COVID-19 Pandemi Döneminde Sağlık Bakanlığı Kamu Spotlarının Sağlık Okuryazarlığı ile İlişkisinin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 70 - 81, 30.04.2024

Melek Gücenmez , Yasemin Aslan

https://doi.org/10.58605/bingolsaglik.1406685

Öz

Bu çalışmanın amacı COVID-19 pandemi döneminde Sağlık Bakanlığı kamu spotlarının sağlık okuryazarlığı ile ilişkisinin araştırılmasıdır. Tanımlayıcı tipte tasarlanan çalışmanın evrenini Bandırma ilçe merkezinde yaşayan 18-65 yaş arası okuryazar bireyler, örneklemini ise çalışmaya katılmaya gönüllü 490 kişi oluşturmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak Sosyodemografik ve COVID-19 Bilgi Formu ile Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (HLS-14) kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 23 programı kullanılmıştır. Katılımcıların %78,6’sı COVID-19 pandemi döneminde Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan kamu spotları hakkında bilgisi olduğunu belirtmiştir. Çalışmada katılımcıların %70,8'i kamu spotlarında sağlık personelinin oyuncu olmasının dikkatini çektiğini, %83,5’i kamu spotu çalışmalarında cihazlara bağlı hastaların gösterilmesinden etkilendiğini belirtmiştir. COVID-19 pandemi döneminde Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan kamu spotları hakkında bilgisi olan olguların Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği toplam puanı, bilgisi olmayanlardan istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek saptanmıştır. Salgın hastalık ve afet gibi kriz durumlarında topluma kısa sürede, doğru bilgi aktarmak amacıyla sağlık otoriterlerinin kontrolüyle uzmanlar tarafından hazırlanan kamu spotlarının etkin bir iletişim aracı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kamu Spotu, COVID-19, Sağlık Okuryazarlığı

Etik Beyan

Araştırma için Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu’ndan (Karar tarihi: 05.12.2023-Karar no: 2022-10) onay alınmıştır. Çalışma öncesi katılımcılardan gönüllü bilgilendirilmiş olur ve araştırmada kullanılan ölçeğin kullanım izni alınmıştır. Bütün aşamalarda Helsinki Deklarasyonu ilkelerine uygun hareket edilmiştir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 2209-A Bilim İnsanı Destek Programları Başkanlığı (BIDEB)

Proje Numarası

1919B012201376

Teşekkür

Çalışmanın yürütülmesi amacıyla gerekli finansal desteği sağlayan TÜBİTAK’a, istatistik eğitim ve analiz desteği sağlayan Empiar İstatistik Danışmanlık kurumlarına teşekkür ederiz.

