1964.
• Gümüşsoy, Meryem Beyza. “Kindî’nin Ahlak Felsefesi ve Modern Bilişsel Terapide Üzüntü, Depresyon ve Çözüm Teknikleri”. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi 1/2 (2018), 121-133.
• Gürsu, Orhan. “İslam Düşünürü Belhî’nin (849-934) Ruh Sağlığına Yönelik Görüşlerinin Modern Psikoloji Doğrultusunda Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 271-309.
• Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1980.
• Hançerlioğlu, Orhan. Ruhbilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1997.
• Houwer, Jan de - Hermans, Dirk. Cognition and Emotion: Reviews of Current Research and Theories. Hove, East Sussex: Psychology Press, 2010.
• İbn Hazm. Ahlâk ve Davranış Tarzları Nefislerdeki Ahlâkî Hastalıkların Tedavisi (Kitâbu’l-Ahlâk ve’s-Siyer). çev. Mustafa Çağrıcı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• İbn Manzur. Lisânü’l-Arab. Kahire: Daru’l-Maarif, 1984.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-ahlak: Ahlâk Eğitimi. çev. Abdulkadir Şener vd. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• İbn Miskeveyh. Tehzibü’l-ahlâk li’İbn Miskeveyh fi’t-terbiye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Sînâ. “Risale fi mâhiyeti’l-hüzn ve esbâbihi (Hüznün Mahiyet ve Sebepleri)”. çev. Mehmet Hazmi Tura. Büyük Türk Filozof ve Tıb Üstadı İbni Sînâ Şahsiyeti ve Eserleri Hakkında Tetkikler. 857-859. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Ruhun Sağaltımı (et-Tıbbu’r-Rûhânî). Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• İsfahânî, Râgıb el-. Erdemli Yol: ez-Zeria ila mekarımi’ş-şeria. çev. Muharrem Tan. thk. Ebu’l-Yezid el-Acemi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• İsfahânî, Râgıb el-. Müfredât: Kur’ân Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Kara, Mustafa. “Havf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/528-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kaya, Mahmut. “Ebû Bekir er-Râzî’nin Hayatı, Eserleri ve Felsefesi”. Felsefe Risaleleri. 13-78. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Kaya, Sibel. Havf (Kaygı) ve Reca (Ümit) Kavramlarının Semantik ve Teolojik Tahlili. Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kınalızâde. Ahlâk-ı Alâî. haz. Murat Demirkol. Ankara: Fecr yayınları, 2016.
• Kindî. “Kindî’nin Hikemiyâtı”. çev. Mahmut Kaya. Kindi Felsefi Risaleler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Kindî. Üzüntüden Kurtulma Yolları (Def’u’l-ahzân). çev. Mustafa Çağrıcı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Koçak Kurt, Şeyda. “Duyguların Tarihsel Serüveni ve Tarihte Duygular”. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 18/40 (2021), 2821-2852.
• Kring, Ann M. vd. DSM-5 Anormal Psikoloji Psikopatoloji. çev. Muzaffer Şahin. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Lauwerijssen, Krista. Sadness. Hollanda: Tilburg University Faculty of Social and Behavioral Sciences, Department Psychology and Health, Bachelor’s Thesis, 2008.
• Mevlana. Mesnevî-I Ma’nevî. çev. Derya Örs - Hicabi Kırlangıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Okçu, Kader. “İslam Ahlak Felsefesinde Üzüntünün Nedenleri ve Çözüm Yolları”. “Ruh Sağlığı Ve Din” Uluslararası İlahiyat Disiplinleri Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı. 31. Kütahya, 2022.
• Padar, Pınar. Türkçe’de Duygu Anlatan Kelimelerin Afekt Kavramı Bağlamında Tespiti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Power, Mick - Dalgleish, Tim. Cognition and Emotion: From Order to Disorder. New York: Psychology Press, 2007.
• Râzî, Ebu Bekir. “Kitâbu’l-Tıbbu’r-Rûhânî (Ahlakın İyileştirilmesi)”. çev. Mahmut Kaya. Felsefe Risaleleri. 82-195. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
• Rycroft, Charles. Psikanaliz Sözlüğü. çev. M. Sağman Kayatekin. İstanbul: Ara Yayıncılık, 1989.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
• Saruhan, Müfit Selim. İslam Filozofları ile Ruhsal Tıp. Ankara: Fecr yayınları, 2021.
• Sayar, Kemal. Hüzün Hastalığı. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Seyyar, Ali. Ahlâk Terimleri (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Beta Basım Yayım, 2003.
• Şentepe, Ayşe. “Yaşlılık Döneminde Dini Başaçıkma”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/1 (2015), 186-205.
• Tarhan, Nevzat. Mesnevi Terapi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Tûsî, Nasîrüddin. Ahlâk-ı Nâsırî. çev. Anar Gafarov, Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• Türk, Nurdoğan. “Kur’ân Işığında Korku ve Etkileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/19 (2019), 140-157.
• Türkçapar, M. Hakan. Bilişsel Davranışçı Terapi: Temel İlkeler ve Uygulama. Ankara: HYB Yayınları, 2014.
• Türkmen, Sıddıka. “Kur’ân’da Yer Alan Huzn ve Yakın Anlamlı Kelimelerin Furûk Bağlamında Tahlili”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/2 (2020), 781-804.
• Vatan, Sevginar. “Duygular ve Psikolojik Belirtiler Arasındaki İlişkiler”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 9/1 (2017), 45-62.
• Yağlıkçızâde, Ahmet Rıfat. Tasvîr-i Ahlâk: Ahlâk Sözlüğü. haz. Hüseyin Algül. İstanbul: Tercüman Gazetesi, ts. Yalçın, Emel Sünter. “Ebu Bekr Râzî’ye Göre Aşk ve Üzüntü”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 4 (2007), 265-277.
• Yıldız, Mehmet Ali - Duy, Baki. “Ergenler İçin Üzüntü Düzenleme Ölçeğinin (EİÜDÖ) Geliştirilmesi ve Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi̇”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 25/1 (2018), 45-61.
• Yılmaz, Rabia. İslam Düşünce Geleneğinde Hüzün. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Meydan Larousse: Büyük Lûgat ve Ansiklopedi. İstanbul: Meydan Yayınevi, 1971.
• Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011.