Tek Parti Dönemi Türkiye’sinin Taşrasından: Hakkâri Hakkında Aykurt ve Kazandıoğlu Raporlarının Anlattıkları

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 11, 30.06.2019

İrşad Sami Yuca

Öz

Türkiye’de son yıllarda giderek önem kazanan mikro
tarih ve kültür çalışmaları, ülkenin geniş taşrasında saklı insani
zenginlikleri gün yüzüne çıkarmasından dolayı önemi giderek artmaktadır.
Günümüzde Anadolu taşrasıyla alakalı yapılmakta olan birçok yeni nesil sosyal
incelemelerde hem metotların farklılaşması hem de disiplinler arası ilişkinin
daha fazla kurulmasından kaynaklı olarak ortaya yepyeni bilgiler çıkmaktadır.
Bu çalışmaların tarih alanının farklı dönmeleriyle ilgili varlığı söz konusu
olsa da daha çok Cumhuriyet dönemi Türkiye’sini anlamaya dönük bir yoğunlaşma
söz konusudur. Bu düşünsel çerçeveden hareketle Türkiye’nin Tek Partili
yıllarında ülkenin en uzak vilayetlerinden ve hakkında çok az şey yazılan
Hakkâri hakkında bilgi verebilmek mikro tarih anlayışı bağlamında heyecan
vericidir. Bu bildiride, Tek Partili yılların merkezi ve ideolojik erkinin
Hakkâri vilayeti hakkında tasavvurlarının izini verecek iki raporun bir
karşılaştırması yapılacaktır. Tek Partili yıllarda Hakkâri merkezden uzak sosyo-ekonomik
geri kalmışlığının yanı sıra devlete/rejime itaatin de zayıf olduğu farz edilen
bir vilayettir. Bu zaman zarfında resmi hüviyetli makam ve kişilerce tutulan
raporlardan ilki dönemin Hakkâri mebusu İzzet U. Aykurt’un diğer ise Hakkâri
Halkevi başkanı İhsan Kazandıoğlu’na aittir. Anılan bu raporların içeriğinde
devrin hakkim siyasi-bürokratik bakışının bir resmini çıkarmak çalışmanın
gayelerinden biridir. Ayrıca bu çalışma ile iki raporun muhtevasından hareketle
rejimin benimsediği Türk ve Türkçe kimliğinin dışında kalan Hakkâri’nin sahip
olduğu sosyal ve kültürel yapısına karşın merkezi siyasi ve bürokratik erkin
yaklaşımını görebilmek de ayrı bir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tek Parti, CHP, Hakkâri, Hakkâri Halkevi

Kaynakça

• CCA., 30.10.76.500.16., CCA. 490.01.940.647.1.75/79. CCA., 490.01.956.701.2.24.CCA., 490.1.658.199.2.1.CCA., 490.1.658.199.2.2.CCA., 490.1.658.199.2.3.CCA., 490.1.658.199.2.5.CCA., 490.1.985.817.3.1/6.CCA., 490.1.985.817.3.2.CCA., 490.1.985.817.3.3/4.CCA., 490.1.985.817.3.4-8.AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2011.ARIKAN, Zeki, “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 23, 1999, ss. 261-281.DEMİRTAŞ, Mehmet, “XIX Yüzyılın İkinci Yarısında Hakkâri Sancağında Demografik Durum”, Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu 14-16 Kasım 2014, Ankara, 2016, ss. 163-182. İLYAS, Ahmet, “Cumhuriyet’in Yitik Modernleşme Mirasına Bir Örnek: Hakkâri Halkevi Ve Çalışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 18, 2019, ss. 589-603.İLYAS, Ahmet, “Tek Parti Döneminde Aşiretleri Kontrol Altına Almak İçin Çıkarılan Kanun ve Hazırlanan Raporlar”, JASSS, Sayı: 28, Sonbahar, 2014, ss. 329-348.KAPLAN, Yaşar, Hakkâri Tarihi, Hakkâri İl Yıllığı, Vameda Yayınevi, Van, 2015.KARDAŞ, Canser, Diyarbakır Halkevi ve Karacadağ Dergisi, Grafiker Yayınları, Ankara, 2018.KARPAT, Kemal H., Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.KAYA, Faruk, “Hakkâri İli’nin İdari Coğrafya Analizi”, JASSS, Sayı: 11, Kış 2015.ÖZGEN, Özden, “Cumhuriyet Dönemi Hakkâri Bölgesindeki Madenler 1923-1980”, Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu 14-16 Kasım 2014, Ankara, 2016, ss. 323-344. TBMM Albümü 1920-2010, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Cilt: 1, Ankara, 2010.TCBİUM Umumi Nüfus Tahriri (1927), Fasikül I, Matbuat Matbaası, Ankara, 1929.TOP, Mehmet, Hakkâri, Hakkâri Valiliği Yayınları, Anıt Matbaa, Ankara 2010.TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012.TURAN, İlter, “Siyasal İdeoloji Olarak İslam ve Milliyetçilik”, (Der.) Richard Tapper, Çağdaş Türkiye’de İslam, İstanbul, 1991. ZÜRCHER, Erik Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma: Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi 1908-1928, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.