Kaynakça

• United Nations (UN). United Nations Sustainable Development Goals (UNDP). https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/ Erişim Tarihi: 30.11.2023.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. On İkinci Kalkınma Planı (2023-2028). https://onikinciplan.sbb.gov.tr/on-ikinci-kalkinma-plani-turkiye-buyuk-millet-meclisince-onaylandi/ Erişim Tarihi: 30.11.2023.
• WHO. WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020. https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020/ Erişim Tarihi: 26.10.2023.
• Sağlık Bakanlığı COVID-19 bilgilendirme platformu, Kamu spotları. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66174/kamu-spotlari.html/ Erişim Tarihi: 26.10.2023.
• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK). Kamu Spotları Yönergesi. https://www.rtuk.gov.tr/kamu-spotlari-yonergesi/3795/ Erişim Tarihi: 26.10.2023.
• Çınarlı İ. Sağlık İletişimi ve medya. Nobel Yayın Dağıtım; 2008.
• Şen D. Tedavi edici sağlık hizmetlerinin geliştirilmesinde kamu spotları. International Anatolia Acdemic Online Journal. 2018;4(1):58-75.
• Ratzan SC. Health literacy: communication for the public good. Health Promot Int. 2001;16(2):207-14. https://doi.org/10.1093/heapro/16.2.207.
• WHO. Health literacy and health behavior. https://www.who.int/teams/health-promotion/enhanced-wellbeing/seventh-global-conference/health-literacy/ Erişim Tarihi: 26.10.2023.
• Institute of Medicine (US) Committee on Health Literacy. Health literacy: a prescription to end confusion. Nielsen-Bohlman L, Panzer AM, Kindig DA (ed). National Academies Press (US); 2004.
• Chesser AK, Keene Woods N, Smothers K, Rogers N. Health literacy and older adults: a systematic review. Gerontol Geriatr Med. 2016;2:2333721416630492. https://doi.org/10.1177/2333721416630492.
• Gözlü K. Sağlığın sosyal bir belirleyicisi: sağlık okuryazarlığı. SDÜ Tıp Fak Derg. 2020;27(1):137-44. https://doi.org/10.17343/Sdutfd.569301.
• Özkan S. Sağlık Okuryazarlığı: COVID-19 pandemisinde her zamankinden daha önemli. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Dergisi. 2020;1(2):84-6.
• An L, Bacon E, Hawley S, Yang P, Russell D, Huffman S, et al. Relationship between Coronavirus-related eHealth literacy and COVID-19 knowledge, attitudes, and practices among US Adults: web-based survey study. J Med Internet Res. 2021;23(3):e25042. https://doi.org/110.2196/25042.
• Nutbeam D. Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International. 2000;15(3):259-67. https://doi.org/10.1093/heapro/15.3.259
• Sykes S, Wills J, Trasolini A, Wood K, Frings D. eHealth literacy during the COVID19 pandemic: seeking, sharing, suspicion amongst older and younger UK populations. Health Promotion International. 2022;37:daab103. https://doi.org/10.1093/heapro/daab103
• Robbins T, Hudson S, Ray P, Sankar S, Patel K, Randeva H, et al. COVID-19: A new digital dawn? Digital Health. 2020;6:1-3. https://doi.org/10.1177/2055207620920083
• Akbal E, Gökler ME. COVID-19 salgını sürecinde eksikliği ortaya çıkan bir gerçek: sağlık okuryazarlığı. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi (COVID-19 Özel Sayısı). 2020;5:148-55.
• Yazıcıoğlu Y, Erdoğan S. SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık. 2014. Kılıç S. Örnekleme yöntemleri. Journal of Mood Disorders. 2013;3(1):44-6. https://doi.org/10.5455/jmood.20130325011730.
• Suka M, Odajima T, Kasai M, Igarashi A, Ishikawa H, Kusama M, et al. The 14-item health literacy scale for Japanese adults (HLS-14). Environ Health Prev Med. 2013;18(5):407-15. https://doi.org/10.1007/s12199-013-0340-z.
• Türkoğlu N, Kılıç D. Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2021;24(1):25-33. https://doi.org/10.17049/ataunihem.662054.
• Yüce AE, Albayrak A, Baran B, Kalafat Ö. Role of factors in eHealth literacy in period of COVID-19: a study of Turkey. Health Education. 2021;122(4):469-89. https://doi.org/10.1108/HE-07- 2021-0105.
• Yeniçıktı N, Tarakcı HN, Gazaz DC. Kamu spotlarına COVID-19 yansıması: Sağlık Bakanlığı’nın sosyal medya platformlarının incelenmesi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 2021;35:239-61. https://doi.org/10.31123/akil.888927.
• Aydan S. COVID-19 pandemisi döneminde e-sağlık okuryazarlığının artan önemi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2022;25(3):695-706.
• Brørs G, Norman CD, Norekval TM. Accelerated importance of eHealth literacy in the COVID-19 outbreak and beyond. European Journal of Cardiovascular Nursing. 2020;19(6):458-561. https://doi.org/10.1177/1474515120941307.
• Ekici N, Doğan S. COVID-19 pandemisine yönelik hazırlanan kamu spotları ve sosyal medya kullanımının sosyal etki üzerindeki etkisinde kaynak güvenilirliğinin aracılık rolü. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2021;21(3):769-90. https://doi.org/10.18037/ausbd.1001652.
• Nguyen MH, Pham TTM, Nguyen KT, Nguyen YH, Tran TV, Do BN, et al. Negative impact of fear of covid-19 on health-related quality of life was modified by health literacy, ehealth literacy, and digital healthy diet literacy: a multi-hospital survey. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(9):4929. https://doi.org/10.3390/ijerph18094929.
• Kurt A, Yılmaz Alarçin E. Sağlık alanındaki kamu spotlarına ilişkin tutum ve beklentilerin değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 2019;10(24):364-78. https://doi.org/10.21076/vizyoner.579167.
• Karadayı O. Kamu spotlarında kullanılan reklam çekicilik unsurları. Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halka İlişkiler ve Tanıtım Yüksek Lisans Programı; 2021.
• Saygın E, Tolon M, Doğan B, Atalay KD. COVID-19 pandemi döneminde e-sağlık okuryazarlığının incelenmesi üzerine bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi. 2021;56(3):1559-75. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.21.08.1605
• Üstündağ A. COVID-19 pandemi sürecinde ergenlerin e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi. 2021;10(2):36-46. https://doi.org/10.46971/ausbid.897872.
• Mıdık Ö, Aker S. Tıp fakültesi öğrencilerinin pandemi sürecinde e-sağlık okur yazarlık düzeyleri ve sağlık bilgisi arama davranışları. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2021;30(4):245-51. https://doi.org/10.17942/sted.730259.
• Demirbilek EZ, Şahin D. Sağlık iletişimi: bir iletişim aracı olarak pandemi döneminde kamu spotlarının kullanımı. Aksaray İletişim Dergisi. 2023;5(1):1-21. https://doi.org/10.47771/aid.1096994
• Abel T, McQueen D. Critical health literacy and the COVID-19 crisis. Health Promot Int. 2020;35(6):1612-3. https://doi.org/0.1093/heapro/daaa040.