1840-1850 TARİHLERİNİ KAPSAYAN BALIKESİR VE BİGADİÇ KAZASI CİZYE DEFTERLERİNİN TANITIMI VE TAHLİLİ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 27 - 42, 28.06.2020

Kazım Kartal

https://doi.org/10.20493/birtop.739329

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin sayısal veriler barındıran temel kaynaklarının çoğunluğu vergi tespitine yönelik sayım sonuçlarını ifade eden defterlerdir. Tarih araştırmacıları, Tahrir defterleri ve temettüat defterlerini kaynak alarak bazı istatistiksel veriler ortaya koymuşlardır. Bu defter türleri XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar uzanan verileri barındırmaktadır. Bununla birlikte, ana gövdesi itibariyle bu dönemler üzerinde yoğunlaşan Osmanlı tarihi araştırmacıları, mevcut klişelere sığdırılamayan, adeta iki yüzyıl sürmüş bir “ara dönem” olarak nitelenen XVII. ve XVIII. yüzyılların karmaşık gerçeklerinin ürünü olan farklı kaynakları yeterince değerlendirmemiştir. Konumuz açısından bu dönemin önemli kaynaklarından, kökleri klasik döneme kadar giden ve uygulaması XIX yüzyılın sonlarına kadar uzanan bir vergi türüyle doğrudan ilişkili olan cizye defterleri ele alanırak Balıkesir ve Bigadiç Kazaları ile ilgili değerlendirmeler yapılacaktır. Balıkesir ve Bigadiç kazalarının idari yapısı, iktisadi ve içtimai yapıları, bu kazalarda yaşayan gayrimüslimlerin ve Kıptilerin mesleki yapılarına dair önemli bilgiler yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı devleti, Balıkesir, , cizye defteri, , Bigadiç, Nüfus

IDENTIFICATION AND ANALYSIS OF BALIKESİR AND BİGADİÇ JIZYA BOOKS COVERING THE DATES OF 1840-1850

Öz

The archival documents used in this study are the jizya cadastral record books of the districts of Balıkesir, Karahisâr-ı Sâhib, Sinob, Sögüd, Kocaeli etc. districts of Hüdavendigar Province with the date of 1840, with the number of ML.VRD.CMH.d.and number of 1542. They contain important information. Another archive inventory of our study is jizya explanatory books dated 1841, which was collected from local and foreign reyas and copts in Bigadiç district of Balıkesir with the number of ML.VRD.CMH.d. and 29. The last archive source of our study is the ML.VRD.CMH.d. no:1085 numbered jizya book of the local and foreign reyas in the district of Karesi in the province of Karesi ,where the taxes collected between 1848-1850 were recorded . Using the mentioned archive sources, the jizya books of Balıkesir and Bigadiç were introduced and evaluated. Depending on the archive inventories we have used, there are important information about the places where the non-Muslim population lives, the names of the non-Muslims living, their economic status and professional structures. In this context, the information in the books was examined meticulously and the socio-economic and demographic structures of Balıkesir and Bigadiç region between 1840 and 1850, and the social and economic structures of the Copts in the Bigadiç region were questioned and some important determinations have been made.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Jizya books, Balıkesir, Bigadiç, Population.

Kaynakça

• COA, ML.VRD.CMH.d. no: 1542
• COA, ML.VRD.CMH.d. no: 29
• COA, ML.VRD.CMH.d. no:1085
• COA, C.ML., no:568.
• COA, C.ML., no:571.
• COA, A.MKT., no: 163.
• Diğer Kaynaklar
• Acıpınar M. & Küpeli Ö. (2018), “Osmanlı Dönemi Manisa Boyacı Esnafı”, Geçmişten Günümüze Manisa Şehzade II. Mehmet Ve Manisa Tarihi - Kültürü – Ekonomisi, Edit: Muzaffer Tepekaya & Zafer Atar, C.1, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Rektörlük Basımevi –Manisa 2018, s.539-556.
• Bingül Ş.(2016), “ H 1252 M 1836 Yılı Nüfus Sayımına Göre Van Kazasına Bağlı Gayrimüslim Köylerin Demografik Yapısı,” Tarih Okulu Dergisi, no. 26, pp. 87–115.
• Çağatay N. (1993), Başlangıçtan Abbasilere kadar İslam Tarihi, TTK, Ankara.
• Dinç G. (2017), “Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Antalya Gayrimüslimleri”, Mediterranean Journal of Humanities, Antalya, s. 159-181.
• Erkal M. (1993), “Cizye”, TDVİA, C.8, İstanbul, s. 42-45.
• İnalcık H. (1993), “Cizye”, TDVİA, C.8, Ankara, s.45-48.
• Küçük C. (1977), “Tanzimat’ın ilk Yıllarında Erzurum’un Cizye Geliri Ve Reaya Nüfusu”, Tarih Dergisi, S.31, İstanbul, s.199-234.
• Kartal K. (2017), “1848/1849 (1264) Tarihli Cizye Defterine Göre Kayseri’deki Rum Ve Ermeni Nüfus’un Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Kesit Akademi, Yıl: 3, Sayı: 9, s. 446-46.
• Kartal K. (2017), “19. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’da Bir Semt: Kuzguncuk”, TİDSAD, S.12, s. 381-395.
• Kartal K., & Sevim S. (2018), ‘’H.1256/M.1840-41 Tarihli Müslim Nüfus Defterlerine Göre Karahisar-ı Develi (Yeşilhisar) Kazâsı: Sosyo-ekonomik ve Demografik Yapısı’’, Sosyal, Beşeri Ve İdari Bilimler Alanında Yenilikçi Yaklaşımlar C. 2, Gece Akademi, Ankara, s.113-130.
• Kartal K. (2019), “Tanzimat Süresince Diyarbakır’ın Sosyal Ve Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme (1847/1848)”, Edit: Oktay Bozan & Hakan Asan vd., Tanzimat’tan Günümüze Diyarbakır, C.1, Manas Yay., Ankara, s.191-225.
• Kartal K., Uysal Mustafa A. (2018),, “Cizye Defterlerine Göre 19. Yüzyıl Ortalarında Diyarbakır’da Yaşayan Gayrimüslimlerin Demografik ve İktisadi Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Edit: İbrahim Özcoşar, Ali Karakaş vd., Osmanlıdan Günümüze Diyarbakır, Ensar yay., İstanbul, s.223-256.
• Selçuk H.& Kartal K. (2020), “1832 Tarihli Tarsus ve Kusun Kazaları Nüfus Defterinin Tahlil ve Değerlendirmesi”, Süleyman Demirel Unıversıty Faculty Of Arts And Scıences Journal Of Socıal Scıences, No: 49, s.160-170.
• Selçuk H. (2013), "Niğde’de İlk Nüfus Sayımı (23 Şevval 1246/6 Nisan 1831)," The Journal of Academic Social Science Studies, vol.6, s.1263-1294.
• Nedkoff Boris C. (1944), “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi)”, Çev: Şinasi Altundağ, Belleten VIII/32 Ankara, s.599-652. .
• Özel O. (2001), “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve istatistik, Ankara, s. 35-50.
• Yılmazçelik İ. & Kartal K. (2019), “XIX Yüzyılın Ortalarında Urfa’da Yaşayan Gayr-ı Müslimlerin Demografik Ve İçtimai Yapısı Hakkında Bir Değerlendirme” Sosyal, Beşeri Ve İdari Bilimler Alanında Araştırma Ve Değerlendirmeler, C.1, Gece Akademi, Ankara, s.193-208.