Pedasa Kazı ve Araştırmaları

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 182 - 267, 28.06.2021

Serdar Yurdagül Nurhilal Doğan A. Diren Akkaya Serap Topaloğlu Mazlum Çur , N. Seda Eryılmaz Zeynep Demircan Aksoy Gökben Ayhan Sevilay Zeynep Yıldız Gözde Adıgüzel Britta Özen-klein Güray Ünver Şahin Gümüş Hülya Bulut Bekir Özer Adnan Diler

Öz

Karlar ve Lelegler aynı Hitit/Luvi bölgesini paylaşan aynı köke bağlanan halklar olsa da dönem, yaşama bölgesi ve gelenekleri bakımından birbirinden ayrılırlar ve farklı kültürü temsil ederler. Bu bağlamda, “Leleg” sözcüğünü etnik bir tanımlama için değil, Maussollos zamanından önceki yarımada yerli halkını ve onlar tarafından geride bırakılan bölgeye özgü yapı tipleri ve kalıntıları tanımlama amacıyla kullanıldığını söylemeliyiz. Leleg yerleşimlerinin hepsi eski çağda yaygın olan korsanlık başta olmak üzere saldırılara karşı savunmaya elverişli, kıyıdan uzak, ulaşılması güç dağ ve tepeler üzerindeki düzlükler ve yamaçlar üzerinde konumlanmıştır. Pedasa’nın Paton ve Myres (1896: 192-195) tarafından lokalize edilmesinde, Athena Kutsal Alanı’nda bulunmuş bir yazıt önemli rol oynamıştır. Pedasa’da Athena kültünün ve bu kült için görevli bir rahibenin varlığı bölgenin yerlisi Halikarnassoslu Herodotos’un eserinden bilinmekteydi. Pedasa, Perslere karşı direnen tek Karia kentidir. MÖ 6. ve 5. yüzyılların kentin en görkemli dönemi olduğu ve Pers tehdidine karşı akropolis savunma sisteminin dış surlarla güçlendirilmesinin de bu yıllarda gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Akropolis dış surlarının, bastion ve kulelerle desteklenmesi ise MÖ 5. yüzyıl sonu 4. yüzyıl başında gerçekleşmiştir. Kentin giriş yolu üzerinde, Athena Kutsal Alanı’nın hemen güneydoğusundaki, kuzey-güney doğrultulu eğimli bir arazi üzerinde konumlanan kule yapısı kente giriş ve çıkışı kontrol amacıyla yapılmış bir karakol binası olmalıdır. Pedasa-Athena Kutsal Alanı’nın tüm yarımada için taşıdığı önem, özellikle MÖ 2. yüzyıla tarihlenen Athena heykelinin yanı sıra, yazıtlar ve diğer buluntularla desteklenmektedir. Bu buluntuların ışığında, kutsal alanın kullanımının MÖ 10. yüzyılda başladığı, MÖ 7. yüzyılın başları ile tapınak terasının mimari kalıntılar içerecek şekilde kült alanı olarak düzenlendiği ve MÖ 6. yüzyılın üçüncü çeyreği içlerine kadar en verimli dönemlerinden birini yaşadığı anlaşılmaktadır. Akropolis yönünden gelip tapınak terasına yönelen taş döşeli yol MÖ 4. yüzyılda kutsal alanda gerçekleştirilen imar ve düzenleme çalışmalarının önemli adımlarından birini oluşturmuştur. Kutsal alana ulaşan yol dolgularından ele geçen, Arkaik ve Klasik Dönem’e tarihlenen buluntuların, kutsal alanda MÖ 4. yüzyılda gerçekleştirilen imar faaliyetleri sırasında daha önceden atıldıkları/biriktirildikleri bothros’lardan alınarak yol dolgusu olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Duvar temel seviyesinde ele geçen malzeme kutsal alanı güneyden sınırlayan anıtsal teras duvarının MÖ 4. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği anlaşılmıştır. Akropolis aşağı şehir sondajları Pedasa yerleşiminin dış sur içinde Arkaik Dönem içerisinde yoğun olarak iskân edildiğini gösteren veriler sağlamıştır. Pedasa mezar tipleri içinde ilk sırayı tüm territoriumun dağ ve tepeleri üzerine dağılmış platform mezarlar ve taş tümülüsler alır. Diğer Leleg kentlerinde birkaç örnekle temsil edilen taş tümülüsler, kronolojik kullanımları ve sayısal yoğunlukları ile platform mezarlar ile yakınlık gösterirler. Pedasa kazı programının başlangıcından bugüne öncelikli