İŞÂRÎ YORUMLARDA NUR AYETİ VE İÇERDİĞİ SEMBOLLER

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 11, 121 - 152, 21.06.2017

Betül Gürer

Öz

Kur’an’da
temsili anlatımın dikkat çekici örneklerinden biri olan ve “Nur Ayeti” olarak
da bilinen Nur Sûresi’nin 35. ayeti, müfessirler ve sûfîlerce tefsir edildiği
gibi, din ilimlerinin muhtelif alanlarına mensup ilim adamları tarafından da yorumlanmıştır.
Buna bağlı olarak ayetin tefsiri üzerinde geniş bir literatür meydana
gelmiştir. Bu makalenin amacı, sûfîlerin Nur Ayeti’ni ve içerdiği sembolleri
işârî olarak yorumlamaları hakkında genel bir çerçeve ortaya koymaktır. Bu
maksatla, tasavvuf tarihinin ilk dönemlerinden başlayarak işârî tefsirlerde ve
diğer tasavvufî kaynaklarda sûfîlerin bu ayet üzerine yaptığı yorumlar ve ayetteki
simgelere yükledikleri anlamlar mukayeseli olarak ele alınacaktır. Bu suretle, sembolik
ifadelere sıklıkla başvuran sûfîlerin Kur’an’daki sembollere yaklaşım ve bunları
yorumlama tarzı hakkında genel bir kanaat ortaya koymak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

