Kur’ân’da Korku Türleri

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 16, 61 - 96, 31.12.2019

Nurdoğan Türk

Öz

Korku,
insanlık tarihinin başlangıcından beri her insanın sahip olduğu en güçlü
duygulardan birisidir. İnsanı yaşamı boyunca terketmeyecek doğal bir dürtüdür.
İnsanın acziyetini ortaya koyan gerçeklerden bir tanesidir. Kur’ân’ın bize
bildirdiği Allah korkusu, insanı Yaratıcı’sından kaçırmaz ve uzaklaştırmaz.
Aksine insanı O’na yaklaştırır ve bağlar. Kur’an; hem dînî,
hem de dünyevî korkulardan söz eder. Dînî
korku türleri; Allah korkusu, kıyâmet günü korkusu, cehennem
korkusu, şeytan korkusu, isyâna düşme korkusu, amellerin iptali korkusu ve hidâyetten sapma korkusudur. Dünyevî korku türleri ise; ölüm
korkusu, fakirlik korkusu, can ve malın azaltılması
korkusu, dünyevî çıkar korkusu, düşman korkusu, zâlim
beşer korkusu, endişe anlamında korku, uyarı tarzında
korkutma, dünyevîleşme
korkusu ve kınayanın kınamasından korkmadır.
Kur’ân, korku ve ümit arasındaki dengenin önemine dikkat çeker. Bu açıdan ümit,
korku duygusunu dengeleyen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Korku hali,
insanı korkudan nasıl kurtulacağına dair düşünmeye sevk eder. Bu psikolojiye
sahip bir kişi, doğal olarak Allah’a yönelecek, O’na yakınlaşacak ve O’nun
merhametine sığınacaktır. Bu çalışmada
Kur’ân’da geçen havf’ın sözlük ve ıstılâhî anlamına kısaca değinilecek,
ulemânın havf hakkındaki görüşlerine yer verilecek ve tek başına çalışılmayan Kur’ân’da
geçen korku türleri ele alınacaktır. Çalışmanın amacı, korkunun tüm yönleriyle
anlaşılmasına katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, insan, havf, korku, tür

