El-Kâfi Fî ʿulûmi’l-Ḥadîs̱ Örnekliğinde Hicrî VIII. Yüzyılda Hadîs Usûlünün Serencamı

Yıl 2018, Cilt: 14 Sayı: 14, 301 - 334, 30.12.2018

Hasan Yerkazan

Öz

Bu çalışmada, Ali b. Abdullah Tebrîzî (ö. 746/1346) tarafından
kaleme alınan el-Kâfi fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱ isimli eser örnekliğinde hicrî VIII. yüzyılda hadîs usûlünün
serencamı incelenmiştir. Bahse konu eser, hicrî IV. yüzyılda Râmhürmüzî’nin (ö. 360/971) el-Muḥaddis̱u’l-fâsıl
beyne’r-râvi ve’l-vâʿî isimli eseri ile
başlayan ve hicrî VII. yüzyılda İbnu’s-Salâh Şehrezûrî’nin (ö. 643/1245) ʿUlûmu’l-hadîs̱’i ile sistematik hale gelen hadîs
usûlü çalışmalarının devamı niteliğindedir. Ancak bu eser, kendisinden önce
kaleme alınan hadîs ilimlerinin üzerine bina edilmesine rağmen yeterince
tanınmamıştır. Araştırma kapsamında müellifin hayatı hakkında bilgi verildikten
sonra el-Kâfi fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱ adlı eserin hadîs usûl geleneğindeki yeri, yazılış gayesi,
muhtevası, kaynakları, sistematiği gibi konulara yer verilmiştir. Ayrıca bahse
konu eserin kendisinden sonra yazılan hadîs usûl çalışmalarına katkısı tetkik
edilmiştir. Çalışma neticesinde hadîs usûl tarihinin olgunlaşma döneminde yazılan
bu eserin, birçok hadîs ilimleri ile alakalı konuyu özlü bir şekilde takdim
ettiği, bazı meselere geleneksel bakış açısından farklı yorumlarla zenginlik
kattığı ve kendisinden sonra hadîs usûl çalışmalarını etkilediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Hadîs Usûlü, Hadîs Tarihi, Ali b. Abdullah et-Tebrîzî, el-Kâfi fî ʿulûmi’l-hadîs̱.

