Tehdit Altında Bir Bitki Olan Tuzkırgını (Asparagus lycaonicus P.H. Davis) Türünün Koruma Biyolojisi Özellikleri Üzerine Güncel Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 4, 1496 - 1513, 25.12.2020

Okan Urker , Tamer Keçeli

https://doi.org/10.17798/bitlisfen.726779

Öz

Bu çalışmada Türkiye ve İran’da yayılış gösteren bir İran-Turan endemiği ve elementi olan Tuzkırgını (Asparagus lycaonicus P.H. Davis) türünün koruma biyolojisi açısından güncel değerlendirmesi yapılmıştır. İç Anadolu’da 8 bölgedeki 54 farklı lokalitede nokta-çizgi transekt ve kareleme metotları uygulanarak, genel flora-vejetasyon gözlemleri ile birey sayımları gerçekleştirilmiştir. 2019 yılı Mayıs-Eylül ayları içerisinde yapılan arazi çalışmaları sonucunda tek bir bölgenin farklı lokalitelerinden farklı alt populasyonlara ait toplamda 858 bireyin sayıldığı ve bunların yaklaşık %20’sinin (182 birey) meyve formunda olduğu tespit edilmiştir. Bilinen mevcut lokasyonların haricinde türün yaşama ve/veya disperse olma potansiyeli bulunan diğer 7 bölgedeki alternatif lokalitelerde kaydedilmemiştir. Dolayısıyla Türkiye populasyonları özelinde türün ilk kaydedildiği andan bugüne geçmişte olduğu gibi günümüzde de Bolluk Gölü (Konya İli, Cihanbeyli İlçesi) kıyılarının türün ana yaşam alanları olduğu gözlenmiştir. Aşırı tuzlu ve sodalı toprakları habitat olarak tercih eden Tuzkırgını, CITES Sözleşmesi Ek listelerinde yer almamasına rağmen, Bern Sözleşmesi Ek-1 listesinde yer almaktadır. Türün İran’daki populasyonuna yönelik bilgi boşluğu doldurulana kadar IUCN tehlike kategorisinin EN B1-a,C2(i) statüsünde değerlendirilmesi önerilmiştir. Otlatma, anız yakma, tarım arazisi işgalleri gibi türün yaşam alanının yakınlarında devam eden çevresel baskılar söz konusu olmakla beraber, Tuzkırgını’na yönelik en kritik tehdidin; türün habitatını doğrudan bozma ve yayılış alanını geri dönüşümsüz biçimde yok etme riskinden dolayı ALKİM Alkali Kimya A.Ş. (Cihanbeyli-Bolluk Tesisleri)’ne bağlı kullanımlar olduğu anlaşılmıştır. Öte yandan, bu tesisin uzun yıllardır bölgede Tuzkırgını’nın arazi işgalleri, anız, otlatma gibi faaliyetlerden dolayı yok olmasının önüne geçilmesinde büyük bir sorumluluk yüklenmiş olması türün geleceği açısından fırsat yaratmaktadır. Bu nedenle gerçekleştirilecek uzun vadeli koruma planlarında bu tesisle işbirliği önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tuzkırgını, Asparagus, Flora, Koruma Biyolojisi, Halofit, Endemik, Asparagus lycaonicus

Teşekkür

Bu araştırma, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VIII. Bölge Müdürlüğü, Konya İl Şube Müdürlüğü uhdesinde, 2019 yılı içerisinde “NARTUS Enerji ve Çevre Yat. Müş. Mad. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti.” tarafından yürütülen ‘TUZKIRGINI (Asparagus lycaonicus P.H. Davis) TÜR KORUMA EYLEM PLANI’ işi kapsamında tamamlanmıştır. Araştırmanın arazi çalışmaları sırasındaki desteklerinden ve haritalama çalışmalarındaki katkılarından dolayı “NARTUS Enerji ve Çevre Yat. Müş. Mad. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti.” çalışanlarına, araştırmanın her aşamasındaki gerekli izinlerin ve bilgilerin sağlanması, lojistik desteklerin sunulması ve diğer katkılarından dolayı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü özelinde tüm T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, VIII. Bölge Müdürlüğü, Konya İl Şube Müdürlüğü yetkililerine ve çalışmaya gösterdikleri özel ilgi ve desteklerinden dolayı Cihanbeyli Kaymakamı Sn. Mustafa KUTLU’ya teşekkürlerimizi sunarız.

