The Reflection of Feminism in Turkey: The Organizational and Political Dimensions and Women in Working Life

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 110 - 138, 16.04.2023

Çağdaş Zarplı , Yeliz Akdeniz

https://doi.org/10.47103/bilturk.1264154

Öz

Kadın ile erkek arasındaki tahakküm ilişkisi, tarih boyunca süregelen iktidar ilişkisine dayanmaktadır. Ataerkil iktidar örgütleri, moderniteyle birlikte şekil değiştirmiştir ancak ortadan kalkmamıştır. Çalışma hayatında kadının rolü, kayıt dışı istihdam, ayrımcı muameleler, politik temsil mekanizmasında kadının rolü gibi alanlar, kadının en fazla dezavantajlı olduğu noktalardır. Feminist hareketler, temelde bu ve benzeri eşitsizliklerle mücadele etmektedir. Kadın örgütlerinin sosyal, ekonomik ve politik alanda ataerkil iktidar yapısıyla mücadelesi toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yöneliktir. Bu hareketlerin dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yansımaları ve örnekleri bulunmaktadır. Cinsiyete dayalı tahakkümü yeniden üreten ataerkil iktidar yapılarına karşı mücadele eden kadın hareketleri, gerek temsil anlamında gerekse çalışma hayatında kadının rolü için eşitlik mücadelesi vermektedir. Kadın-erkek eşitsizliği bağlamında, Türkiye’de problemler devam etmektedir. Kadınların çalışma hayatındaki rolü için temel problem kayıt dışı istihdam ve eşitsiz ücret/sosyal haklar uygulamalarıdır. Politik alandaki temel problem ise cinsiyetler arası eşitsiz temsil uygulamalarıdır.

Anahtar Kelimeler

feminizm, kadın hareketleri,, kadın örgütleri, kadınların politik temsili

The Reflection of Feminism in Turkey: The Organizational and Political Dimensions and Women in Working Life

Öz

The domination relationship between men and women is based on the power relationship that has been going on The relationship of domination between men and women is based on the power relationship that has been going on throughout history. Patriarchal power organizations have changed form with modernity but have not disappeared. The role of women in working life, informal employment, discriminatory treatment, the role of women in political representation are some of the areas where women are most disadvantaged. Feminist movements basically struggle against these and similar inequalities. The struggle of women's organizations against the patriarchal power structure in the social, economic and political spheres is aimed at achieving gender equality. These movements have reflections and examples in Turkey as well as around the world. Women's movements, which struggle against patriarchal power structures that reproduce gender-based domination, struggle for equality both in terms of representation and the role of women in working life. In the context of gender inequality, problems persist in Turkey. The main problem for women's role in working life is informal employment and unequal wage/social rights practices. The main problem in the political sphere is unequal representation practices between genders.

Anahtar Kelimeler

feminisim, women's movements, women's organizations, women's political representation

