Resm-i Osmânî'nin Manzum Bir Örneği: Kat' ve Vasl Konulu Mesnevi

Yıl 2023, Sayı: 50, 201 - 231, 01.11.2023

Enes Yıldız , Abdullah Uçar

https://doi.org/10.28949/bilimname.1297228

Cited By: 1

Öz

Eski Türk edebiyatında manzum pek çok dinî metin kaleme alınmıştır. Dinî mevzuların manzum olarak yazılmasının bazı sebepleri bulunmaktadır. Bunlar; yazarın şair oluşu veya bu sahada eser verme arzusu, tercüme eserlerde aslının da manzum oluşu, didaktik konularda manzum yazma geleneğinin mevcudiyeti, nazire yazma geleneği ve kolay okuma-ezberleme şeklinde sıralanabilir. Bu dinî metinlerin neredeyse tamamının ortak noktası halkı eğitmek için yazılmış olmalarıdır.
Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazıldığını düşündüğümüz mesnevi, çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir. Eserde kat‘ ve vasl (maktû ve mevsûl) hakkında bilgi verilmiş, konuyla ilgili ayetler paylaşılmıştır.
Eserde telif tarihi bulunmamaktadır ama eser, Eski Anadolu Türkçesi dönemi özellikleri gösterdiği için eserin müellifi bu dönemde yaşayan şairlerden biri olabilir. Müellif, eserinde mahlasını hiç kullanmamıştır. Eserin müellifi, eserinde kendini pek çok divan şairi gibi zayıf (hakir) olarak nitelemiştir.
Daha çok konuyu öğretmek için mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan 33 beyitlik bu manzumede konusu gereği pek çok sûre ismi ve ayet yer almaktadır. Eser, fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün kalıbıyla kaleme alınmış ve eserde pek çok yerde redif ve kafiye kullanılmıştır. Bu eser üzerinde şimdiye kadar herhangi bir çalışma yapılmamış olup biyografik kaynaklarda esere dair herhangi bir bilgi tespit edilememiştir.
Bu çalışmada önce resmü’l-mushaf konusu ele alınacak, ardından 33 beyitlik mesnevi; şekil, muhteva, dil özellikleri bakımından incelenecek ve eserin metni yayımlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Klasik Türk Edebiyatı, Resm-i Osmanî, Kat‘ ve Vasl, Mesnevi

A Poetic Example of al-Mushaf al-Uthmani: Mathnawi about Kat‘ and Vasl

Öz

According to Islamic belief, the Qur'an is a holy book that contains the last divine messages sent to humanity and has influenced many geographies of the world in many respects since its revelation. This influence has been realized in almost all areas of a nation's life, from its music to its architecture, from its literature to its art, from its clothing to its daily life, from the lives of its individuals to its community life, from its customs and traditions to the vocabulary of its languages.
Many religious texts were written in verse in Old Turkish literature. There are some reasons why religious subjects were written in verse. These can be listed as the author being a poet or the desire to work in this field, the fact that the original is also in verse in translated works, the existence of the tradition of writing in verse on didactic subjects, the tradition of writing nazire and easy reading-memorization. The common point of almost all of these religious texts is that they were written to educate the public.
The mathnawi, which we think was written in the Old Anatolian Turkish period, constitutes the subject of our study. In the work, information about kat' and wasl (maktū and mawsūl) is given and related verses are shared.
There is no copyright date in the work, but since the work shows the characteristics of the Old Anatolian Turkish period, the author of the work may be one of the poets living in this period. The author never used his pseudonym in his work.
This verse of 33 couplets, written in the form of mathnawi verse to teach the subject, contains many sūrah names and verses due to its subject. The work is written in the form of fāilātün / fāilātün / fāilātün / fāilün and repeated voice/word and rhyme are used in many places in the work. No study has been conducted on this work so far and no information about it has been found in biographical sources.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Classical Turkish Literature, al-Mushaf al-Uthmani, Kat‘ and Wasl, Mathnawi

Kaynakça

• ABAY, Muhammet. “Mushaf İmlasında Ali el-Kārî Tarzı Meselesi”. Usul İslam Araştırmaları 23 (Haziran 2015), 7-44.
• ABAY, Muhammet. Osmanlı Döneminde Mushaf İmlası Tartışmaları. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesâhif-i Kadîme. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2015.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Hz. Ali’ye Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif (San‘a Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif (Türk ve İslam Eserleri Nüshası). İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif (Topkapı Sarayı Müzesi Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2007.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Hz. Osman’a Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif (Kahire el-Meşhedü’l-Hüseyni Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2009.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Mushaf-ı Şerîf (Bibliothèque Nationale, Paris). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. Mushaf-ı Şerîf (Tübingen Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• BAŞARAN, Selman. “Huzeyfe b. Yemân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/434. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• CANKURT, Fatih. “Resm-i Osmânî Kâideleri Bağlamında TMSK E. H. 2 Nr. Mushaf”. ATEBE Dinî Araştırmalar Dergisi 8 (Aralık 2022), 233-263.
• ÇAKIN, Mehmet Burak. “Müellifi Meçhul Bir Manzûm Kavâ’id-i Nahviye Örneği”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/2 (Aralık 2022), 1419-1452.
• ÇİÇEKLER, Mustafa. “Mesnevi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/320. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• DOĞAN, Hasan. “Zarîfî Efendi ve Hattatlar İçin Yazdığı Manzum Eseri: Risâletü’l-Manzûm Kavâidü Kur’âni’r-Rüsûm”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 4/3 (Temmuz 2018), 677-714.
• EMİNOĞLU KÜRKÜT, Edibe. Hz. Osmân Mushaflarının İmla Özellikleri ve İmlanın Kırâat Açısından Değeri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• GÜLLÜCE, Veysel. “Kur’an Kitabetinde Resm-i Osmânî’nin Yeri ve Önemi”. Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-i Hat Sempozyum Bildiri Metinleri. 225-235. Amasya: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• KARA, Mehmet. “Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2018), 179-186.
• KURT, Muhammet Sacit. “Balıkesir’in Manevi Önderlerinden İmam Birgivî ve Ona Atfedilen ‘Resmu’l-Mushaf’ Risalesi”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî 3/355-364. İstanbul: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2021.
• MAŞALI, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/243. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• MAŞALI, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı: Mushaf Tarihi ve İmlâsı. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2004.
• MAŞALI, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• OKUMUŞ, Mesut. “Kur’ân İmlâsının Gelişim Süreci Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (Haziran 2010), 5-37.
• ÖĞMÜŞ, Harun. “Resm-i Mushaf Bağlamında Kur’an ve Kıraat Ayrımı (Harekenin Tekâmülüne Kadarki Süreç Çerçevesinde Bir Değerlendirme)”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (Ağustos 2015), 9-28.
• ŞAN, Lokman. Molla Halil Siirdî’nin Kırâatlere Yaklaşımı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• TANYILDIZ, Ahmet. Mushaf Hattatları Rehberi Risâletu'l-Manzûm Kavâ‘idu Kur'âni'r-Rusûm. İstanbul: DBY Yayınları, 2021.
• ÜNVER, İsmail. “Mesnevî”. Türk Dili (1986), 430-563.