FAHREDDİN RÂZÎ’NİN İBN ABBÂS'A NİSPET EDİLEN RİVAYETLERİ ELE ALIŞ BİÇİMİ

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 17, 133 - 160, 30.06.2020

Abdurrahim Kaplan

Öz

Abdullah İbn Abbâs (ö. 68/687-688) hicretten üç yıl önce doğmuş, tefsir, fıkıh, hadis, tarih alanında birçok nakille haklı bir şöhrete ulaşmıştır. Kur’ân’ın manalarını anlamada ve ictihatta önemli bir yere sahip olan İbn Abbâs, ilmini başta Hz. Peygamber olmak üzere Hz. Ömer (ö. 23/644), Hz. Ali (ö. 40/661) ve Übey b. Kâ’b (ö. 40/660) gibi şahıslardan elde etmiştir. O, İslamî ilimlerin her alanında çalışma yapan, hiç kimsenin nakillerinden müstağni kalamayacağı nadir bir şahsiyet olarak kabul edilir. İbn Abbâs, neredeyse Kur’ân âyetlerinin tümüyle alakalı bir rivayet veya görüşe sahiptir. Meşhur bir şahsiyet oluşu sebebiyle onun hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Dirayet tefsirinin en kapsamlı eserlerinden biri olan Mefâtîhu’l-gayb, İslam düşünce sistemine büyük katkılar sunmuştur. Fahreddîn er-Râzî’nin (ö. 606-1209) eseri dirayet metodu ile ön plana çıkmasına rağmen rivayet tefsirinin özelliklerine de haizdir. Dirayet tefsir geleneğinin öncülerinden kabul edilen Râzî, tefsirini kaleme alırken Abdullah İbn Abbâs’a nispet edilen birçok rivayeti eserine almıştır. Bununla beraber Übey b. Kâ’b, İbn Mesʿûd (ö. 32/5-652), Hz. Âişe (ö. 58/678) ve İbn Ömer (ö. 68/687) gibi birçok sahabîden de nakilde bulunmuş, onlarda zayıf gördüğü rivayetleri tenkit etmiştir. Bu çalışmada dirayet tefsir geleneğinin öncüsü olan Râzî’nin Mefâtîhu’l-gayb adlı tefsirinde İbn Abbâs’tan naklettiği rivayetleri ele alış biçimini değerlendirdik. Buna ilaveten Râzî’nin İbn Abbâs’a nispet edilen rivayetlerin tümünü kabul etmediğini, bir kısmını sahâbeden gelen farklı rivayetlerle uzlaştırdığını, bir kısmını ise te’vil ederek tefsirinde ele aldığını tespit ettik.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, İbn Abbâs, Fahreddîn er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, Rivayet

How Fahreddîn er-Râzî Handles Narrations in Relation to Ibn Abbas

Öz

Abdullah Ibn Abbâs (68/687-688) was born three years before the Hijrah, and he has reached a well-deserved reputation with commentary, fiqh, hadith and many transfers in the field of history. Ibn Abbâs, who has an important place in understanding the meaning of the Qur'an and in the jurisprudence, obtained his knowledge from individuals, especially from the Prophet and other individuals like Omar (23/644), Ali (40/661) and Ubey b Kab (40/660). It is considered that he is a rare person who works in all areas of Islamic sciences and no one can be away free from his transfers. Ibn Abbâs has a narrative or opinion that relevant to almost all verses of the Qur'an. Many studies have been done about him because of his being a famous personality. Mafatihu'l-Gayb, which is one of the most comprehensive works of Dirayet Tafsir, has made great contributions to the Islamic thought system. Although Fahreddin er-Razi's (606-1209) work comes to the forefront with the dirayet method, it also has the features of the narrative commentary. Razi, who is accepted as one of the pioneers of the tradition of tafsir, used many narratives from Abdullah b. Abbâs in his work. In addition, he used many narratives from Ubey b. Ka'b, Ibn Mesu'd (32/652), Aisha (58/678) and Ibn Omar (68/687), and he criticised the narratives he considered weak in them. In this study, we will evaluate the way that Razi, who is the pioneer of the Dirayet tafsir, deals with the narrations that he narrated from Ibn Abbâs in his commentary Mefatihu'l-Gayb. In addition, we will try to demonstrate that Razi did not accept all the narratives attributed to Ibn Abbâs, and reconciled some of these with other narratives, and some of these were interpreted by him.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Qur'an, Ibn Abbâs, Fakhr al-Din al-Râzî, Mafatıh Al-Gayb, Riwâya

Kaynakça

• Abdulazîz b. Abdullah. Tefsîrü İbn-i Abbâs, el müsemmâ Sahîfetu Ali b. Ebî Talhâ. thk. Abdül-Mun’im Raşid Reccâl, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübü’l-Sekafiyye, ts.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Meʿâlimü’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâs’'l-Arabiyyi, 1998.
• Beyzâvî, Kâdî Nâsırüddîn Ebî Sa‘îd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, Beyrut: 1418/1997.
• Bikâ‘î, Ebu’l-Hasan Burhanüddin İbrâhim b. Ömer. Nazmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyâti ve’s-suver. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye,1984.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 1988.
• Çakan, İsmail Lütfi, Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 78-79. İstanbul, TDV Yayınları, 1988.
• Duman, M. Zeki. Uygulamalı Tefsir Tarihi ve Tefsir Usulü. Kayseri: Erciyes Üniv. Yayınları, 1997.
• Ebu’s-Suʻûd el-İmâdî, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Dâru İhyâu Turâsi’l-Arabî, ts. el-Useymîn, Muhammed Salih. Tefsir usulüne Giriş. Çev. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: Guraba Yayınları, 2000.
• Ferrâ Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. Mısır: Daru Mısriyye, ts.
• İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelûsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001/1422.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdu’l-mesîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyi, 2001/1422.
• İbn Sa‘d, Muhammed. et-Tabakātü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru Sadr, 1957.
• İmrân, Mustafa. İmâmu’l-mütekellimîn. Kahire: Mecelletu Ezher, 1975.
• Kahveci, İhsan. Fahreddin er-Râzî’nin Mefâtihu’l-Gayb Adlı Tefsirinde Ulumu’l-Kur’ân. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001. Masumî, Muhammed Saghir Hasan. Imam Fakhr al-Din al-Râzî and His Critics. İslamabad: Islamıc Studies,1957.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed Hâfızuddîn. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Râzî, Fahreddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. el-Mebâhisu’l-meşrikıyye fî ilmi’l-ilâhiyât ve’t-tabiiyyât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyi, 1990.
• ………….. Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1420.
• Seâlebî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1418/1997.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. İstanbul: Şule Yayınları, 2012.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah el-Yemenî. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1996/1414.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 2000.
• Vehbe Zuhaylî. Tefsîru’l-münîr. İstanbul: Risale Yayınları, ts.
• Yagır, Mehmet Yusuf. Fahreddîn er-Râzî'nin Tefsirinde Hıristiyanlık ve Hıristiyanlar. Şanlı Urfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi 2013. Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2016.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. İzmir: Anadolu Yayınları, 1989.
• Zeccâc, Ebû İshak. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuhu. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. Tefsîr ve Hadîste İsrâîliyyât. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâfu an hakâikı ğavâmıdi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyi, 1407.