Examining The Hafiz Experience Within The Framework Of Psychological Approach

Yıl 2023, Sayı: 49, 31 - 75, 30.04.2023

Sema Karagöz

https://doi.org/10.28949/bilimname.1229746

Cited By: 3

Öz

This study explores the role of the hifz ritual, a valued attribute Muslim-Turkish culture for centuries, in the lives of individuals. Qualitative research method, specifically the case study technique, was used to try and reveal the reasons for becoming a hafiz, the meaning being a hafiz adds one’s life, what happens during the training process and the effects of being a hafiz in one’s life. Face-to-face or online semi-structured interviews were conducted at home, workplace, or public places with 20 people who were entitled to become a hafiz. Content analysis was applied to the data collected. The findings were categorized under 7 main themes. These themes are the factors influencing the tendency to become a hafiz, the meaning of being a hafiz, the difficulties experienced, the relationship between being a hafiz and coping, the role being a hafiz plays in shaping lifestyle, the concept of God and the effects of being a hafiz on the individual. In conclusion, hifz training and being a hafiz have a multidimensional impact on people’s lives. It is a source of reference for setting goals and giving meaning to one’s life. In addition, it has the function of shaping people’s lives and affects the formation of their conception of God. Moreover, hifz training is a process that involves various difficulties and is closely related to coping. In later stages, memorization can turn into a coping strategy in and of itself. Another important finding is that hifz training leads to some effects and changes in the attitudes and behaviors of the individual. It is our opinion that further qualitative and quantitative research on hafiz and hifz should lead to more notable results.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Hafiz, Meaning, Purpose, Spiritual Experience

Hafızlık Deneyiminin Psikolojik Yaklaşımla İncelenmesi

Öz

Bu çalışmada, yüzyıllardır Müslüman-Türk kültüründe değer atfedilen hafızlık ritüelinin bireylerin yaşamındaki rolü ele alınmıştır. Hafızlığa yönelme nedenlerini, hafızlığın yaşama kattığı anlamı, eğitim sürecinde yaşananları ve hafızlığın yaşama etkilerini açığa çıkarmaya çalışan bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma tekniklerinden de durum çalışmasına başvurulmuştur. Yarı-yapılandırılmış görüşmelerin kullanıldığı bu araştırmada, hafız olmaya hak kazanmış 20 kişiyle ev, iş yeri veya topluma açık alanlarda yüz yüze ya da online görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen verilere içerik analizi uygulanmıştır. Bulgular 7 ana temada sınıflandırılmıştır. Bu temalar hafız olmaya yönelmede etkili olan faktörler, hafızlığın anlamlandırılması, yaşanan sıkıntılar, hafızlığın başa çıkmayla ilişkisi, hafızlığın yaşam tarzını şekillendirmedeki rolü, Tanrı tasavvuru ve hafızlığın bireye etkileridir. Sonuç itibariyle denilebilir ki, hafızlık eğitimi ve hafızlık kişilerin yaşamında çok boyutlu bir etki alanına sahiptir. Yaşamda amaçlar belirlemek ve yaşama anlam kazandırmakta bir referans kaynağıdır. Bunun yanında, kişilerin yaşamlarını şekillendirme fonksiyonuna sahiptir ve Tanrı tasavvurlarının oluşumunu etkilemektedir. Ayrıca hafızlık eğitimi çeşitli zorlukları barından bir süreçtir ve başa çıkmayla yakından ilişkilidir. İlerleyen süreçlerde ise hafızlık başlı başına bir başa çıkma stratejisine dönüşebilmektedir. Hafızlık eğitiminin bireyin tutum ve davranışlarında birtakım etkilere ve değişimlere yol açtığı da tespit edilen bir diğer önemli bulgudur. Hafızlık bağlamında din psikolojisi bakış açısıyla yapılacak nitel ve nicel araştırmaların önem taşıyacağı düşülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Hafızlık, Anlam, Amaç, Manevi Tecrübe