nur, Nur Ayeti, işârî yorum, tasavvuf

Kaynakça

• el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve müzîlu’l-ilbâs, Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1352.
• Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Misbâhu’l-esrâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, no: 2872.
• Ay, Mahmut, “Nur Kavramından (24/35) Nur Metafiziğine: Pragmatik Okumalar ve Eleştirisi”, İslâmî Araştırmalar, cilt: 2, sayı: 25, 2014, s. 97-107.
• el-Baklî, Rûzbihan b. Ebî Nasr, Tefsîru arâisi’l-beyân fî hakâiki’l-Kur’an, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2008.
• Böwering, Gerhard, “The Light Verse: Qur’anic Text and Sufi Interpretation”, JSTOR, cilt: 36, 2010, s. 113-144.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil, el-Câmiu’s-sahîh, Akçağ Yay., İstanbul 1992.
• Bursevî, İsmâil Hakkı, Rûhu’l-beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts.
• Çelik, Ömer, “Kur’an-ı Kerim’de Nur Kavramı”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 16-17, 1998-1999, s. 123-171.
• Çift, Salih, “İlk Dönem Tasavvuf Düşüncesinde Nur Kavramı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 13, sayı: 1, 2004, s. 139-157.
• Demirci, Mehmet, “Hakîkat-i Muhammediyye”, DİA, İstanbul 1997, XV, 179-180.
• Duman, Zeki, “Nur Suresi’nin 35. Ayetinin Tefsir ve Te’vîli Bağlamında Allah’ın İnsana Dört Hidayeti: Fıtrî Din, Akıl, Peygamber ve Kitap”, Usûl İslam Araştırmaları, sayı: 3, 2005, s. 7-42.
• el-Câmî, Nureddîn Abdurrahmân, Nakdü’n-nusûs fî şerhi nakşi’l-Fusûs, (nşr. Celâleddîn Aştiyânî), Müessese-i Mutâleât-ı Ferhengî, Tahran 1991.
• el-Cendî, Ebû Abdullah Müeyyideddîn Şerhu Fusûsı’l-hikem, (nşr. Celâleddîn Aştiyânî), Bûstân-ı Kitâb, Kum 2002.
• el-Fenârî, Muhammed b. Hamza, Misbâhu'l-üns beyne’l-ma’kûl ve’l-meşhûd, (tah. Muhammed Hâcevî), İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1384.
• el-Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, Esmâü’l-Hüsnâ, (trc. M. Ferşat), Ferşat Yay., bby., 2005.
• ----------, Mişkâtü’l-envâr, (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazzâlî içinde), el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, Kahire ts.
• el-Hakîm, Suâd, Mu’cemü’s-sûfî, Beyrut 1981.
• el-Hallâc, Hüseyin b. Mansûr, Dîvânü’l-Hallâc, (nşr. Muhammed Bâsil), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
• Hermansen, Marcia, “Nur Âyetinin Tasavvufî Yorumunda Hz. Peygamber”, (trc. Ömer Çolakoğlu), Bülten İLAM, 2010, sayı: 10, s. 11-14.
• Hirtenstein, Steven-Notcutt, Martin, Divine Sayings, (Giriş), Anqa Publishing, Oxford 2008.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbâs Ahmed, el-Bahru’l-medîd fî tefsîri Kur’ani’l-mecîd, Kahire 1998.
• İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ İsmâil b. Ömer, Muhtasar Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri, (haz. Bekir Karlığa), Çağrı Yay., İstanbul 1987.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâleddîn Muhammed, Lisânü’l-Arab, Dâru’s-Sadr, Beyrut ts.
• İbn Sînâ, Ebû Ali Hüseyin b. Abdullah, Tefsîru ayeti’n-nûr, (nşr. Hasan Âsî), (et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lugati’s-sûfîyye fî Felsefeti İbn Sînâ içinde), Beyrut 1983.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddîn Muhammed, Fusûsu’l-hikem, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Kahire 1946.
• ----------, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (tah. Osman Yahya), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1994.
• ----------, Şeceretü’l-Kevn, (trc. Abdülkadir Akçiçek), Alperen Yay., Ankara 2001.
• el-Karsî, Dâvûd b. Muhammed, er-Risâletü’n-nûriyye ve’l-mişkâtü’l-kudsiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, no: 6383.
• el-Kâşânî, Abdürrezzak, Şerhu Fusûsı’l-hikem, Mektebe-i Bîdâr, Kum 1991.
• ----------, Tasavvuf Sözlüğü, (trc. Ekrem Demirli), İz Yay., İstanbul 2004.
• ----------, Şerhu Menâzili’s-sâirîn, (tah. Muhsîn Bîdârfer), Mektebe-i Bîdâr, Kum 2006.
• Kaval, Musa, “Nur Sûresi 35. Ayet Bağlamında Mesnevî’de Nur Sembolü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt: 8, sayı: 38, 2015, s. 1040-1048.
• el-Kayserî, Şerefeddin Dâvûd b. Mahmûd, Şerhu Fusûsı'l-hikem, (nşr. Celâleddîn Aştiyânî), İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, Tahran 1996.
• el-Konevî, Muhammed b. İshak, Kitâbü’l-Fükûk fî esrâri müstenidâti Hikemi’l-Fusûs, (tah. Muhammed Hâcevî), İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1992, s. 228.
• ----------, Şerhu Esmâillâhi’l-Hüsnâ, Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut 2008.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, (haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın), Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yay., İstanbul 2005.
• el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm, Latâifü’l-işârât, (tah. İbrahim Besyûnî), el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, Kahire 1981.
• ----------, Şerhu Esmâillâhi’l-Hüsnâ, Dârü’l-Harem li’t-Türâs, Kahire 2001.
• Kutluer, İlhan, “Nur (İslâm Düşüncesi)”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 245-246.
• ----------, “Felsefe İle Tasavvuf Arasında: Gazzâlî’nin Mişkâtü’l-Envâr’ında Entelektüel Perspektifler”, 900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 2012.
• el-Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî es-Sahîh, Akçağ Yay., İstanbul 1992.
• en-Nablusî, Abdülganî, Gerçek Varlık, trc. Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul 2003.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer, Tefsîr-i Kebîr, (trc. Suat Yıldırım ve diğerleri), Akçağ Yay., Ankara 1988.
• es-Seâlebî, Abdurrahmân, el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’an, (tah. Ammâr et-Tâlibî), Vezâretü’s-Sekâfe el-Cezâiriyye, Cezâyir 2007.
• es-Sülemî, Ebû Abdurrahmân Muhammed b. Hüseyin, Hakâiku’t-tefsîr, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• et-Tirmizî, Muhammed b. Ali el-Hakîm Hatmü’l-evliyâ, (tah. Osman İsmail Yahya), Mehdü’l-Edebi’ş-Şarkıyye, Beyrut 2001.
• et-Tüsterî, Sehl b. Abdullah, Tefsîru’t-Tüsterî, (tah. Muhammed Bâsil), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
• et-Tirmizî, Muhammed b. İsa, el-Câmiu’s-sahîh sünenü’t-Tirmizî, Beyrut ts.
• Topaloğlu, Bekir, “Nur (Esmâ-i Hüsnâ)”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 243-244.
• Uludağ, Süleyman, “Amâ’”, DİA, İstanbul 1989, II, 553.
• ----------, “Nur”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 244-245.
• Yaşaroğlu, Kâmil, “Nur Sûresi”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 247-248.
• Yazır, Hamdi, Hak Dîni Kur’an Dili, Huzur Yay., İstanbul 2003.