Kaynakça

• Akhani, H. (1998). Plant biodiversity of Golestan National Park, Iran. Stapfia 53: 1–411.
• Akhani, H., 2002. Notes On The Flora Of Iran: 1. Asparagus (Asparagaceae) And Nitraria (Zygophyllaceae) Edinburgh Journal Of Botany 59 (2): 295–302 (2002). DOI: 10.10M/S0960428602000112
• APG III (Angiosperm Phylogeny Group) (2009). "An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III". Botanical Journal of the Linnean Society. 161 (2): 105–121.
• Atlas Dergisi, 2010. Yok Olmadan Önce Görülmesi Gereken - Son Cennetler Atlası. Atlas Özel Koleksiyon, Syf.96, İstanbul.
• Avrupa Çevre Ajansı, 2020. The EU Habitats Directive Annex I habitat types – EUNIS Habitat Tipleri sorgulama sistemi. https://eunis.eea.europa.eu/habitats.jsp Web sayfası erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
• Bailey, L.H., 1950. “The Standart Cyclopedia of Horticulture”. In Three Vol, 1A-E, The Mcmillan Company, pp. 406-411.
• Bonham, C.D. 1989. Measurements for terrestrial vegetation. Wiley Intersciences Series, 346 p., N.Y.
• Braun-Blanquet, J. 1932. Plant Sociology: the Study of Plant Communities. English translation of Pflanzensoziologie (Translated by Fuller, G.D. and H.S. Conard), McGraw-Hill. New York.
• Browicz, K., 1990. Asparagus. In: Rechinger, K. H. (ed.) Flora Iranica 165:167–176. Graz: Akademische Druck-u.-Verlagsanstalt.
• Canfield, R. H., 1941. Application of the Line Interception Method in Sampling Range Vegetation, Volume 39: pp. 388-394.
• Carrington, M.E., Keeley, J.E., 1999. Comparision of post-fire seedling establishment between scrub communities in Mediterranean and non-Mediterranean climate ecosystems. Journal of Ecology 87: 1025-1036.
• Council of Europe, 1999: Appendices to the Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. Secretariat Memorandum prepared by the Directorate of Environment and Local Authorities. Strasbourg, 26 pp.
• Clifford, H.T., Conran, J.G., 1987. Asparagaceae. In: George AS (ed) Flora of Australia. Australian Government Publishing Service, Canberra, p. 159–164.
• Dahlgren, R.M.T., Clifford, H.T. and Yeo, P.F., 1985. The families of monocotyledons: structure, evolution, and taxonomy. Springer, Berlin.
• Davis, P. H., 1984 “Flora of Turkey and the East Aegean Islands” Vol. 8 University Press, Edinburgh, pp. 75-81.
• Demirayak, F. 2002. Biyolojik Çeşitlilik-Doğa Koruma Ve Sürdürülebilir Kalkınma. TÜBITAK VIZYON 2023 Projesi Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli.
• Diersing, V. E., Shaw, R. B., Tazik, D.J., 1992. US Army Land Condition-Trend Analysis (LCTA) Programme. Enviromental Management 16: 405-414.
• Doğa Araştırmaları Derneği, 2014. Tür Eylem Planı Hazırlama Rehberi. 31 Syf., Ankara. http://www.turkiyeninturnalari.org/tr/wp-content/uploads/2016/05/eylem_plani_rehber.pdf Web sayfası erişim tarihi: 20 Nisan 2020.
• Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D.T. ve Lise, Y. (eds.). 2006. Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları. 2 Cilt. Doğa Derneği, Ankara.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel N., 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Listesi, (Red Data Book of Turkish Plants (Pteridophyta and Angiospermae)). Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi Yayını, 246 Syf. Ankara.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T., (edlr.), 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. 1290 Syf. İstanbul.
• Güvenç, A., 1996. “Türkiye'de yetişen Asparagus (Kuşkonmaz) türleri üzerinde farmasötik botanik yönünden araştırmalar.”. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi, 207 Syf., Ankara.
• Güvenç A., 1997. "Asparagus Türlerinin taşıdığı etken bileşikler ve kullanılışları" A. Ü. Ecz. Fak. Der. 26(1), 52-75, (1997).
• Güvenç, A., 1998. “Türkiye’de yetişen asparagus türlerinin gövde anatomisi”. Ankara Ecz. Fak. Derg. 27(1) s. 73-91.
• Güvenç, A., Koyuncu, M., 1999. Türkiye'de Yetişen Asparagus L. (Kuşkonmaz) Türlerinin Kök Anatomisi. Ankara Ecz. Fak. Derg. 28(1)15-36,1999.
• Hedge, I . C. (1997). Microcnemum Ungern-Sternb. (Chenopodiaceae). In:Rechinger, K. H. (ed.) Flora Iranica 172: 132–133. Graz: Akademische Druck-u.-Verlagsanstalt.
• International Union for Conservation of Nature-IUCN, 2020. Red List Categories and Criterias, Gland-Switzerland. www.iucnredlist.org Websayfası erişim tarihi: 10 Nisan 2020. IUCN Red List 2020.1, Gland-Switzerland.
• CITES, 1983. Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan Ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme Sözleşmesi (CITES SÖZLEŞMESİ), Ek Liste-II.
• Özhatay, N., Byfield, A., Atay, S., 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF Türkiye) yayını, İstanbul.
• Özler, H., 2001. “Asparagus L., Allium L., Muscari Miller ve Fritillaria L. (Liliaceae) cinslerine ait bazı türlerin polenlerinin morfolojik yapılarının incelenmesi”. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Syf.94,101, Ankara.
• Plant Dergisi, 2017. NGBB’de Kurak ve Çorak Bahçe. https://www.plantdergisi.com/ngbb-de-kurak-ve-corak-bahce.html Websayfası erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
• Stylinski, C.D., Allen, E.B., 1999. Lack of native species recovery following severe exotic distuurbance in southern Californian shrublands. Journals of Applied Ecology 36: 544-554.
• Tazik, D.J., Warren, S.D., Diersing, V.E. , Shaw, R.B., Brozka, R.J., Bagley, C.F., and W.R. Whitworth. 1992. U.S. Army Land Condition-Trend Analysis (LCTA) Plot Inventory Field Methods. USACERL Technical Report N-92/03. Champaign, IL.
• Thanos, C.A., Marcou, S., 1991. Post-fire regeneration in Pinus brutia ecosystems of Samos Island (Greece): 6 years after. Acta Oecologica 12(5): 633-642.
• Tutin, T.G., Heywood, V.H., et. al., 1980. “Flora Europaea”. Vol.5, Cambridge Univercity Press, Cambridge, pp. 71-73.