Kaynakça

• Ak, A. (2019). Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımında Engeller ve Çözüm Önerileri, T.C. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Ak, H.Ş. (2021). Toplumsal Cinsiyet Kıskacında Siyaset: Türkiye’de Kadınların Siyasal Katılımı, Orion Kitabevi, 1. Baskı, Ankara.
• Ak, H.Ş. (2016). Osmanlı ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın Hareketleri, Gümüşhane University Electronic Journal Of The Institute Of Socail Sciences, 18 (2016) 46-63.
• Ak, H.Ş. (2019). Türk Siyasetinde Kadın Temsili: 24 Haziran 2018 Seçimleri İncelemesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 34 (2019) 362-376.
• Aksoy, N., Felek, Ş., Yayla, N., Çeviş, İ. (2019). Türkiye’de Kadın İstihdamı ve Etkileyen Faktörler, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 17(3): 146-163.
• Aldemir, C. ve Budak, C. (2018). Cam Tavanı Kırmak: Parlamentoda Cinsiyet Rotası, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 16(61): 37-64.
• Altan, Ö. (1980) Kadın İşçiler ve Türkiye’de Kadın İşçilerin 1475 Sayılı İş Kanunu ile Korunması, İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, 1. Baskı, Eskişehir.
• Arat, Y. (1998). Türkiye’de Kadın Milletvekillerinin Değişen Siyasal Rolleri 1934-1980, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 249-266.
• Ateş, N. (2009). Kadın Yolu/ Türk Kadın Yolu (1925-1927), Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı 20. Yıl Özel Yayını, İstanbul.
• Ayata, A. (1998). Laiklik, Güç ve Katılım Üçgeninde Türkiye’de Kadın ve Siyaset, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 1.Baskı, İstanbul, 237-248.
• Aydın, H. (2015). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Kadın, Current Research in Social Sciences, 1(3): 84-96.
• Aydın, M. (1999) Yasal Açıdan Kadın İşgücü, Türkiye’de Kadın İşgücü Seminerleri I-II, TİSK Yayınları, 1. Baskı, Ankara.
• Berber, M. ve Eser, B. (2008). Türkiye’de Kadın İstihdamı: Ülke ve Bölge Düzeyinde Sektörel Analiz, İş Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 10(2): 1-16.
• Berktay, F. (2007). Doğu ile Batı’nın Birleştiği Yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt:3 Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yayınları, 4. Baskı, İstanbul, 275-285.
• Bildirici, M. ve Anafarta, N. (2001). Türkiye’de Kadın Emeği Üzerine Bir Çalışma, İktisat İşletme ve Finans Dergisi, 16(179): 53-71.
• Bitmez, M. (2019). İnsan Hakları ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Bağlamında Türkiye’de Kadına Yönelik Sosyal Politikalar, Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, (4): 53-80.
• Börü, Ş. (2017). Kadının Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ve Türkiye’nin Konumu, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 43-63.
• Çadır, M. (2011). Kadının Siyasal Yaşama Katılımında Siyasi Parti Kadın Kollarının Rolü, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi.
• Çaha, Ö. (1994). Osmanlı’da Sivil Toplum, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49(3): 79-99.
• Çaha, Ö. (1996). Sivil Kadın: Türkiye’de Sivil Toplum ve Kadın, Vadi Yayınları, 1.Baskı, Ankara.
• Çakır, Ö. (2015). Türkiye’de Kadının Çalışma Yaşamından Dışlanması, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (31): 25-47.
• Çakır, S. (2012). Feminizm, 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 413-475.
• Çimen, L. (2008). Türk Töresinde Kadın ve Aile, IQ Kültür Sanat Yayınevi, 1.Baskı, İstanbul.
• Demir, N. (1999). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Feminizmi, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(2): 107-115.
• Demir, Z. (2002). Siyasi Partilerin Kadın Politikalarına Karşı Kadınların Tutumu, T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• Demir, Z. (2015). Kadınların Siyasete Katılımı ve Katılımı Artırmaya Yönelik Stratejiler, KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 1(2): 35-47.
• Deniz, Ş. (2007). Kadın Parlamenterlerin Bakış Açısıyla Türkiye’de Kadınların Siyasal Hayattaki Temsili, Journal of Management and Economics Research, 5(7): 2-16.
• Döğüş, S. (2015). Kadın Alplardan Bacıyân-ı Rum’a (Anadolu Bacıları Teşkilatı); Türklerde Kadının Siyasi ve Sosyal Mevkii, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1): 127-150.
