Bosna-Hersek Goražde Şehri Sijerčić Türbeleri Haziresinde Bulunan Mezar Taşları

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 17, 279 - 297, 30.06.2020

Filiz Canyurt

Öz

Ait oldukları dönemlerin sosyal ve kültürel durumları hakkında bilgiler veren mezar taşları, Türk-İslam sanatı içerisinde yer alan önemli kaynaklar arasındadır. Anadolu’nun hemen her yerinde bu sanat eserlerine rastlamak mümkündür. Balkan coğrafyasında da Anadolu’da olduğu gibi pek çok mezar taşı bulunmaktadır. Bosna-Hersek mezar taşları ile ilgili yayınlara baktığımızda yayınların sayıca yetersiz oldukları görülmektedir. Günden güne yok olan bu eserlerin belgelenmesi gerekmektedir. Bu konu ile ilgili çalışmaların eksikliği bizi bu alanda çalışmaya yöneltmiştir. Çalışma konumuzu oluşturan hazirenin bulunduğu Goražde şehri, Osmanlı döneminde Hersek Sancağı’nın merkezi olan Foça’ya bağlı bir kasabadır. Bosna-Hersek’in doğusunda bulunan Drina Nehri’nin kenarında kurulmuş küçük bir yerleşim yeridir. Jahorina Dağı’nın eteğinde yer alan bu bölgede Osmanlı döneminden kalma pek çok eser vardır. Konumuzu oluşturan türbe haziresinde bulunan 30 mezar tespit edilmiştir. Bu mezarlarda baş ve ayak olmak üzere 42 mezar taşı bulunmaktadır. Başlığı olan toplam mezar taşı sayısı 29’dur. Bunlar içerisinde 20 tanesinde erkek başlığı, 8 tanesinde kadın başlığı kullanılmıştır. Ayak taşı sayısı ise 13’tür. Tespit edilen bu taşlar çalışmamızda gövde ve başlık türlerine göre incelenmiştir. Mezar taşları içerisinde kitabe bulunan çok az örnek vardır. Bunların da kitabe kısımları tahrip olduğu için okunamamıştır. 12 taşın tarih kısmı okunabilmiştir. İncelenen mezar taşları, Anadolu örnekleri ile karşılaştırılarak benzer ve farklı özellikleri bakımından Türk plastik sanatları içerisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mezar Taşı, Türk-İslam Sanatı, Balkan, Mezar Taşı, Başlık

Tombstones at The Burial Chambers of Sijerčić Mausoleums of Goražde in Bosnia- Herzogovina

Öz

Tombstones are among the important resources for Turkish-Islamic art for they contain information about the social and cultural states of the period they belong to. It is possible to see these art pieces all around Anatolia. Like Anatolia there are numerous tombstones in the Balkan region. The number of publications on Bosnia-Herzogovina tombstones is insufficient. It is important to document these disappearing monuments. The lack of the studies on this field encouraged us to direct our research on this subject. Goražde, is the place where the burial that subject of our study, is a town bound to the Foça, centre of the Herzogovina County during the Ottoman period. It’s small settlement next to the Drina River on the east of Bosnia-Herzogovina. There are countless monuments dating from Ottoman period, in this area at the piedmont of the Jahorina Mountain. 30 burials are determined at the burial chamber of the mausoleum. In these tombs including head and footstones there are 42 tombstones in total. 29 of these have headstones. Among these 20 of them are men’s headstones, and 8 are women’s. There are 13 footstones. These determined tombstones were examined in body and head types. Few of them include inscriptions. The existing inscriptions were severely ruined thus they couldn’t be read. Dates were readable on 12 stones. Similarities and differences about examined tombstones were determined in comparison with Anatolian samples. It has been tried to determine its place in Turkish plastic arts.

Anahtar Kelimeler

Turkish-İslamic Art, Balkans, Tombstone, Headgear, Bosnia

Kaynakça

• Arslan, Ayşegül. Edirne Üç Şerefeli Camii Haziresi Mezar Taşları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri (Yugoslavya). 2. Cilt. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayını, 2000.
• Bejtic, Aliya. “Spomenici Osmanske Arhitekture u Bosni i Hercegovini”. POF 3-4 (1952), 229-297.
• Boşdurmaz, Nurcan. Bosna Hersek Mezar Taşları. Haarlem: Türk ve Arap Dünyası Araştırma Merkezi, 2011.
• Canyurt, Filiz. “Saraybosna Ferhadiye Camisi Haziresinde Bulunan Mezar Taşları”. 1. Geleneksel Türk Mezar Taşları Sempozyumu. Ed. Celil Arslan vd. . Khazar University Yayınevi, 2018. 43-60.
• Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli-Haritalı. 1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
• Çal, Halit. “Kastamonu Mezarları-Mezar Taşlarının Genel Durumu”. İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Eylül, 2005, 611-626.
• Çal, Halit-Özlem Ataoğuz Çal. Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Haziresindeki Mezar Taşları. Ankara: Kastamonu Belediyesi Yayını, 2008.
• Çal, Halit-Gazanfer İltar. Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Ankara: Giresun Valiliği Yayınları, 2011.
• Çal, Halit. “Karadeniz Bölgesinde 18. Yüzyıl Kadın Mezar Taşları”. Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm. Ed. Ayşe Budak-Muzaffer Yılmaz. Litera-Türk Academia, Konya 2019, 150-130.
• Çal, Halit. “Türkiye’de Selçukludan Osmanlıya Türk-İslam Mezar Taşları”. Türk İslam Sanatları Tarihi El Kitabı. Ed. Abdulkadir Dündar. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.
• Dağlıoğlu, Hikmet Turhan. “Edirne Mezarları”. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi 3 (1936), 163-192.
• Doğan, Burcu. Edirne Gazi Mihal Camisi Hazinesi’ndeki Mezar Taşları. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Gül, Selma. Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı (Batı Yönündeki 18. Yüzyıl Mezar Taşlarının Sanat Tarihi Acısından Değerlendirilmesi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Güler, Gül. “Urfa Halilü’r-Rahman Camii Haziresi’ndeki Mezar Taşları”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 39, (2018), 105-119.
• Gün, Recep-Yılmaz Can. “Vezirköprü Yöresinde Bulunan 17-18. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40, (2016), 37-76.
• Karatay, Oğuz- Bilgehan A. Gökdağ. Balkanlar El Kitabı. 1. Cilt, Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• Kuşaklı, Candan. Edirne Muradiye Cami Haziresi Mezar Taşları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Laqueur, Hans Peter. Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları Ve Mezar Taşları. Çev. Selahattin Dilidüzgün. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Moacanin, Nenad. “Foça”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 13. Cilt, İstanbul 1996, 166, 167.
• Müjezinoviç, Mehmet. İslamska Epigrafika Bosne i Hercegovine. Sarajevo: Sarajevo- Publishing, 1998.
• Nefes, Eyüp. Samsun Yöresinde Bulunan Mezar Taşları. Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Nurkiç, Kemal. Bosna Hersek’in İslamlaşma Süreci (XV. Ve XVI. yy). Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ölçay, Hülya. Trabzon Sülüklü Şehir Mezarlığı 19. Yüzyıl Kadın Mezar Taşları. Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Sürün, Mustafa. İstanbul Seyh Vefâ Cami Haziresi (Mezar Taşları Tipolojisi Üzerine Bir Deneme). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Traljiç, Seid. “Muslimanski Nadgrabni Spomeniici”. Narodna Uzdanica Kalendar za Godinu. VIII (1940), 192-210.