araştırma alanı olan platform mezarlar, Batı Anadolu ve Ege’nin toplumsal yapı, arazi kullanımı, kronoloji ve ölü gelenekleri gibi temel konuların, yeterince tanınmayan ve bölgeye özgü bir mezar tipi üzerinden sorgulanması için büyük bir öneme sahiptir. Tunç Çağı içerisinde Güneydoğu Ege coğrafyasında benzerlerini bilmediğimiz platform mezarlar, Leleg kimliğinin özgün yapıtlarından biri olarak mezar mimarisi ve ölü gömme geleneği bakımından bölge için tamamen yeni uygulamalardır. Pedasa’da kazılarla araştırılan Erken Demir Çağ meskenleri, hakkında en az bilgi sahibi olduğumuz bir yapı tipinin Batı Anadolu, adalar ve Ege’nin karşı yakası örnekleri ile karşılaştırılarak yorumlanması yönünde bilgilerimizi zenginleştirmiştir. Pedasa Leleg dönemi kalıntıları arasında halkın hayvancılık ve tarımsal üretimlere dayalı kırsal kimliğini yansıtan yapıların başında gelen birleşik çiftlik yapıları kısıtlı sayıdaki örneklerle de olsa kazı ve araştırmalarla değerlendirdiğimiz önemli yapı tipleri arasındadır.
Bu yayın ekibimizce Pedasa’da 2007 yılından beri aralıksız yürütülen kazı ve araştırmalarda elde edilen verilerin bir özeti kaleme alınmıştır. Geç Tunç Çağı’ndan Erken Demir Çağı’na geçiş süresinde kurulduğu anlaşılan Pedasa’nın kuruluş dönemine ilişkin veriler aynı zamanda Karia bölgesel kültürünün Erken Demir Çağ sürecine ilişkin okunabilen en değerli bilgileridir. Elde edilen sonuçlar sadece mezarlardan gelen malzemeler ile değil, mezar sahipleri tarafından kullanılan meskenler ve bu meskenlerde ele geçen malzemeler tarafından da desteklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karia, Pedasa, Lelegler, Leleg Yarımadası, tümülüs, platform mezar

Pedasa Excavations and Researches

Öz

Pedasa was the only Karian city that withstood Persians. It is understood that the 6th and 5th centuries BC were the heydays of the city as well as the times when the Acropolis fortification system was strengthened with outer walls against the Persian threat. The fortification of the Acropolis outer walls with bastions and towers took place between the end of the 5th century and the beginning of the 4th century BC. The tower building, situated on a hill sloping north-southwardly on the entrance way of the city to the southeast of the Athena Sanctuary, must have been a watchtower for controlling the entrance and exit to the city.

The importance of the Pedasa-Athena Sanctuary for the entire peninsula is further supported with the discovery of the Athena sculpture, dated to the 2nd century BC, in addition to inscriptions and other finds. In the light of these finds, it is understood that the sanctuary area came into use in the 10th century BC; and, from the beginning of the 7th century BC, the temple terrace was reorganized as a cult place with architectural features and saw its prime around the third quarter of the 6th century BC. The stone-paved road, coming from the Acropolis and running towards the temple terrace, was among the important steps of the construction and organization activities in the 4th century BC in the sanctuary. The finds dated to Archaic and Classical periods that were retrieved from the fill of the road leading to the sanctuary were taken from the bothroi -in which they were previously deposited during the construction activities of the 4th century BC in the sanctuary- and actually used as a filling for the road. The monumental terrace wall bordering the sanctuary in the south is understood to be built in the second half of the 4th century BC with the finds from the foundation level.

