Kastamonulu Ömer Fuâdî'de Metafizik: Birlik Kavramı

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 9, 57 - 75, 29.06.2016

İrfan Görkaş

Öz

“Osmanlıda felsefe var mıdır; varsa,
ne tür bir felsefe vardır?” vb. sorular hep sorula gelmektedir. İşte bu yazı,
bu genel soru/n/lar çerçevesinde alana mütevazı bir katkıyı amaçlamaktadır.
Yazıda, öncelikle Aristoteles’in Metafizik’inde yer verdiği birlik kavramı kısaca ele alınacak, sonra
birlik kavramının ontolojik çerçevesi belirlenecektir. Akabinde klasik İslam
felsefesindeki Birlik kavramının yer aldığı bağlam ortaya konulacaktır. Üçüncü
olarak 17.yüzyıl Osmanlı düşünürü Kastamonulu Ömer Fuâdî’nin Birlik kavramı
analiz edilecektir. Yani her düşünür olduğu gibi Ömer Fuâdî de birçok yönden
ele alınma, muhtelif filozoflarla karşılaştırılma imkânına sahiptir. Sözgelimi
düşünürümüz, Platon temele alınıp İbn Arabi üzerinden karşılaştırılabilir. Ancak
bu yazıda, az önce belirtildiği gibi Aristoteles Metafizik’i temelinde, düşünürün ‘Birlik’
düşüncesi ele alınacaktır. Düşünür Kastamonulu risalesinde, Birlik için iki
kavram kullanmaktadır: ‘Tevhid’ ve ‘vahdet’. Tevhid’i ontolojik vahdete ilke
yapmaktadır. Vahdet, tevhid ilkesiyle oluşa geçmekte, hakikatler dünyasını
meydana getirmektedir. Bu hakikatler İbn Arabi felsefesinin isimleridir (esma).
İsimler asıllardır. Oluşun ikinci ilkesi cisim’le çokluk (kesret) ve değişim
(mübeddel) meydana gelmektedir. Değişim, insanı Birlik dünyasından indirmekte
ve hakikatleri unutturmaktadır. Düşünürün insan özelinde ele aldığı bu oluş,
kısaca bir dairesel/göksel hareket (hareketü’s-sema)  yani aşağı/iniş/hareketi (nüzul) ile
yukarı/dönüş (uruc) hareketinden ibarettir. Hareketin ilkesini ise Birlik’i
sözlü tekrar/hatır/lama (zikr-i tevhid) ilkesi oluşturmaktadır. Söz tekrarlı
hatırlama, insanda aşkı ortaya çıkaracaktır. Bu bakımdan Ömer Fuâdî, cisim
içindeki yüreği/gönlü Vahdet/hakikat dünyasına bakan bir ayna, levha kabul
etmektedir. Aşklı hatırlamalarla hakikat dünyası bu aynada/levhada görünecek,
insan onunla Birlik dünyasına katılacaktır. O nedenle insan dünyadan ayrılıncaya
kadar birlik durumunu muhafaza edip devam etmelidir. Çünkü insanın dünyadaki
durumu, göçmen kuşların dünyaya gelip ödevlerini yapıp dönmelerine
benzemektedir.  

Anahtar Kelimeler

Kastamonulu Ömer Fuâdî, Klasik İslam Düşüncesi, Birlik, Ruh, İniş, Dönüş

Kaynakça

• Arıcı, Müstakim, Fahreddin Razi Sonrası Metafizik Düşünce Kâtibî Örneği, Klasik, İstanbul 2015.
• Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yayınları, İstanbul 1996.
• Eflâtun, Phaidros, çev. Hamdi Akverdi, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1997.
• İbn Sînâ, en-Necât Felsefenin Temel Konuları, çev. Kübra Şenel, Kabalcı, İstanbul 2013.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik I, çev. E. Demirli&Ö. Türker, Litera, İstanbul 2004.
• İbn Rüşd, Metafizik Şerhi, çev. Muhittin Macit, Litera, İstanbul 2004.
• Kastamonulu, Ömer Fuâdî, Risale İnsanın Âlem-i Ervahdan Âlem-i Süfliye Ne Ta-rikle Nüzul Edüb Ne Tarikle Uruc Edeceği Hakkında, İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, No: OE_Yz_0836/02, s. 14-31 vr.
• Kılıç, Cevdet, “Plotinus’ta Sudurla İnen ve Aşkla Yükselen Çift Kutuplu Hakikat Anlayışı”, Kelam Araştırmaları, 2009, 7:1, s. 39-56.
• Koç, Turan, Ölümsüzlük Düşüncesi, İz Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Paksüt, Fatma, Platon ve Platon sonrası, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1982.
• Vural, Mehmet, “Bir”, İslam Felsefesi Sözlüğü, Elis, Ankara 2011.
• Yazar, İ. “Ömer Fuâdî”, DİA, İstanbul 2007, c. 34, s. 61-63.