Kaynakça

• ABUZAR, C. (2011). Dinin Toplumsal Yaşam Üzerindeki Etkisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 143-153.
• ADLER, A. (2004). Yaşamın Anlam Ve Amacı (7. Baskı). Say Yayınları.
• AKIN, A., DÜŞÜNCELİ, B., & ÇOLAK, T. (2016). Kişisel Anlam Profili: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Eğitim Kuram Ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 2, 12-19.
• AKINCI, A. (2005). Hayata Anlam Vermede Dini Değerlerin Ve Din Öğretiminin Rolü. Değerler Eğitimi Dergisi, 3(9), 7-24.
• AKMEHMET ŞEKERLER, S. (2017). Derinlemesine Görüşme. İçinde F. N. Seggie & Y. Bayyurt (Ed.), Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz Ve Yaklaşımları (Ss. 186-201). Anı Yayıncılık.
• ALGUR, H. (2018). Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon Ve Psiko-Sosyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi [Doktora Tezi]. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARSLANTAŞ, M. (2019). İmam-Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesinde Öğrenci Tutumları (Sivas Zeki Hayran İmam-Hatip Ortaokulu Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ATKINSON, R. L., ATKINSON, R. C., SMITH, E. E., BEM, D. J., & NOLEN-HOEKSEMA, S. (2006). Psikolojiye Giriş (Y. Alogan, Çev.; 3. Baskı). Arkadaş Yayınevi.
• AVCILAR, S. (2021). Hafızlık Proje Okullarında Hafızlık Eğitimi Alan Öğrencilerin Psiko-Sosyal Durumları İle Motivasyon Düzeylerinin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• AYDIN, C., KAYA, M., & PEKER, H. (2015). Hayatın Anlam Ve Amacı Ölçeği: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 39-55.
• AYDOĞDU, B. N., & ERYİĞİT, D. (2022). Üniversite Öğrencilerinde Dışavurumcu Teknikler Çerçevesinde Tasarlanan Yaşam Anlamı Grup Çalışmasının Yaşam Anlamı, Amaç Bilinci Ve Depresyon Düzeyine Etkisinin İncelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 326-345.
• AYTEN, A. (2012). Tanrı’ya Sığınmak. İz Yayıncılık.
• BAHADIR, A. (2002). İnsanın Anlam Arayışı Ve Din. İnsan Yayınları.
• BALTAŞ, Z. (2004). Sağlık Psikolojisi. Remzi Kitabevi.
• BAŞAK, D. (2022). Dindarlık Ve Maneviyat Tutumlarında Başını Örtüp Örtmeme Tercihi Üzerine Karşılaştırmalı Nitel Bir Araştırma [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAUMEISTER, R. F. (1991). Meanings Of Life. The Guilford Press.
• BOZKURT, N. (1997). Hâfız Maddesi. İçinde Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 15, Ss. 74-78).
• COHEN, K., & CAIRNS, D. (2012). Is Searching For Meaning İn Life Associated With Reduced Subjective Well-Being? Confirmation And Possible Moderators. J Happiness Stud., 13, 313-331.
• CRESWELL, J. W. (2016). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma Ve Araştırma Deseni (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.; 3. Baskı). Siyasal Kitabevi.
• DARTMA, B. (2013). Günümüzdeki Hafızlık İle Asr-I Saadetteki Hafızlığın Karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 179-192.
• DEMİR, K. (2019). Hafızlık Eğitimi Almış Bireylerin Benlik Saygısı Üzerine Nitel Bir Çalışma [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DEMİRBAŞ ÇELİK, N., & İŞMEN GAZİOĞLU, E. (2015). Yaşamda Anlam Ölçeği Lise Formu: Türkçe Geçerlik Ve Güvenirliği. Mehmet Akif Ersoy Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 42-60.
• EMMONS, R. A. (2005). Striving For The Sacred: Personal Goals, Life Meaning, And Religion. Journal Of Social Issues, 61(4), 731-745.