The soundings in the lower town of Acropolis yielded data showing that Pedasa was densely inhabited in the outer fortification wall during Archaic Period. The platform graves and stone tumuli spread all over the mountains and hills in the entire territorium are the prominent grave types at Pedasa. Represented with several examples in the other Lelegian settlements, the stone tumuli are closely related with the platform graves in terms of their chronologic use and quantity. Of the first priority research topic in our Pedasa excavations since the beginning, the platform graves are very important for investigating the fundamental themes like the Western Anatolian and Aegean social structure, land use, chronology, and burial customs through a less known grave type that is special to the region. Having no known parallel in the Southeastern Aegean during the Bronze Age, the platform graves, as a distinctive structure belonging to Lelegian identity, are of an entirely new practice for the region in terms of grave architecture and burial customs. The Early Iron Age dwellings at Pedasa, which we research them with our excavations, enrich our understanding and interpretation of a less known building type by comparing its examples from other regions like Western Anatolia, islands and the other side of the Aegean. Among the primary Lelegian structures, reflecting the rural character of the society based on husbandry and agricultural production, the compounds (integrated farmsteads), though less in number, are important structures at Pedasa that we investigate with our excavations and research.

In this paper, a summary of our knowledge achieved during the excavations and research conducted continuously by our team at Pedasa since 2007. The data related with the foundation of Pedasa, which is understood as in the transition period between the Late Bronze Age and Early Iron Age, are the most important readable information for the Early Iron Age of the Karian regional culture. The obtained results are not only supported with the grave goods but also dwellings and their material culture which belonged to the owner of these graves.

Anahtar Kelimeler

Karia, Pedasa, Leleges, Lelegian Peninsula, tumuli, platform burial

Kaynakça

• Absolonová, K- Dobisíková (2012), "The temperature of cremation and its effect on the microstructure of the human rib compact bone." Anthropologischer Anzeiger 69.4: 439-460.
• Adıgüzel, Gözde (2013), Karia Bölgesi Buluntusu Athena Yontuları, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Disiplini Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Adıgüzel, Gözde ve Sevilay Zeynep Yıldız, (2017), Pedasa Güney Dış Sur 2016- 2017: Ön Değerlendirme Raporu, Tarih Okulu Dergisi 10, Sayı XXXII, 901- 926.
• Adıgüzel, Gözde ve Sevilay Zeynep Yıldız (baskıda), “Studies on the South-Outer Fortifications of Pedasa Acropolis”. International Symposium of the Fortifications of Western Asia Minor, Kaunos Excavation House, Köyceğiz- Muğla, 11-15 September 2019.
• Akarca, Aşkıdil (1998), Şehir ve Savunması, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Akurgal, Ekrem (2000), Alt-Smyrna, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Attula, Regina (2000), Das Apollonheiligtum von Emecik. Ausgewählte Funde, Tübingen: E. Wasmuth.
• Ayönü, Yusuf (2009), “İzmir’de Türk Hâkimiyetinin Başlaması”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IX (1), 1-8.
• Baran, Abdülkadir (2017), “Pedasa Akropolis Suru Koridorlu Güney Geçidi”, Cedrus V, s. 121- 129.
• Bean, George Ewart ve John Manuel Cook (1955), “The Halicarnassus Peninsula”, The Annual of the British School at Athens 50, s. 85-171.
• Bean, George Ewart ve John Manuel Cook (1957), “The Carian Coast III”, The Annual of the British School at Athens, 52, s. 58-146.
• Bean, George Ewart (2000), Eskiçağda Menderes’in Ötesi, çev. Pınar Kurtoğlu, İstanbul: Arion Yayınevi.
• Berges, Deitrich (2006), Knidos: Beiträge zur Geschichte der archaischen Stadt, Mainz am Rhein: P. von Zabern.
• Blinkenberg, Chr. (1931), Lindos. Fouilles de L’Acropole 1902-1914. I. Les Petits Objets, Berlin: De Gruyter & CIE Libraires-Éditeurs.
• Blinkenberg, Christian ve Karl Kinch Frederik (1960), Lindos Fouilles et Recherches 1902 – 1914, Berlin: W. De Gruyter.
• Brøns, Cecile (2017), Gods and Garments. Textiles in Greek Sanctuaries in the 7th- 1st Centuries BC., Oxford: Oxbow Books.
