Fatih Kerimî’nin “Cihangir Mahdumnun Avıl Mektebinde Ukuvı” Hikâyesinden Hareketle Eğitim Meselesi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 39 - 49, 30.06.2023

Cihan Çakmak

https://doi.org/10.47130/bitlissos.1263092

Öz

Her türlü yeniliğe karşı çıkışın adı olan eski taraftarları eğitim alanında da yeniliklere yüksek sesle karşı çıkmışlardır. Usul-i kadim adı verilen ve Buhara tipi eğitimin yaygın olduğu eğitim kurumlarının işlevsizliği toplumun geri kalmasında en önemli etkenlerden biriydi. Uzun yıllar Arapça, Farsça’nın öğretildiği ve okuma yazmanın ötesine geçemeyen eski tip medreselere karşı çıkışın adı olan usul-i cedit hareketi, toplumsal yenilenmenin ve ilerlemenin en önemli temsilciliğini yapmıştır.
İsmail Gaspıralı’nın 19. yüzyılın son çeyreğinde açtığı ve usul-i cedit adını verdiği yeni tip medreselerde çocuklara 45 günde okuma yazma öğretiliyor, bunun yanında tarih, coğrafya, matematik gibi dünyevi ilimlere yer veriliyordu. Cedit okullar dalga dalga tüm Türk dünyasında yayılıyor ve toplumun gelişmesinin önünü açarak eğitim meselesine kökten çözüm bulmak için önemli bir işlevi yerine getiriyordu. İdil-Ural bölgesinde yetişen aydınların en önemlilerinden Fatih Kerimî, usul-i cedit hareketinin lideri olan İsmail Gaspıralı’nın fikirlerini ve eğitim faaliyetlerini benimsemiş bir Tatar aydını olarak sadece onun okullarında eğitim almamış, aynı zamanda Kırım’da açtığı usul-i cedit okulunda öğretmenlik yapmıştır.
Bu çalışmada Fatih Kerimînin “Cihangir Mahdumnun Avıl Mektebinde Ukuvı” adlı hikayesinden hareketle eğitim meselesi ele alınacaktır. Fatih Kerimî ile babası Gılman Kerimî’nin yaşamına dair izler görebildiğimiz bu eser İdil Ural bölgesinde yaşayan halkın eğitime bakış açısını yansıtması bakımından ayrıca önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fatih Kerimî, Gılman Kerimî, İsmail Gaspıralı, usul-i cedit, eğitim.

Kaynakça

• Çakmak, C. (2014). Fatih Kerimî’nin hıyal mı? hakıykat mi? ve andan bundan eserleri üzerinde dil ve üslup incelemesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Çakmak, C. (2018). Fatih Kerimî’nin Mirza kızı Fatıyma, şakirt ile student ve Nuretdin Hoca hikayelerinde ele alınan sosyal temalar. Gazi Türkiyat, (22), 39-54.
• Çakmak, C. (2019). Fatih Kerim’inin “ondan bundan” adlı eserinin fikri yapısı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 36-46.
• Çakmak, C. (2020). Tatar maarif hayatının öncüsü: Gılman Kerimî (1841-1902). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (49), 87-100.
• Çakmak, C. (2020). Ceditçilik faaliyetlerinde bir ömür: Fatih Kerimî. Kardeş Kalemler, (160), 23-34.
• Çakmak, C. (2020). Tatar ceditçi Gılman Kerimî ve vasiyetnamesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (40), 137-147.
• Gaynullin, M. (2000). Fatıyx Kerimî. Merdanov, R., Miŋnullin, R. & Reximov, S. (Editörler), Şexĭslerĭbĭz. (ss. 196-212). Ruxiyat Neşriyatı.
• Gökçek, F. (1999). Ahmet Mithat Efendi’den Fatih Kerimî’ye mektuplar. İlmi Araştırmalar, (8), 315-323.
• Kerimî, F. (1996). Saylanma eserler (M. Gaynetdinov, Haz.). Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Kerimî, F. (2001a). Avrupa seyahatnamesi (F. Gökçek, Haz.). Çağrı Yayınları.
• Kerimî, F. (2001b). İstanbul mektupları (F. Gökçek, Haz.). Çağrı Yayınları
• Kerimî, F. (2020). Cihangir mahdumun köy mektebinde okuması (B. Oruç Aslan, Çev.). Kardeş Kalemler, (160), 35-41.
• Kerimî, F. (2016). Mirza kızı Fatıyma seçme eserler (C. Çakmak, Haz.). Gece Kitaplığı Yayınları.
• Özkan, F. (1997). Kazan Tatarları. Yeni Türkiye, 3(16), 1446-1451.
• Sabitov, T. (2000), Fatıyx Aga Kerimov. Merdanov, R., Miŋnullin, R. & Reximov, S. (Editörler), Şexĭslerĭbĭz. (ss. 193-195). Ruxiyat Neşriyatı.
• Şeref, Z. (2000). Fatıyx Kerimî. Merdanov, R., Miŋnullin, R. & Reximov, S. (Editörler), Şexĭslerĭbĭz. (ss. 74-111). Ruxiyat Neşriyatı.