Fahreddin Er-Râzî’nin Mefâtîhu’l-Gayb'da Mesellere Yaklaşımı (Emsâlü’l-Kur’ân Bağlamında)

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 20, 253 - 276, 31.12.2021

Bayram Aktaş

https://doi.org/10.51553/bozifder.971221

Öz

Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210), İslâmî ilimlerin zirveye çıktığı 12. yüzyılda yaşayan ve dönemindeki hemen her ilmî alanda eserler ortaya koyacak kadar engin bir ilmî müktesebâta sahip velüd bir âlimdir. Ömrünün son döneminde kaleme alıp bütün ilmî birikimini sergilediği tefsiri Mefâtîhu’l-gayb, kelâm, felsefe, Arap dili ve belâgati, fıkıh ve usûlü, tıp ve astronomi başta olmak üzere çok sayıda konuyu ihtiva eden geniş hacimli bir eserdir. Tefsir, Arap diliyle ilgili önemli ölçüde malumat içermesiyle de önem arz etmektedir. Râzî, âyetleri yorumlarken mesellerden fazlasıyla istifade etmiş ve konuyla ilgili önemli açıklamalarda bulunmuştur. Emsâlü’l-Kur’ân, “İlâhî hakikatlerin hatırlatılması, verilmek istenen mesajın zihinlerde daha iyi yer edecek şekilde tasvir edilmesi amacıyla âyetlerde kullanılan örneklendirmeye dayalı ifade biçimlerini konu edinen ilim dalıdır” şeklinde tanımlanabilir. Emsâl ve Kur’ân terkibinden oluşan söz konusu ilim, meseller boyutuyla daha çok belâgat ilminin, Kur’ân boyutuyla daha çok tefsir ilminin ihtisas alanına girmektedir. Fahreddin er-Râzî, her iki alanda da yetkin olan ve eserler ortaya koyan bir âlimdir. Râzî’nin, tefsirinde âyetleri yorumlarken ve kelimeleri çeşitli şekillerde açıklarken, satır aralarında ayrıntılı şekilde ele aldığı meseller konusuna yaklaşımının ve konuyla ilgili açıklamalarının tespiti çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Klasik bir eserde, belirli alanda bilgi edinmeye dayalı olması hasebiyle çalışmada ağırlıklı olarak deskriptif yöntem uygulanmıştır. Bunun yanında elde edilen malumatın değerlendirilmesi esnasında ise analitik yöntemden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Fahreddin er-Razi, Emsalül-Kur'ân, Örnek, Bağlam

Fahruddin er-Razi’s Approach to Parables in Mefâtîhu’l-Gayb (in the Context of Emsâl al-Qur'an)

Öz

Fakhr ad-dīn ar-Rāzī is a very productive scholar who lived in the 12th century, when Islāmic sciences reached their peak, and had a broad scientific acquis enough to write works in almost every scientific field of his age. Mefātīhu al-ghayb, which he wrote in the last period of his life and exhibited all his scientific knowledge, is an extensive volume of work that includes many subjects such as theology, philosophy, Arabic language and rhetoric, fiqh and method, medicine and astronomy. Tafsīr is also important as it contains a significant amount of information about the Arabic language. While interpreting the verses, Rāzī made great use of examples and made important explanations about the science of the Qur’ān. Amthāl al-Qur’ān can be defined as follows: “It is the branch of science that deals with the examples used in the verses to remind the divine truths and explain the message in the minds better.” The science in question, which consists of precedents and the Qur’ān, is more in the field of rhetoric in terms of examples, and more in the field of tafsīr with the dimension of the Qur’ān. Fakhr ad-dīn ar-Rāzī is a scholar who is competent in both fields and produces works. While interpreting the verses and explaining the words in various ways in Rāzī’s tafsīr, it is the aim of the study to determine how he evaluated the examples he discussed in detail between the lines and to determine the explanations on the subject. In a classical work, the descriptive method was mainly applied in the study, since it is based on acquiring knowledge in a specific field. In addition, analytical method was used during the evaluation of the obtained information.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Fahruddin er-Razi, Emsal al-Qurân, Example, Context