Kaynakça

• Altuntaş, Halil, Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’ân-ı Kerîm Meâli, Ankara: DİB Yay., 2011.
• Bağavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd, Meâlimu’t-tenzîl,Beyrut: Dâru ibn hazm, 2002.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk, Muhammed Ahmed el-Atraş. Beyrût: dâru’r-reşîd, 2000, I-III.
• Bilgin, İsmail Hilmi Bilgin, “Kur’ân’a Göre Korku”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Dînî ve Felsefî Ahlâk Lügatçesi, İstanbul: Bilmen Yay., 1967.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b. el-Müğîre el-Cu’fî, Sahihu’l-buhârî (el-Câmiu’s-sahîh), Riyad: Mektebetu’r-rüşd, 2006.
• Cancan, Fatih, “Kur’ân’da Kutsal Korku ve Diğer korkular”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’-luga’ ve sıhâhu’l-arabiyye,thk. Ahmed Abdu’l-Gafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-ilm lilmelâyîn, 1979, I-VI.
• Cora, Mustafa, Tâğutî Tutum ve Davranışlar, Burdur: Anıl Grup Matbaacılık, 2017.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf, Mu’cemu’t-ta’rifât,thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-fadîle, 2004.
• Çelebi, İlyas, Salime Leyla Gürkan, “Şeytan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 36: 99-103, İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
• Çelik, Hacer, “Kur’ân-ı Kerîm’de Havf ve Haşyet”, Yüksek Lisans Tezi,Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Dâmeğânî, el-Huseyn b. Muhammed, Kâmûsu’l-kur’ân ev ıslâhu el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-kur’âni’l-kerîm, thk. Abdülazîz Seyyid el-Ehl. Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1983.
• Ebû Tâlip el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atiyye, Kûtu’l-kulûb, thk. Mahmûd İbrâhim Muhammed er-Rıdvânî. Kahire: Mektebetu dâru’t-turâs, I-III.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu ulûmiddîn,Beyrut: Dâru ibn hazm, 2005, I-IV.
• Gökcan, Mansur, “Tasavvufta Havf ve Recâ (Korku ve Ümit) Anlayışı”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Gökcan, Mansur, “Havf ve Recâ (Korku ve Ümit) Dengesi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16: 2 (2016): 171-192.
• Gökcan, Mansur, “Tasavvufta Allah Korkusu”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2004): 249-276.
• Gözel, Mehmet, “Kur’ân’da Havf Kavramı”, Yüksek Lisans Tezi,Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Gümrükçüoğlu, Süleyman, “İmtihan ve Dünyevîleşme”, Turkish Studies International Periodical For the Languages 10/2 (2015): 411-434.
• Gündüz, Turgay, Kur’ân’da Korku Motifi, İstanbul: Düşünce Kitabevi Yay., 2004.
• Halil b. Ahmed el-Ferahîdî, Kitabü’l-ayn, thk. Abdülhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999, I-IV.
• Hâris el-Muhâsibî, Ebû Abdillâh Hâris b. Esed, Risaletu’l-musterşidîn, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Daru’s-selâm, 1954.
• Harman, Ömer Faruk, “Cehennem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 7: 225, İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
• Hökelekli, Hayati, Hüseyin Peker, Faruk Karaca, Abdülkerim Bahadır ve Ali Ulvi Mehmedoğlu, Din Psikolojisi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay., 2010.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Hâtimî, Futuhât-ı mekkiyye, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1999, I-IX.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus: ed-Dâru’t-tûnisiyyetü li’n-neşr, 1984, I-XXX.
• İbn Fâris, Ebu’l Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu mekayîsi’l-luga, thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1989, I-VI.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail, Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiye, 1988, I-IX.
• İbn Manzûr, Cemaleddîn Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed el-Şâzilî. Kahire: Dâru’l-meârif, ty., I-VI.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali, Nuzhetu’l-a’yun en-nevâzır fî ilmi’l-vucûhu ve’n-nezâir, thk. Muhammed Abdulkerîm Kâzım er-Râzî. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 1987.
• İsmail Hakkı Bursevî, Ferahu’r-rûh, Muhammediyye şerhi, haz. Mustafa Utku. İstanbul: Uludağ Yay., 2004.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 1998.
• Kara, Mustafa, “Havf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 16: 528-529, İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
• Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez ve Sadrettin Gümüş, Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: DİB Yay., 2006, I-V.
• Kavşut, M. Sait, İnsan: Teolojik Antropoloji, Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası, ed.: Şaban Ali Düzgün. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2011.
• Kaya, Sibel, “Havf (Kaygı) ve Recâ (Ümit) Kavramlarının Semantik ve Teoloji Tahlili”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Komisyon, TDV Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara; TDV Yay., 2017.
• Köknel, Özcan, Kaygıdan Mutluluğa Kişilik, İstanbul: Altın Kitaplar Yay., 1985.
• Kurtûbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmi’ li ahkâmi’l-kur’ân, thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Turkî. Beyrut: Muessetu’r-risâle, 2006, I-XXIV.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdü’l-Kerîm b. Hevâzin, er-Risâletu’l-kuşeyriyyetu, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Makdisî, Ahmed b. Abdurrahmân b. Kudâme, Muhtasaru minhâcu’l-kâsıdîn, Dımeşk: Mektebetu dâru’l-beyân, 1398/1978, 303.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî, Te’vîlâtü’l-kur’ân, İstanbul: Mizan Yay., 2006, I-XVIII.
• Mukâtil b. Suleymân, Ebu’l-Hasen, el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-kur’âni’l-azîm, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Dübey: Merkezu cum’ati’l-mâcid li’s-sekâfe ve’t-turâs, 2006.
• Nair, Ahmet, “Kur’ân’da Korku Kavramı”, Doktora Tezi, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Nair, Ahmet, “Havf ve Haşyet Kavramlarının Kur’ân’daki Semantik Anlamı”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018): 55-98.
• Nisâbûrî, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahih-i Müslim, Beyrut-Kahire: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, Dâru ihyâ-i’l-kütübi’l-arabiyye, 1991, I-V.
• Necati, M. Osman, Kur’an ve Psikoloji, Ankara: Fecr Yay., 1998.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, thk. Yusuf Ali Bedyûy. Beyrut: Dâru’l-kelimu’t-tayyib, 1998, I-III.
• Nîsâbûrî, Ebu Abdurrahmân İsmâil b. Ahmed el-Hîrî, Vucûhu’l kur’an, thk. Necef Arşî. Meşhed: Mecmau’l-buhûsi’l-islâmiyye, 1432.
• Özkarataş, Fatoş Su, “Havf”, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtu elfâzi’l-kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1992.
• Râzî, Fahruddîn Muhammeed b. Ömer b. Huseyn, Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr), Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981, I-XXXII.
• Sezgin, Ali Galip, “Eşanlamlılık Bağlamında Kur’ân’da Korku İfade Eden Kelimeler Üzerine Analitik Bir Değerlendirme”, İslâmi Araştırmalar Dergisi 16/1 (2003): 38-62.
• Sürücü, İbrahim, “Bir Denge Unsuru Olarak Kur’ân’da Havf ve Reca”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2015): 247-268.
• Şahin, M. Süreyya, “Cennet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 7: 374, İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vil-i âyi’l-kur’ân, thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî. Kahire: Dâru hicr, 2001, I-XXVI.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, el-Câmiu’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l garbi’l-islâmî, 1996, I-VI.
• Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçe Sözlük, haz. İsmail Parlatır, Nevzat Gözaydın ve Hamza Zülfikar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Nurdoğan TÜRK, “Kur’ân Işığında Korku ve Etkileri”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,19/1 (2019): 140-157.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî, el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd, thk. Âdil Ahmed Abdi’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavved, Ahmed Muhammed Sayra, Ahmed Abdülganî el-Cemel, Abdurahmân U’veys. Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994, I-IV.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Zehraveyn, 2011, I-VII.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Hidâyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 17, 476, İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
• Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kasım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekavîl fi vucûhi’t-te’vîl, thk. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavved. Riyad: Mektebetu obekan, 1998, I-VI.