• EMMONS, R. A., CHEUNG, C., & TEHRANİ, K. (1998). Assessing Spirituality Through Personal Goals: Implications For Research And Subjective Well-Being. Social Indicators Research, 45, 391-422.
• ERYILMAZ, A. (2012). Amaçlar: Ruh Ve Beden Sağlığını Korumanın Önemli Bir Aracı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(4), 428-448.
• ERYILMAZ, A. (2015). Amaçlar İçin Mücadele Ölçeğinin Geliştirilmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(4), 233-244.
• FRANKL, V. (2007). Duyulmayan Anlam Çığlığı (S. Budak, Çev.; 5. Basım). Öteki.
• FRANKL, V. (2015). İnsanın Anlam Arayışı. Okyanus.
• GENÇ, M. (2019). Ebeveyn Kaybı Yaşamış Üniversite Öğrencilerinde Otobiyografik Bellek Üzerinden Allah Tasavvurunun İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖCEN, G. (2016). Tüp Bebek Tedavisi Almış Kadınların Dini Başa Çıkma Süreçleri Ve Dini Yaşantıları Üzerine Nitel Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32, 165-216.
• GÜN, A., ÖZDEMİR, Ş., & APAYDIN, H. (2018). Bir İlmi Geleneğin Merkezi: Büyükağa Kur’an Kursu -Hafızlık Eğitimi, Niteliği, Sorunları Ve Beklentileri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(34), 211-240.
• GÜNGÖR, Ö. (2018). Klasik Ve Modern Sistemde Hafızlık Yapan Bireylerde Öznel İyi Oluş Ve Sosyal Kaygı İlişkisi Üzerine Bir Araştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• HAFIZ, H., & GÖCEN, G. (2021). Rüya Formundaki İstihare Yaşantısının Din Psikolojisi Bağlamında İncelenmesi. Bilimname, 54, 301-336.
• HAYTA, A. (2017). Bağlanma Kuramı Ve Tanrı Tasavvuru İlişkisi Üzerine Bir Araştırma [Doktora Tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARTOPU, S. (2013). Dini Yaşayışta Hayatı Sorgulama Ve Anlam Arayışı. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 67-90.
• KESİKBAŞ, R. (2022). Doğum Sonrası Süreçte Depresyon Ve Dini Başa Çıkma İlişkisinin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KOÇ, M. (2013). Hac Psikolojisi – I: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(27), 49-74.
• KÜÇÜKCAN, T., & KÖSE, A. (2000). Doğal Afetler Ve Din. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• MEHMEDOĞLU, A. U. (2011). Tanrı’yı Tasavvur Etmek. Çamlıca Yayınları.
• ÖZKAN, A. (2019). Manevi Danışmanlıkta Kullanılan Kavramlar Ve Pratikteki Algısı. İçinde A. Ayten (Ed.), Manevi Danışmanlık Ve Rehberlik Farklı Alanlarda Ampirik Araştırma Bulguları (Ss. 45-97). Dem Yayınları.
• ÖZLER, H. K. (2019). Diyanet İşleri Başkanlığı Hafızlık Eğitim Programının Öğretmen Ve Öğrenci Görüşleri (Konya Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PARK, C. L. (2013). Din Ve Anlam. İçinde İ. Çapçıoğlu & A. Ayten (Ed.), & İ. Yenen (Çev.), Din Ve Maneviyat Psikolojisi Yeni Yaklaşımlar Ve Uygulama Alanları (Ss. 29-66). Phoenix Yayınları.
• SAKAL, Ö. (2018). Mükemmeliyetçilik Ve Yaşamda Anlam. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 337-356.
• SCHMID, L. (2003). Anlam Ve Değer Kaynağı Olarak Dini İnanç (A. Bahadır, Çev.). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(16), 183-203.
• STEGER, M. F. (2012). Making Meaning İn Life. Psychological Inquiry: An International Journal For The Advancement Of Psychological Theory, 23(4), 381-385.
• STEGER, M. F., FRAZİER, P., OISHI, S., & KALER, M. (2006). The Meaning İn Life Questionnaire: Assessing The Presence Of And Search For Meaning İn Life. Journal Of Counseling Psychology, 53(1), 80-93.