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. Mu’cemu’l-Müfehres li-elfâzı’l-Kur’ân’il-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2015.
• Akbulut, Ahmet. “Emsalü’l-Kur’ân”. Uludağ İlahiyat Dergisi. 3/3 (1991), 44-49.
• Aktaş, Bayram. Fahreddin Râzî Tefsirinde Garîbu’l-Kur’ân. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• el-Askerî, Ebû Hilâl. Cemheretü’l-emsâl. thk. Muhammed Ebu’l-fadl İbrahim – Abdulmecîd Katâmiş. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1988.
• Atmaca, Gökhan. “Nüzûl Sürecinde Bir Muhatab Olarak Hz. Ömer ve Muvâfakatları”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21 (2010), 43-67.
• Birışık, Abdülhamit. “Nüzûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü (‘Ilmu Usûli’t-Tefsîr). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1971.
• el-Cevherî, İsmail b hammâd. es-Sihâh-Tâcu’l-Lüga-Sihahü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attâr. Kahire: Dâru lilmelâyin, 1990.
• el-Cevzîyye, İbn Kayyîm. ‘İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan Rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Meşhûr b. Hasan Âli Selmân Ebû Ubeyde. Riyâd: Dâru İbn Cevziyye, 1423.
• el-Cevzîyye, İbn Kayyîm. Emsâlü’l-Kur’ân. thk. Saîd Muhammed Nemr el-Hatîb. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 1981.
• el-Cürcânî, Abdülkāhir b. Abdirrahmân Muhammed. Kitâbu Esrârü’l-Belâġa. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1991.
• ed-Dâvûdî, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed. Ṭabaḳātü’l-Müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ılmıyye, 1983.
• Ebu Süleyman, Şeyh Sabır Hasan Muhammed. “Emsalü’l-Kur’ân”. çev. Mustafa Hocaoğlu, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 12/1 (2012), 257-268.
• el-Feyyâd, Muhammed Câbir. el-Emsâl fi’l-Kur’ân’ıl-Kerîm. Riyad: Dâru’l-âlemiyye li’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1995.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. Fahruddin er-Razi, Nihâyetu’l-İcaz fi Dirâyeti’i-İcaz’ının Tahkikli Neşri ve Abdülkahir Cürcani’nin Belagat Alanındaki Eserleriyle Mukayesesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Belagat Ekolleri ve Anadolu Belagat Çalışmaları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (1988), 115-127.
• İbn Ebu Usaybıa, Muvâfakuddin Ebi’l-Abbas Ahmed b. el-Kasım. Uyûnu’l-Enbâ fi Tabakâti’l-Etıbbâ. Kahire: Matbaatü’l-Vehbiyye, 1299/1882.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. el-İsabe fi Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî- Abdussened Hasan Yemame. Kahire: b.y. 2008.
• İbn Hallikan, Ebu’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekir. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1972.
• el-Isfahâni, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fi Garibi’l-Kur’an. thk. Safvan Adnan Davudî. Lübnan: Dâru’l-Kalem, 2009.
• İşler, Emrullah. Çok Anlamlılık, Anlam Daralması ve Kur’ân’ın Türkçe Çevirisinde Yapılan Yanlışlar. Yüzüncü Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kur’an ve Dil: Dilbilim ve Hermenötik Sempozyumu. Erzurum: Bakanlar Matbaası, 2002.
• Kaya, Süleyman. “Emsâlü’l-Kur’an Bağlamında Hakîm Et-Tirmizî’nin El-Emsâl Mine’l-Kitâb Ve’s-Sünne Adlı Eserinin Değerlendirilmesi”. dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi). 4/8 (Aralık 2016), 89.
• el-Kıftî, Cemaleddin Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf. İhbâru’l-Ulemâ bi Ahbâri’l-Hukemâ. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmıyye, 2005.
• Kızılkaya, Yakup. “Arap Dilinde Meselin Darbı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi]. 42 (2014), 281-297.
• Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman – Mustafa Çağrıcı vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• el-Mâverdî, Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Emsâlü ve’l-hıkem. thk. Abdulmunım Ahmed. Riyad: Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, 1999.
• er-Razi, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Tefsiru’l-Kebir: Mefatihu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• es-Safedî, Selahaddin Halil b. Aybek. Kitâbu’l-Vâfî bi’l-Vefâyât. thk. Ahmed el-Arnaût- Türki Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsü’l-Arabî, 2000.
• es-Subkî, Taceddin Ebu Nasr Abdülvehhab b. Ali. b. Abdulkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. thk. Abdulfettah Muhammed Iclî-Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Kahire: Dâru İhyâi Kutubi’l-Arabiyye, 1964.
• es-Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fi Ulumi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004
• es-Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. Ṭabaḳātü’l-müfessirîn. thk. Ali Muhammed Umar. Kahire: Mektebe ve Hibe, 1983.
• Ulutürk, Veli. “Kur’ân’da Meseller (Emsâlü’l-Kur’ân)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (1993), 73-110.
• Toshihiko, İzutsu. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• Uludağ, Süleyman. Fahrettin Razi Hayatı-Fikirleri-Eserleri. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı, 2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Razi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• ez-Zerkeşi, Bedrettin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Fadl İbrahim. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, ts.