• Boardman, John (1967), Excavations in Chios 1952-55: Greek Emporio, Oxford: British School of Archaeology at Athens, Supplement, vol. 6.
• Buikstra, Jane E. ve Douglas H. Ubelaker (1994), Standards: For Data Collection From Human Skeletal Remains, Fayetteville: Arkansas Archeological Survey Research Series, No:44.
• Bulut, Hülya (2013), “Pedasa’da Bulunan Bir Kemik Heykelcik”, Arkeoloji ve Sanat 142 (Ocak-Nisan), s. 125-132.
• Bulut, Hülya (2014), "Early Iron Age Pottery from Halicarnassus Peninsula: Two New Amphora Fragments from Pedasa", OLBA 22, s. 63-79.
• Bulut, Hülya (2018a), “Pedasa Athena Kutsal Alanı Arkaik Dönem Fayans Adak Sunuları”, TÜBA-AR 22, s. 119-143.
• Bulut, Hülya (2018b), “Dolphin Ressamı: Horozlu Alabastronlarına Doğu Ege’den Yeni Ekler”, Arkeoloji ve Sanat 157 (Ocak-Nisan), s. 83-94.
• Bulut, Hülya (2019), “Pedasa Athena Kutsal Alanı: Fenike Kökenli Kemik Oymalar ve Yakın Doğu Bağlantıları Üzerine Bazı Görüşler”, Phaselis. Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi 5, 101-214. Doi:10.18.367/Pha19005
• Caner, Ertuğrul (1983), Fibeln in Anatolien I. Prähistorische Bronzefunde Band 8. München: C. H. Becks.
• Cook, John Manuel ve William Hugh Plommer (1966), The sanctuary of Hemithea at Kastabos. London: Cambridge U.P.
• Çöloğlu, A. S. ve M. Y. İşcan (1998), Adli Osteoloji, İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayınları (1. Baskı).
• Çörtük, Ufuk ve Şahin Gümüş (2019), “Pisye-Pladasa Koinonu Yüzey Araştırması 2018”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37, Cilt 3, s. 479-500.
• Çur, Mazlum (2014), Pedasa Karakol Binası, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Disiplini Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demir, Muzaffer ve Alican Doğan (2014), “Atina Vergi Listelerine Göre MÖ V. Yüzyılda Halikarnassos ve Çevresi”, içinde: M. A. Erdoğru ve A. Özgiray (eds.), 3. Uluslararası Her Yönüyle Bodrum Sempozyumu 30 Ekim-1 Kasım 2013 Bodrum, Bildiriler – 1, (295-318), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Diler, Adnan (2006a), “Pedasa Geç Geometrik Tümülüsü ve Lelegler’de Ölü İnancı”, içinde: T. Takaoğlu (ed.), Anadolu Arkeolojisine Katkılar. 65. Yaşında Abdullah Yaylalı’ya Sunulan Yazılar, s. 109-131.
• Diler, Adnan (2006b), “Bodrum Yarımadası, Leleg Yerleşimleri Pedasa, Mylasa, Damlıboğaz (Hydai), Kedreai (Sedir Adası) Kissebükü (Anastasioupolis) ve Mobolla Kalesi Yüzey Araştırmaları 2004-2005”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 24, Cilt 2, s. 479-500.
• Diler, Adnan vd. (2009), “Pedasa 2007”, Kazı Sonuçları Toplantısı 30, Cilt 3, s. 267- 284.
• Diler, Adnan, Bekir Özer ve Hülya Bulut (2009), Pedasa Kazı ve Araştırmaları 2007/2008, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Dergisi 28, s. 29-31.
• Diler, Adnan (2009), “Tombs and Burials in Damlıboğaz (Hydai) and Pedasa Preliminary Report in the Light of Surface Investigations and Excavations”, içinde: F. Rumscheid (ed.), Die Karer und die Anderen: Internationales Kolloqium an der Freien Universität Berlin 13.bis- 15 October 2005, Bonn: R. Habelt, s. 359-376.
• Diler, Adnan vd. (2010), “Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri Adalar, Aspat, Kissebükü (Anastasioupolis), Mylasa Damlıboğaz (Hydai), Pilavtepe ve Sedir Adası Yüzey Araştırması 2009”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 28, Cilt 3, s. 187-206.