• Ecevit, Y. (1995). Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri, 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, İletişim Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 117-128.
• Ediz, Z. (1994). Cumhuriyet Döneminde Türkiye’deki Kadın Örgütlenmeleri Kadın Hakları Açısından Bir İnceleme (1923-1993), T.C. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ekmekçi, Y. (2004). Türkiye’de Kadın İşgücünün Gelişimi ve Çalışma Yaşamında Karşılaştıkları Engeller, T.C. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Ersoy, Y. S. ve Çetinel, E. (2019). İş İlanlarında Cinsiyet Ayrımcılığı: Türkiye’de İnşaat Mühendisliği İlanları Üzerine Bir Araştırma, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18): 975-990.
• Gökalp, Z. (2014). Türkçülüğün Esasları, Ötüken Neşriyat Yayınları, 1.Baskı, İstanbul.
• Göksel, B. (1998). Çağlar Boyunca Türk Kadını ve Atatürk, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 14(41): 406-416.
• Gül, S. S. ve Altındal, Y. (2015). Türkiye Siyasetinin Eril Anatomisi: 2015 Seçimlerini Kota Uygulamaları Üzerinden Yeniden Düşünmek, Toplum ve Demokrasi Dergisi, 9(19): 51-71.
• Gündoğdu, A. (2018). Kadınların İşgücüne Katılımını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Türkiye Uygulaması, T.C. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma İktisadı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Güneş, G. (2010). Türk Kadınının Muhtarlık ve Köy İhtiyar Heyetlerine Seçme Seçilme Hakkını Kazanması ve Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı Gül Esin (Hanım), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20): 171-190.
• Hancı, H. A. (2020). Türkiye’de Kadınların Siyasete Katılımı ve Temsili: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Hesse-Biber, S. (2002). Feminism and interdisciplinarity. In J. DiGeorgio-Lutz (Ed). Women in higher education. Westport, CT: Praeger, 57-66.
• Hesse-Biber, S.N., Leavy, P., ve Yaiser, M.L. (2004). Feminist approaches to research as a process: Reconceptualizing epistemology, methodology, and method. In S.N. Heese-Biber & M.L. Yaiser (Ed). Feminist perspectives on social research, Oxford University Yayınları: 3-26, New York.
• Heywood, A. (2013). Siyasi İdeolojiler, Adres Yayınları, Çev. Şeyma Akın, 5.Baskı, Ankara.
• Lay, K. ve Daley, J.G. (2007). A Critique of Feminist Theory, Advances in Social Work, 8(1) 49-61.
• KADEM. Kadın ve Demokrasi Derneği. “Kadınlara Yönelik Yasal Düzenlemeler, https://kadem.org.tr/kadinlara-yonelik-yasal-duzenlemeler/ erişim tarihi 2 Mart 2023.
• KADER. Vizyon Misyon ve Değerimiz, https://ka-der.org.tr/vizyon-misyon-ve-degerlerimiz/ erişim 28 Şubat 2023.
• Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu. Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Kadın Meclisleri. https://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/hakkimizda erişim tarihi 2 Mart 2023.
• Kapani, M. (1999). Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, 11. Basım, Ankara.
• Kavuncu, M. (1999). Osmanlılarda Aile ve Kadın, Dini Araştırmalar, 1(4): 143-168.
• Kaya, G. (2020). Kadın Derneklerinin Kadın Siyasal Yaşama Etkisi; KA-DER Örneği, İksad Yayınevi, Ankara. Kaya, M. Türkiye’nin İstihdam, İşgücü, İşsizlik Değerlendirmesi, https://sendika.org/2006/06/turkiyenin-istihdam-isgucu-issizlik-degerlendirmesi-muammer-kaya-8181/ erişim tarihi 2 Mart 2023.
• Kaymaz, İ. Ş. (2010). Çağdaş Uygarlığın Mihenk Taşı: Türkiye’de Kadının Toplumsal Konumu, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 12(46): 333-366.
• Kolmar, W.K., & Bartkowski, F. (2000). Feminist theory: A reader. Mt. View, CA: Mayfield Yayınevi.
• Kılıç, Z. (1998). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Kadın Hareketine Genel Bir Bakış, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Tarih Vakfı Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 550-590.
• Kışlalı, A. T. (2003). Siyasal Sistemler, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, İmge Kitabevi, Ankara.
• Kolay, H. (2015). Kadın Hareketinin Süreçleri, Talepleri ve Kazanımları, EMO Kadın Bülteni Dergisi, (3): 5-11.