• STEGER, M. F., & KASHDAN, T. B. (2013). The Unbearable Lightness Of Meaning: Well-Being And Unstable Meaning İn Life. The Journal Of Positive Psychology, 8(2), 103-115.
• STEGER, M. F., KASHDAN, T. B., SULLIVAN, B. A., & LORENTZ, D. (2008). Understanding The Search For Meaning İn Life: Personality, Cognitive Style, And The Dynamic Between Seeking And Experiencing Meaning. Journal Of Personality, 76(2), 199-228.
• STROOPE, S., DRAPER, S., & WHITEHEAD, A. L. (2013). Images Of A Loving God And Sense Of Meaning İn Life. Social Indicators Research, 111(1), 25-44.
• ŞAHİN, F. (2019). Amaç-Araç Dengesi Açısından Hafız Adayları, Velileri Ve Öğrencilerin Hafızlık Algıları [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir.
• ŞAHİN, H. (2011). Başlangıcından Günümüze Kadar İslam Coğrafyasında Hafızlık Tedrisatı. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11(2), 199-220.
• ŞAHİN, N. H. (1998). Stresle Başa Çıkmanızda Yardımcı Olabilecek İnsanlar. İçinde N. H. Şahin (Ed.), Stresle Başa Çıkma (Ss. 156-158). Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• ŞİRİN, S. (2019). Hafızlık Eğitiminin Bilişsel İşlevlere Etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• TANRIVERDİ, A., & ULU, M. (2018). Lise Öğrencilerinde Hayatın Anlam Ve Amacı İle Değer Yönelimleri Arasındaki İlişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 18(2), 1198-1234. DOI: 10.30627/cuilah.469850
• TOKER, İ. (2017). Hafızlık Anlam & Deneyim. Fecr Yayınları.
• TOKUR, B. (2017). Stres Ve Din. Çamlıca Yayınları.
• TOPRAK, Y. (2018). Maneviyat, Yaşam Amaçları Ve İyi Oluş Arasındaki İlişki [Yüksek Lisans Tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• TUNCEL, E. (2022). Örgün Eğitim Eşliğinde Hafızlık Deneyimine Dair Nitel Bir Araştırma: İlk Emir Koleji Örneği. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 233-261.
• UĞUR, E. (2019). İdareci, Öğretici Ve Öğrenci Görüşlerine Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• UĞUR, E., & AKIN, A. (2015). Yaşam Bağlılığı Ölçeği Türkçe Formu: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 424-432.
• UĞUR, E., & Osmanoğlu, C. (2020). Paydaşlarına Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi. Bilimname, 41, 903-956.
• ÜNLÜ, Ç., AKYOL, G., & BÜLBÜL, A. (2021). Hayatın Anlam Ve Amacı: Spor Yöneticiliği Bölümü Öğrencileri İle İlişkilendirilmesi. Spor Eğitimi Dergisi, 5(1), 38-51.
• YAPICI, A., & KOÇAK, A. (2017). Türkiye’de Ruh Sağlığı, Maneviyat Ve Dindarlık: Meta Analitik Bir Değerlendirme. İçinde H. Hökelekli (Ed.), Din, Değerler Ve Sağlık (Ss. 65-115). Dem Yayınları.
• YILDIRIM, A., & ŞİMŞEK, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• YILDIRIM, S. (2021). Sosyolojik Açıdan Hafızlık Eğitimi Alan Öğrenciler (Elazığ Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIZ, F. (2019). Hafızlık Eğitiminde Ergenlik Dönemine Bağlı Yaşanılan Problemler (Eskişehir İli Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Isparta.
• YILDIZ, M. (2007). Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• YUSUFOĞLU, K. (2021). İmam Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Hafızlık Projesinin Uygulanması Ve Yönetimine Dair Paydaş Görüşlerinin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Yönetimi Ve Denetimi Yüksek Lisans Programı.