• Diler, Adnan vd. (2011), “Pedasa 2008-2009”, Kazı Sonuçları Toplantısı 32, Cilt 4, s. 324-341.
• Diler, Adnan, Bekir Özer, Hülya Bulut ve Şahin Gümüş (2012), “Pedasa 2010” Kazı Sonuçları Toplantısı 33, Cilt 4, s. 167-193.
• Diler, Adnan vd. (2013), “Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis), Damlıboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai) Yüzey Araştırmaları 2012”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 31, Cilt 2, s. 419-436.
• Diler, Adnan vd. (2014), “Pedasa 2011-2012”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, s. 530- 547.
• Diler, Adnan (2015), “Genel Hatları ile Lykia ve Karia İlişkileri Üzerine Bazı Notlar”, içinde: H. İşkan ve F. Işık (eds.), Kum’dan Kent’e Patara Kazılarının 25 Yılı, Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasım 2013, İstanbul: Ege Yayınları, s. 145-186.
• Diler, Adnan vd. (2015), “Pedasa 2013”, Kazı Sonuçları Toplantısı 36, Cilt 3, s. 339- 360.
• Diler, Adnan ve Gözde Adıgüzel (2015), “Pedasa Akropolis Giris Kapısında Kült Çanağı”, içinde: E. Okan ve C. Atila (eds.), Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan (Studies in Honour of Ömer Özyigit), s. 89-102. İstanbul: Ege Yayınları.
• Diler, Adnan vd. (2016), “Pedasa 2014”, Kazı Sonuçları Toplantısı 37, Cilt 3, s. 559- 580.
• Diler, Adnan (2016), “Stone Tumuli in Pedasa on the Lelegian Peninsula. Problems of Terminology and Origin”, içinde: O. Henry ve U. Kelp (eds.), Tumulus as Sema; Space, Politics, Culture and Religion in the First Milliennium BC, Berlin; Boston: De Gruyter, s. 455-473.
• Diler, Adnan (2019), “Early Iron Age Termera (Asarlik): Some Notes on the Lelegian Settlements and their Impacts on Karian Identity”, içinde: O. Henry ve K. Konuk (eds.), Karia Arkhaia: La Carie, des origines à la période préiode pré-hékatomnide, Istanbul, 14-16 Ekim 2013, İstanbul: Zero Books, s. 507-546.
• Diler, Adnan ve Serap Topaloğlu (2019), “Pedasa Açık Hava Kutsal Alanı”, içinde: A. Erön ve E. Erdan (eds.), Doğudan Batıya 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya Sunulan Yazılar, Ankara: Matsa Basımevi, s. 1-16.
• Diler, Adnan vd. (2019), “Pedasa 2017”, Kazı Sonuçları Toplantısın 40, Cilt 1, s. 19- 42.
• Diler, Adnan vd. (2020), “Pedasa 2018”, Kazı Sonuçları Toplantısı 41, Cilt 1, s. 35- 59.
• Diler, Adnan (2020), “Taşların Efendisi Leleg Halkının Ana Kenti Pedasa’da Geç Tunç- Erken Demir Çağı’nda Yaşam ve Ölüm”, içinde: O.C. Henry ve A.B. Henry (eds.), Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 254-273.
• Erdoğru, Mehmet Akif (2004), “Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Ruznamesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX (1), s. 55-71.
• Ersoy, Yasar (1996), Clazomenae: The archaic settlement. Ann Arbor: University Dissertation.
• Ersoy, Yasar (2004). “Klazomenai: 900-500 BC History and Settlement Evidence", içinde: Moustaka, A., Σκαρλατίδου, Ε., Tzannes, M. ve Ersoy, Y. (eds.), Klazomenai, Teos and Abdera: metropoleis and colony: Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera, Abdera, 20-21 October 2001. Thessaloniki: University Studio Press, s. 43- 76.
• Flensten, Pernille Jensen ve Anne Marie Carstens (2004), “Halikarnassos and the Lelegians”, içinde: S. Isager ve P. Pedersen (eds.), The Salmakis Inscription and Hellenistic Halikarnassos, Halicarnassian Studies IV, Odense: University Press of Southern Denmark, s. 109-123.
