Hadislerde Vefâ Kavramının Anlam Sahası Üzerine Bir Çözümleme

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 21, 173 - 200, 30.06.2022

Mustafa Tanrıverdi

https://doi.org/10.51553/bozifder.1102789

Öz

Vefâ, en temel anlamıyla bir kimsenin her türlü söz ve eyleminde sadâkati esas alarak hareket etmesidir. Bu kapsamda sözünde durmak, ahdine ve akdine sadâkat göstermek, emanete riayet etmek, bir işi tam ve kusursuz yerine getirme kararlılığına sahip olmak da vefâ kapsamına girmektedir. Söz konusu değerlerin aşınmaya hatta çözülmeye başladığı günümüzde temel ahlâk prensiplerinden biri olan vefâ kavramını yeniden gündeme almak gerekmektedir. Buradan hareketle çalışmada, konuyla ilgili rivayetler çerçevesinde vefâ kavramının anlam sahası üzerinde durulmakta, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) örnekliği ışığında vefâ olgusunun tesisinin önemine işaret edilmektedir. Amacımız pratik hayatta karşılığını yitirmekte olan vefâ olgusuna dikkat çekmek, söz konusu ahlâkî ilkeyi sünnet perspektifinden yeniden toplumsal bilinç ve farkındalığın ilgi sahasına kazandırmaya çalışmaktır. Bu doğrultuda çalışmada vefâ kavramı, Kütüb-i tisʿa olarak bilinen temel hadis kaynaklarında yer alan rivayet malzemesi içerisinden taranarak söz konusu hadisler çerçevesinde ilgili kavramın anlam sahası tespite çalışılmaktadır. Çalışma, rivayet malzemesi özelinde vefâ kavramına, yakından ilgili diğer ilke ve değerler üzerinden bir anlam alanı bulmaya odaklanması bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Vefâ, Ahid, Sadâkat, İhlas, Erdem

Teşekkür

Teşekkür eder kolaylıklar dilerim.

An Analysis on the Meaning Field of the Concept of Faithfulness in the Hadith

Öz

Faithfulness, in its most basic sense, is to act based of loyalty in all kinds of words and actions of a person. In this context, keeping one’s word, staying true to one’s word and agreement, abiding by the trust, and having the determination to perform a job completely and flawlessly are also included in the scope of faithfulness. Today, when these values are starting to deteriorate, the concept of faithfulness, which is one of the basic moral principles, should be brought to the agenda again. From this point of view, in the study, the meaning of the concept of faithfulness is emphasized within the framework of the narrations related to the subject, and the importance of establishing the phenomenon of faithfulness is pointed out in the light of the example of the Prophet Muhammad (pbuh). We aim is to draw attention to the phenomenon of faithfulness, which gradually loses its value in practical life, and to try to bring this important concept back to social consciousness and sensitivity from the perspective of sunnah. Accordingly, the concept of fidelity is scanned from the narration material in the main hadith sources known as al-kutub al-tisʿah, and it is tried to determine the meaning field of the related concept within the framework of the hadiths in question. The study is critical because it focuses on the concept of faithfulness and finding a meaning area through other principles and values closely related to the narration material.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Faithfulness, Agreement, Adherence, Sincerity, Virtue

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr es-San‘ânî. el-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾsîl, 2. Basım, 1437/2013.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdillâh Aḥmed b. Muḥammed. el-Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Seçil Ofset, 2010.
• Beyhakī, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyn. Şuʿabü’l-îmân. thk. Ebû Ḥâcer Muḥammed Saʿîd b. Besyûnî Zaġlûl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muṣtafâ Dîb el-Buġâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Cürcânî, Ebü’l-Ḥasen Alî b. Muḥammed b. Alî. Kitâbü’t-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1403/1983.
• Çağrıcı, Mustafa. İslâm Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi Yayınları, 3. Basım, 2006.
• Durmuş, Zülfikar. “Kur’ân’a Göre İnsanın İlişkilerinde Sorumlu Olduğu Temel Ahlâkî İlke: Ahde Vefâ”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/2 (Nisan 2002), 77-95.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Ṣâlih b. ʿAbdilazîz. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
• Erdem, Hüsamettin. “Değerler Eğitimi Açısından Bir Ahlâk Değeri Olarak Vefâ”. Uluslararası İnsanî Değerlerin Yeniden İnşası Sempozyumu. ed. Muammer Cengiz. 2 Cilt. 331-347. Erzurum: Üniversite Basımevi, 2015.
• Erginli, Zafer vd. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. ed. Zafer Erginli. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Fîrûzabâdî, Ebu’t-Ṭâhir Mecdüddîn Muḥammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 1426/2005.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Alî Muḥammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr ʿAbdillāh b. Muḥammed. Kitâbü’l-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱i ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Lübnan: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
• İbn Ḥacer, Ebü’l-Faḍl Şihâbüddîn Aḥmed b. Alî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Abdulḳādir Şeybe el-Ḥamd. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü Melik Fahd, 1421/2001.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Muṣtafâ es-Sekḳā vd. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü Muṣtafâ, 1955.
• İbn Kes̱îr, Ebü’l-Fidâʾ ʿİmâdüddîn İsmâʿîl. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuḥsin et-Türkî. 21 Cilt. Riyad: Dâru Hecr, 1418/1997.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Yezîd. Sünenü İbni Mâce. thk. Muḥammed Fuâd Abdülbâḳī. 2 Cilt. Mısır: Dâru İḥyâi’l-Kütübi’l-ʿArabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• İbn Saʿd, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Menîʿ el-Baṣrî. et-Tabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muḥammed Abdulḳādir ʿAṭāʾ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410/1990.
• İbnü’l-Es̱îr, Ebü’l-Ḥasen İzzüddîn Alî eş-Şeybânî. Üsdü’l-ġâbe fî maʿrifeti’s-ṣaḥâbe. thk. Alî Muḥammed Muʿavviz - ʿÂdil Aḥmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbnü’l-Es̱îr, Ebü’s-Seʿâdât Mecdüddîn el-Mübârek. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Maḥmud Muḥammed et-Ṭanâḥî. 5 Cilt. Riyad: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, ts.
• İmam Mâlik, Ebû ʿAbdillâh Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Muḥammed Fuâd Abdülbâḳī. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî, 1406/1985.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 5. Basım, 2013.
• Koşum, Adnan. “Hz. Peygamber’in Ticari Hayatında Ahde Vefâ İlkesi ve Uygulama Örnekleri”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. 571-578. Çorum: İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
• Muḥammed Fuâd Abdülbâkī. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364.
• Müslim, Ebü’l-Ḥüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muḥammed Fuâd Abdülbâḳī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1412/1991.
• Nesâî, Ebû ʿAbdirrahmân Aḥmed b. Şuʿayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. ʿAbdülfettâḥ Ebû Ġudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetu Matbuʿâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Ḥâkim en-Nîsâbûrî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Muṣtafâ ʿAbdulḳādir ʿAṭāʾ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
• Parlatır, İsmail vd. Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 8. Basım, 1988.
• Râġıb el-İṣfahânî, Ebü’l-Ḳāsım Ḥüseyn. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Muḥammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳāsım Süleyman b. Aḥmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Ḥamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 24 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
• Tirmiẕî, Ebû Îsâ Muḥammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir. 5 Cilt. Mısır: Dâru İḥyâi’l-Kütübi’l-ʿArabî, 1975.
• Wensinck, Arent Jean vd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-hadîs̱i’n-nebevî. 7 Cilt. Leiden: Brill Press, 1936.