• Konan, B. (2011). Türk Kadınının Siyasi Hakları Kazanma Süreci, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60(1): 157,174.
• Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, Ankara.
• Mardin, N. B. (2000). Sağlık Sektöründe Kadın, Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Marduç, M. K. (2015). Uluslararası Belgelerde ve Anayasalarda Hukuksal ve Siyasi Eşitlik Bağlamında Kadın, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Kamu Hukuku Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• Mill, J.S. (2017). Kadınların Köleleştirilmesi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, Çev. Ahmet Özcan, 1. Baskı, İstanbul. Mor Dayanışma. Biz Kimiz, https://mordayanisma.org/biz-kimiz-2/ erişim tarihi 2 Mart 2023.
• Örtlek, M. ve Tekelioğlu, S. (2013). Türkiye’de Siyaset ve Kadın, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(2): 278-287.
• Özdemir, H. ve Aydemir, D. (2019). Dördüncü Dalga Feminizm Üzerine, Social Sciences Studies Journal, 5(32): 1706-1711.
• Özer, M. ve Biçerli, K. (2003). Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1): 55-86. Phillips, A. (2015). Demokrasinin Cinsiyeti, Metis Yayınları, Çev. Alev Türker, 3. Baskı, İstanbul.
• Selvi, E. B. (2019). Kadınların Siyasete Katılımı: Türkiye Örneği, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Sevim, A. (2005). Feminizm, İnsan Yayınları, 1.Baskı, İstanbul.
• Suğur, S., Şavran, T. G., Cangöz, İ., Yeşildal, H. (2022). Kadın Örgütlerinde Farklılaşma, Ayrışma ve Özerklik, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 25(2): 188-216.
• Taş, G. (2016). Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri, Akademik Hassasiyetler, 3(5): 163-175.
• Tekeli, Ş. On Maddede Türkiye’de Kadın Hareketi, https://m.bianet.org/bianet/kadin/43145-on-maddede-turkiyede-kadin-%09hareketi erişim tarihi 28 Şubat 2023.
• Tekeli, Ş. (2010). 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, İletişim Yayınları, 5.Baskı, İstanbul. Türk Medeni Kanunu (2001), T.C. Resmî Gazete, 8 Aralık 2001.
• Türkan, E. (2005). Türkiye’de İşgücünün Yapı ve Nitelikleri: Gelişme ve Değerlendirmeler, T.C. Merkez Bankası, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/bcf2fee5-2b16-4514-8d94-224e01c30fc8/isgucu+piyasasi.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-bcf2fee5-2b16-4514-8d94-224e01c30fc8-m3fBaj7 erişim tarihi 2 Mart 2023.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. Merkezi Dağıtım Sistemi, https://www.tuik.gov.tr/ erişim tarihi 2 Mart 2023. Uçan Süpürge. Misyon ve Vizyonumuz, https://ucansupurge.org.tr/hakkimizda/misyon-ve-vizyonumuz/ erişim 28 Şubat 2023.
• Ünlü, V. (2010). İşe Alımda Cinsiyet Ayrımcılığı, Sicil Dergisi, (18): 247-255.
• Vikipedi. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kadın Bakanları Listesi, https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nin_kad%C4%B1n_bakanlar%C4%B1_listesi erişim tarihi 28 Şubat 2023.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Cumhurbaşkanlığı Kabinesi, https://www.tccb.gov.tr/kabine/ erişim tarihi 6 Mart 2023.
• Yaraman, A. (2001). Resmi Tarihten Kadın Tarihine, Bağlam Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul.
• Yaraman, A. (2015). Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili: Dişiliksiz Siyaset, Bağlam Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul.
• Yenisey, K. D. (2006). İş Kanununda Eşitlik İlkesi ve Ayırımcılık Yasağı, Çalışma ve Toplum Dergisi, 4(11): 63-82. Yılmaz, A. (2004). Türk Kültüründe Kadın, Milli Folklor Dergisi, 16(61): 111-123.
• Yılmaz, A. (2010). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Kadın Kimliğinin Biçimlendirilmesi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(20-21): 191-212.
• Yörük, A. (2009). Feminizm/ler, Sosyoloji Notları, 7: 63-85.
• Yüceer, S. (2008). Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Hakların Tanınması, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14): 131-151.
• Zorba, H. Ş. (2009). Türkiye’deki Kadın Örgütleri ve Bu Örgütlerin Çalışmaları Üzerine Bir İnceleme, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.