• Gümüş, Şahin (2013), Pedasa Leleg Tümülüsleri, Muğla: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Disiplini Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Greaves, Alan M. (2003), Miletos Bir Tarih, çev. H. Ç. Öztürk, İstanbul: Homer Kitabevi.
• Haider, Peter Wilhelm (2001), “Epigraphische Quellen zur Integration von Griechen in die ägyptische Gesellschaft der Saïtenzeit”, içinde: U. Höckmann ve D. Kreikenbom (eds.), Naukratis: die Beziehungen zu Ostgriechenland, Ägypten und Zypern in archaischer Zeit. Akten der Table Ronde in Mainz, 25-27. November 1999, Möhnesee: Bibliopolis, s. 197-215.
• Held, Winfried (2015), Hemithea von Kastabos: Eine karische Heilgöttin, ihr Kultbild und ihre Schwestern, Wien: Österreichisches Archäologisches Institut.
• Hellström, Pontus (2005), Labraunda (Labranda) Kutsal Alanınında Hekatomnid Gücün Sergilenmesi, çev. H. Üreten, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 45 (2), (Orijinal makalenin yayım tarihi, 1996).
• Hellström, Pontus (2007), Labraunda. A Guide to the Karian Sanctuary of Zeus Labraundos, Istanbul: Ege Yayınları.
• Henry, C. Olivier (2020), “Labraunda’nın Kısa Arkeolojik Tarihi”, içinde: O.C. Henry ve A.B. Henry (eds.), Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 96-115.
• Holland, T. D. (1995), “Brief cummunication: Estimation of adult stature from the calcaneus and talus”, American Journal of Physical Anthropology 96, s. 315- 320.
• Hornblower, S (1982), Mausolus, Oxford: Clarendon Press.
• Kaninia, Eriphyle ve Stine Schierup (2017), Vroulia revisited: From K.F. Kinch's excavations in the early 20th century to the present archaeological site. Athens: Danish Institute at Athens.
• Karlsson, L. (2011), “The Forts and fortifications of Labraunda”, içinde: Lars Karlsson ve Susanne Carlsson (eds.), Labraunda and Karia: Proceedings of the international symposium commemorating sixty years of Swedish archaeological work in Labraunda. The Royal Academy of Letters, History and Antiquities Stockholm, November 20-21, 2008, Uppsala: Uppsala Universitet, s. 215-250.
• Keen, Antony G. (1993), “Athenian Campaigns in Karia and Lykia during the Peloponnesian War”, The Journal of Hellenic Studies, 113, s. 152-157.
• Konuk, Koray (2012), “Quelques monnaies inédites ou mal attribuées de la péninsule d’Halicarnasse”, içinde: K. Konuk (ed.), Stephanèphoros: de l’économie antique à l’Asie Mineure. Hommages à Raymond Descat, Mémoires 28, Bordeaux: Ausonius Éditions, s. 341-354.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2010), Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kyrieleis, Helmut (2009), “Intercultural Commerce and Diplomacy: Near Eastern, Egyptian and Cypriote Artefacts from the Heraion of Samos”, içinde: V. Karageorghis ve O. Kouka (Eds.), Cyprus and the East Aegean. Intercultural Contacts from 3000 to 500 BC. An International Archaeological Symposium held at Pythagoreion, Samos, October 17th – 18th 2008, Nicosia: A.G. Leventis Foundation, s. 139-143.
• Lang, Franziska (2002), “Housing and settlement in archaic Greece”, Pallas 58, s. 13-32.
• Laumonier, Alfred (1958), Les cultes indigènes en Carie, Paris: E. De Boccard. Lohmann, Hans (1997). “Antike Hirten in Westkleinasien und der Megaris: Zur Archäologie der Mediterranen Weidewirtschaft”, içinde: Walter Eder ve Karl- Joachim Hòlkeskamp (eds.), Volk und Verfassung im vorhellenistischen Griechenland, Beitrage auf dem Symposium zu Ehren von Karl-Wilhelm Welwei in Bochum, 1.-2. Màrz 1996, Stuttgart: Franz Steiner Verlag, s. 63-87.
