Kâtib Çelebi’nin Mîzânü’l-Hak Fî İhtiyâri’l-Ehak Adlı Eseri Özelinde Mûsiki Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 16, 125 - 151, 31.12.2019

Tacetdin Bıyık

Öz

Kâtib
Çelebi (ö. 1067/1657), tarih,
bibliyografya, felsefe, coğrafya, astronomi ve ilahiyat gibi çok farklı
alanlarda yirmiden fazla eseriyle dünya kültür ve medeniyet tarihine damgasını
vurmuş büyük bir Osmanlı âlimidir. Ölümünden yaklaşık bir sene evvel yazmış olduğu Mîzânü’l-hak fî
ihtiyâri’l-ehak adlı eserinde; yaşadığı dönemde, özellikle medrese
ve tekke mensupları arasında çok ciddi tartışmalara sebebiyet veren bazı
konuları ele alarak değerlendirmeye tabi tutmuştur. Bir mukaddime yirmi bir bahis ve bir de hâtimeden oluşan bu eserde aynı
zamanda mûsiki ve mûsiki ile alakalı bazı konular da ele alınmıştır. Bu
çalışmada; müellif ve eserleri hakkında genel bilgiler verildikten sonra onun
söz konusu eserinde yer alan mûsikiye dair görüşleri değerlendirilmiştir.
Araştırma neticesinde; Kâtib Çelebi’nin mûsiki hakkında genel olarak müspet
düşüncelere sahip olduğu; bu konuda cereyan eden tartışmalarda orta yolu
bulmaya çalıştığı; akıllı olan kişiye de aşırılıklardan uzak durmasını ve
tartışmalara taraf olmamasını tavsiye ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Osmanlı, Kâtib Çelebi, Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak, Mûsiki

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Âdât ve Merasim-i Kadime, Tabirat ve Muamelat-ı Kavmiye-i Osmaniye. Haz. Kazım Arısan, Duygu Ansan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 486-496. Ankara: TDV Yayınları, 1995.Bıyık, Tacetdin. Osmanlı Fetvalarında Mûsikî. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2019.Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-u İslâmiyye ve Istılâh-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1970.Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s- Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.Bursalı Mehmed Tahir. Kâtib Çelebi. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1331.Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1342.Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 455-457. Ankara: TDV Yayınları, 2009. Cumbur, Müjgân. “Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 7/1-2 (1958): 1-6.Düzenli, Pehlul. İslâm Kültür Tarihinde Mûsikî. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvud. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2005.Gökyay, Orhan Şaik. “Kâtib Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 36-40. Ankara: TDV Yayınları, 2002.Gündüz, Tufan. “Safevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 451-457. Ankara: TDV Yayınları, 2008.İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1981.İdiz, Ferzende. “Kâtip Çelebî’nin Mîzânü’l-Hakk Adlı Eseri Bağlamında Kâdızâdeliler-Sivasîler Mücâdelesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8/39 (2015): 1052-1063.Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1306.Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak-İhtilaf İçinde İtidal. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ehak. (Mecmûa-i Ulûm içerisinde). 1/2 (1296): 81-125.Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 434-438. Ankara: TDV Yayınları, 2001, Kaya, Mahmut. “Meşşâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 393-396. Ankara: TDV Yayınları, 2004.Kutluer, İlhan. “Mîzânü’l-hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 216-218. Ankara: TDV Yayınları, 2005.Müslim, b. Haccâc. el-Câmiu’s- Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.Mütercim Asım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît. Nşr. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları:1, 2013.Özcan, Nuri. “Devran (Mûsiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 249-250. Ankara: TDV Yayınları, 1994.Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.Sâbûnî, Muhammed Ali. Ravâiu’l-beyân tefsîru âyâti’l-ahkâmi mine’l-Kur’ân. 2 Cilt. 3. Baskı. Dimeşk: Mektebetü’l-Gazzâlî, 1980.Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-Eşbâh ve’n-nezâir. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1997.Uludağ, Süleyman. “Devran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 248-249. Ankara: TDV Yayınları, 1994.Üneys, İbrahim (Medkur) v.dğr. el-Mu’cemü’l-vasît. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûku’d-Düveliyye, 2004.Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.