Kaynakça

• Abdulhalîm, Cum‘a Fethî. Rivâyâtu’l-Câmiʿı’ṣ-ṣaḥîh ve nuseḫuhu “dirâsetün naẓariyyetün taṭbiḳıyye”. 2 Cilt. Katar: Dâru’l-Felâh, 2013.
• Akpınar, Cemil. “İbn Cemâa, Bedreddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 388-392. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Arslan, Ali. “Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 6/5 (2017): 2459-2474.
• Bağdâdî, İsmaîl Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âs̱ârul-musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
• Bikaî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer. en-Nüketü’l-vefiyye bimâ fî şerḥi’l-Elfiye. Thk. Mâhir Yasin el-Fahl. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Muhammed Zehir Nasire’n-Nasır. 9 Cilt. Dımeşk: Dâru Tavku’n-Necâ, 2002.
• Ebnâsî, Burhâneddîn İbrâhîm b. Mûsâ b. Eyyûb. eş-Şeẕe’l-felâh min ʿulumi İbn’ṣ-Ṣalâh. Thk. Salâh Fethî Helel. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Şuayb Arnâvût, Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed. Fetḥu’l-bâķī bi-şerḥi (ʿalâ) Elfiyyeti’l-ʿIrâķī. Thk. Abdulatif el-Hemîm–Mâhir Yasin el-Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Etyûbî, Muhammed b. Allâme Ali b. Âdem el-Vellev. Şerḥu Elfiyyetü’s-Süyûṭî fî’l- ḥadîs̱i’l-müsemma “İsʿāfu ẕevi’l-veṭar bi Şerḥi naẓmi’dürer fî ʿilmi’l-es̱er”. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ğurabâi’l-eseriyye, 1993.
• İbn Ammâr, Şemsüddîn Muhammed el-Mâlikî. Miftâḥu’s-saʿîde fî şerḥi’l-Elfiyyeti’l-ḥadîs̱iyye. Thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl Nu‘mân. San‘a: Merkezü’n-Nu‘mân, 2011.
• İbü’l-Ğaza, Muhammed b. Abdirrahman. Dîvânü’l-İslâm ve bi ḥaşiyetihi esmâi kütübi’l-a‘lâm. Thk. Seyyid Hasan Kisrevî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî ʿayâni’l-mieti’s-sâmine. b.y.: y.y., ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. en-Nüket ʿala İbn’i-Ṣalâḥ. Thk. Rabî‘ b. Hâdî ‘Umeyr el-Medhalî. 2 Cilt. Medine: ‘Imâdetü’l-bahsi’l-ilmî, 1984.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. Thk. Abdulkadir el-Arnavût-Muhmûd el-Arnavût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’l-Mulakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Akdu’l-meẕheb fî ṭabaḳāti ḥamaleti’l-meẕheb. Thk. Eymen Nâsır el-Ezherî-Seyyid Mihenî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• İbn Râfi‘, Ebü’l-Meâlî Takıyyüddîn Muhammed es-Sellâmî. el-Vefeyât. Thk. Sâlih Mehdî Abbâs, Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• İbnü’s-Salah, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. ʿUlûmu’l-hadîs̱. Thk. Nurettin Itr. Dımeşk: Darü’l-Fikr, 1986.
• Irâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Şerḥu’t- Tebṣıratü ve’t-teẕkire. Thk. Abdulatif el-Hemîm–Mâhir Yasin el-Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Kâdı Şehbe, Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed. Tabakâtu’ş-şafiiyye. Thk. el-Hâfız Abdulhalîm Hân. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn. el-Yevâķīt ve’d-dürer fî şerḥi Nuḫbeti’l-fiker. Thk. Ebû Abdillah Rebî‘ b. Muhammed es-Su‘ûdî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Ṣaḥiḥu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ihyai’t-turâsi’l-arabî, 1991.
• Nuveyhıd, Adîl. Mu‘cemu’l-müfessirîn. Beyrut: Müessesetü Nuveyhıd, 1988.
• San‘ânî, Muhammed b. İsmâîl. Tavżîḥu’l-efkâr şerḥu Tenķīḥi’l-enẓâr. Thk. Muhammed Muhubbidîn Ebû Zeyd. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2011.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân, Fetḥu’l-muġīs̱ bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs̱ li’l-ʿIrâķī. Thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebütü’s-Sünne, 2003.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Ṭabaḳatü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kâhire: Dâru’l-ihya-i kütübi’l-arabî, 1964.
• Suyûtî, Celaluddîn Abdurrahman. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Ḥüsnü’l-muḫâdara fî târîḫi Mıṣr ve’l-Kâhire. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. Kâhire: Dâru’l-ihyai’l-kütübi’l-arabîyye, 1967.
• Tebrîzî, Ebü’l-Hasan Takıyüddîn Ali b. Abdillah el-Erdebîlî. el-Kâfî fî ʿulûmi’l-hadîs̱. Thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl Selmân. Amman: Dâru’l-Eseriyye, 2008.
• Tebrîzî, Ebü’l-Hasan Takıyüddîn Ali b. Abdillah el-Erdebîlî. el-Kâfî fî ulûmi’l-hadîs̱. Thk. es-Seyyid ʿİzzet el-Mursî. Kâhire: Dâru’l-Celîmî, 2014.
• Tebrîzî, Ebü’l-Hasan Takıyüddîn Ali b. Abdillah el-Erdebîlî. el-Kâfî fî ulûmi’l-hadîs̱. Thk. Muhammed b. Riyâd el-Ahmed. Kâhire: Dâru’l-ilmiyye, 2016.
• Tebrîzî, Ebü’l-Hasan Takıyüddîn Ali b. Abdillah el-Erdebîlî. el-Kâfî fî ulûmi’l-hadîs. 1573: 1a-156a. Amasya Yazma Eserler Kütüphanesi.
• Tebrîzî, Ebü’l-Hasan Takıyüddîn Ali b. Abdillah el-Erdebîlî. el-Mi’yar fi’l-ehadîsi’d-daîfe ve’l-mevdua elleti isteşhede biha’l-fukaha. Thk. Haldun Muhammed Fâris el-Bâşa. Demmâm: Dârü’l-Islâh, 2009.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. en-Nüket ʿala Muḳaddimeti İbn’i-Ṣalâḥ. Thk. Zeynü’l-Âbidîn b. Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Edvâu’s-selef, 1998.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Muhammed b. Muhammed ed-Dımeşkî. el-A‘lam. 15. Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilmi’l-melâyîn, 2002.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. Elfiyyetü’s-Süyûṭî fî muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. Tedrîbu’r-râvî fî Şerhi Taḳrîbu’n-Nevevî. Thk. Ebû Kuteybe Nazar Mahammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1995.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-Baḥrü’lleẕî zeḫar fî şerḫi Elfiyyeti’l-es̱er. Thk. Ebû Enes Enîs b. Ahmed b. Tâhir el-Endûnûsî. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-ğurebâi’l-eseriyye, 1999.