• Mazarakis Ainian A. (1997), From rulers' Dwellings to temples: Architecture, religion and society in early Iron Age Greece (1100-700 B.C.), Studies in Mediterranean Archaeology, Vol.121, Jonsered: P. Åströms Förlag.
• Maiuri, Amadeo (1924), “Viaggio di esplorazione in Caria (Parte II- B)”, Annuario della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente (ASAtene) 4-5, 1921-1922, s. 425-459.
• Maner, Çiğdem. (2019), “Du sollst für die Ewigkeit bauen!” Untersuchungen zu hethitischen und mykenischen Befestigungen. Bonn: Verlag Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Mattusch, C.C. (1997), The Victorious Youth, Los Angeles: Getty Museum Studies on Art.
• Meritt, Benjamin Dean, Henry Theodore Wade-Gery ve McGregor Malcolm Francis (1939), The Athenian Tribute Lists (Vol. 1). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• Muss, Ulrike (2008), “Efes Artemisionu’nda Bulunan Fildişi ve Kemik Eserler”, İçinde W. Seipel (Ed.), Efes Artemisionu. Bir Tanrıça’nın Kutsal Mekânı, Viyana Kunsthistorisches Museum Sergi Kataloğu, s. 215-250, Viyana: Phoibos.
• Özen-Kleine, Britta (2016), “Das Befestigungssystem der lelego-karischen Stadt Pedasa”, içinde: R. Frederiksen, S. Müth, P. I. Schneider ve M. Schnelle (eds.), Focus on Fortifications. New Research on Fortifications in the Ancient Mediterranean and the Near East. Monographs of the Danish Institute at Athens, 18 (Fokus Fortifikation Studies: Volume 2), Oxford, Philadelphia: Oxbow Books, s. 547-559.
• Özer, Bekir (2015), “Kıyı Karia Arkaik Seramiği: Yerel Formlar, Kültürel Sınırlar”, Archaic Pottery of Coastal Caria: Local Forms and Cultural Borders, içinde: E. Okan ve C. Atila (eds.), Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan (Studies in Honour of Ömer Özyigit), İstanbul: Ege Yayınları, s. 331-347.
• Özer, Bekir (2017a). “Kıyı Karia Arkaik Seramiği: Karia Kaseleri ve Denizaşırı Dağılımları”, Arkeoloji ve Sanat 156 (Eylül-Aralık), s. 61-76.
• Özer, Bekir (2017b). “Pedasa Athena Kutsal Alanı Arkaik Dönem Kıbrıs Mortarları ve Bölgeler Arası Ticari İlişkilerdeki Rolü”, Adalya 20, s. 41-68.
• Özer, Bekir ve Özlem Şimşek-Özer (2017), “Asarlık Paton Tomb O: Some Observations on Funerary Practices of Lelegian Peninsula in 12th century BC and the Arrival of Newcomers”, Colloquium Anatolicum 16, s. 139-162.
• Özer, Bekir (2018a). “Pedasa’dan Erken Demir Çağ Başlarına Ait Mezar Platformları ve Urne Pithosları”, TÜBA-AR 22, s. 35-55.
• Özer, Bekir (2018b). “Kıyı Karia Arkaik Dönem Seramiği: Miletos Tipinde Ticari Amphoralar ve Bölgesel Amphora Üretimi ve Dağılımı Üzerine Bazı Sorular ve Ön Görüşler, Archaic Pottery of Coastal Caria: Milesian Type Trade Amphorae”, Phaselis IV, s. 89-107.
• Özer, Bekir (2019), “Orientalizing Style Pottery from Pedasa: Ionian Imports", içinde: O. Henry ve K. Konuk (eds.), Karia Arkhaia: La Carie, des origines à la période préiode pré-hékatomnide, Istanbul, 14-16 Ekim 2013. İstanbul Zero Books, s. 547-578.
• Özer, Bekir (2020), “Erken Demir Çağı Başlarına Ait Karia Fibulaları, Carian Fibulae by the Beginning of Early Iron Age”, içinde: H. Gönül Yalçın ve O. Stegemeier (eds.), Metallurgica Anatolica, Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags, Ünsal Yalçın 65. Yaş günü Armağan Kitabı, İstanbul: Ege Yayınları, s. 225-244.
• Özkaya, Vecihi vd. (1998), Alinda (Karpuzlu), Araştırma Sonuçları Toplantısı 16, s. 299-324.
• Özkaya, Vecihi ve Oya San (2003), “Alinda, An Ancient City With Its Remains and Momumental Tombs in Caria”, Revue des Etudes Anciennes 105-1, s. 103- 125.
• Paksoy, Sinan (2019), Antik Dönemde ‘Geländemauer’ (Hattı Balâ) Tipi Kent Surlarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Disiplini Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Parker, Robert (2016), “Athena in Anatolia”, Pallas 100 (Cent chouettes pour Athéna), s. 73-90.
• Paton, William Roger ve John Linton Myres (1896), “Karian Sites and Inscriptions”, The Journal of Hellenic Studies 16, s. 188-271.
• Pedersen, Poul (2020), “The İonian Renaissance in the Architecture of Western Asia Minor”, içinde: O. C. Henry ve A. B. Henry (eds.), Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 220-239.
• Picón, C.A., E. J. Milleker ve J. R. Mertens, (1991), “Recent Acquisitions: A Selection 1990–1991: Greek and Roman Art”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin 49.2: 8.
• Pimouguet-Pédarros, Isabelle (2000), Archéologie de la défense: histoire des fortifications antiques de Carie (époques classique et hellénistique). Paris: Presses Universitaires Franc-Comtoises.
• Radt, Wolfgang (1992), “Lelegische Compounds und Heutite Verwandte Anlagen” Studien zum antiken Kleinasien II: Asia Minor Studien 8, s. 1-15.
• Radt, Wolfgang (1970), Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos, Deutshes Archaologisches Institut, Istanbuler Mitteilungen Beiheft 3, Tübingen: Ernst Wasmuth.
• Robert, Louis (1978). “Documents d’Asie Mineure”, Bulletin de Correspondance Hellénique 102/1, s. 395-543.
• Romano, I. Bald (1988). “Early Greek Cult Images and Cult Practices”, içinde R. Hägg, N. Marinatos ve G. C. Nordquist (eds), Early Greek Cult Practice. Proceedings of the fifth International Symposium at Swedish Institute at Athens, 26-29 June 1986, s. 127-134, Stockholm: Paul Aström Förlag.
• Servi, Katerina (2011), The Acropolis. The Acropolis Museum. Athens: Ektodike Athenon.
• Tırpan, A. A. (1987), “Myndos ve Theangela” Araştırma Sonuçları Toplantısı 5, Cilt I, s. 167-190.
• Tuna, Numan vd. (2000), Das Apollonheiligtum von Emecik. Bericht über die Ausgrabungen 1998 und 1999. Tübingen: E. Wasmuth.
• Tuna, Numan vd. (2009), “The Preliminary Results of Burgaz Excavations within the Context of Locating Old Knidos”. In: F. Rumscheid, Die Karer und die Anderen: Internationales Kolloqium an der Freien Universität Berlin 13.bis- 15 October 2005, Bonn: R. Habelt, s. 517-531.
• Tuna, Numan (2012), Knidos Teritoryumu'nda Arkeolojik Araştırmalar: Archaeological investigations at the Knidian territorium, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Tarihsel Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi, Ankara; Aydan Yayıncılık.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1937), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vittmann, Günter (2003), Ägypten und die Fremden im ersten vorchristlichen Jahrtausend. Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• Voigtländer, Walter (2004), Teichiussa, Näherung und Wirklichkeit, Rahden- Westfalen: Marie Leidorf Rahden.
• von Aulock, Hans (1975). “Eine neue kleinasiatische Münzstätte: Pedasa (Pidasa) bei Milet”, Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte 25, 123-128. White, T. D. ve Folkens, P. A. (2005), The Human Bone Manual, London: Elsevier Academic Press.
• White, T. D., T. B. Micheal ve A. F. Pieter (2012), Human Osteology, San Diego: Elsevier Academic Press.
• Yavis, Constantine George (1949), Greek Altars: Origins and Typology. Including the Minoan-Mycenaean offertory apparatus. An archaeological study in the history of religion, Saint Louis: Saint Louis University Press.