Ibn ʽĀshūr’s Approach to the Principle of Sadd al-Dharāiʽ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 22, 323 - 347, 31.12.2022

Kazim Yusufoğlu

https://doi.org/10.51553/bozifder.1188292

Öz

Sadd al-Dharāiʽ, which means the prevention of acts that cause valid harm even though they are not harmful, has been defended as proof in the history of jurisprudence mostly Mālikī jurists along with Ḥanbalī jurists. Although the Mālikī jurists have the same understanding of the nature of sadd al-dharāiʽ, they have different views on classifying of the acts that cause harm. al-Qarāfī (d. 684/1285) analysed the acts that cause harm in terms of whether the ummah agreed on them or not and divided them into three categories. al-Shāṭibī (d. 790/1388) analysed them in terms of whether the harm was intended or not, whether it was general or not, and its level of strength and divided them into eight categories. On the other hand, Ibn ʽĀshūr (1876-1973), analysed the issue in terms of whether or not it carries harm in its nature and divided it into two parts. Unlike his predecessors, Ibn ʽĀshūr evaluated the harm’s strength differently in terms of public law and individual law. According to him, an act with a low probability of causing harm can be prohibited if it is related to public law, but not if it is related to personal law. The Māliki jurists, including Ibn ʽĀshūr, evaluated the validity of sadd al-dharāiʽ, through the sale of îne. Ibn ʽĀshūr, in his book Maqāsidu al-Sharīati al-Islamī, argues that this evidence is obtained by induction, but he tries to justify it with eight verses in his tafsīr.

Anahtar Kelimeler

Islamic law methodology, Procedurists, Sadd al-Dharāiʽ, Ibn ʽĀshūr, Mālikis

İBN ÂŞÛR’UN SEDD-İ ZERÂİ İLKESİNE YAKLAŞIMI

Öz

Zararlı olmadığı halde geçerli bir zarara sebep olan fiillerin engellenmesi anlamına gelen sedd-i zerâi, fıkıh usûlü tarihinde Hanbelî usûlcülerin yanı sıra daha çok Mâlikî usûlcüler tarafından bir delil olarak savunulmuştur. Mâlikî usûlcüler, sedd-i zerâinin mahiyeti hakkında aynı anlayışa sahip olsalar da zarara sebep olan fiillerin (zeriâ) tasnifi konusunda farklı görüşe sahiptirler. Karâfî (öl. 684/1285) bunları ümmetin üzerinde ittifak edip etmemesi açısından inceleyip üç kategoriye ayırırken, Şâtıbî (öl. 790/1388) zararın kasıtlı olup olmaması, genel olup olmaması ve kuvvet derecesi açısından inceleyip sekiz kategoriye ayırmıştır. İbn Âşûr (1876-1973) ise, meseleyi mahiyetinde zarar taşıyıp taşımaması açısından tetkik etmiş ve iki kısma ayırmıştır. İbn Âşûr, kendisinden önceki usûlcülerden farklı olarak zararın kuvvetini kamu hukuku ve bireysel hukuk açısından farklı değerlendirmiştir. Ona göre, zarara sebep olma ihtimali düşük olan bir fiil, kamu hukuku ile alakalı ise yasaklanabilir, ancak şahıs hukuku ile ilgili ise yasaklanamaz. İbn Âşûr’un da aralarında bunduğu Mâlikî usûlcüler sedd-i zerâinin geçerliliğini, îne satımı üzerinden değerlendirmişlerdir. İbn Âşûr Makâsıdu’ş-şerîati’l-İslâmî isimli eserinde bu delilin tümevarım (istikra) ile elde edildiğini savunurken, tefsirinde sekiz âyet ile temellendirmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Usûlcüler, Mâlikiler, İbn Âşûr, Sedd-i Zerâi, Ibn ʽĀshūr, Mālikis

Kaynakça

• Abdurrezzak İbn Hümâm, Ebû Bekr es-San’anî. el-Musannef. thk. Habibu’r-Rahman el-Azamî. 12 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1983.
• Apaydın, H. Yunus. “Îne”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22/283-285. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Aybakan, Bilal. “Selem”. TDV İslam Ansiklopedisi. 36/402-405. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleyman b. Halef. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdullah Muhammed el-Cebbûrî. 2 Cilt. Beyrût: er-Risâletü’l-Alemiyye, 2012.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdulkadir Atâ. 11 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Burhânî, Muhammed Hişâm. Seddü’z-zerâʾiʿ fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Beyrût, Dâru'l-Fikr, 1985.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhah tâcu’l-luğa ve es-sıhahu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgaffûr Attar. Beyrût: Dâru’l-İlm, 1987.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. Fıkıh Usulü İncelemeleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Ebû Bekir İbn Arabî, Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdurrazzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Ebû İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizî. el-Câmiu’l-kebîr-Sünenü’t-Tirmizî-. thk. Şuayb el-Arnavut, Abdullatif Harzullah. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Süleyman el-Aşkar. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Hammâd, Nezîh. Akdu’s-selem fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tavdîh ve’t-tashîh li müşkilâti Şerhi’t-Tenkîh. Beyrût: Dâru’s-Selâm, 2019.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Makâsıdu’ş-şerîati’l-İslâmî. thk. Muhammed Tâhir el-Mîsâvî. Ürdün: Dâru’n-Nefâis, 2001.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lâmu’l-muvakki’în an Rabbi’l-âlemîn. thk. Muhammed Abdusselam İbrahim. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Mukaddimâtu’l-mumehhidât. thk. Muhammed Hâcî, Said Ahmad A’râb. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Şerhu Bidâyeti’l-müctehid ve nihâyetü’l-müktasid. thk. Abdullah el-Abâdî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1995.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’s-Seâdât Mecduddîn el-Mübârek. en-Nihâye fî Ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmet ez-Zâvî, Mahmut Muhammed et-Tanâhî. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, 1979.
• İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Beşşâr İvaz Ma’rûf, Mahmud Halîl. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdris. el-Furûk-Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk-. thk. Muhammed Ahmed Serrâc, Ali Cuma. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2001.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdris. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fî ilmi’l-usûl. Ürdün: Dâru’l-Feth, 2020.
• Kisbet, Mustafa. İslam Hukukuna Göre Satım Akdinde Malın Kabz ve Teslimi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfîş. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1965.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-uyûn. thk. Seyyid b. Abdilmaksûd. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, ts.
• Mevsûatu’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vezâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 1990.
• Nemle, Abdülkerim. el-Muhezzeb fî ilmi usûli’l-fıkhi’l-mukâren. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Amman: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Raysûnî, Ahmed. ez-Zerîa ilâ makâsidi’ş-şerîa. Kâhire: Dâru’l-Kelime, 2016.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr). Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1998.
• Serahsî, Ebû Sehl Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1993.
• Şâtibî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsâ. el-Muvâfekât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl Selman. 6 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şener, Abdulkadir vd. Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2014.
• Şenkitî, Muhammed Emin Muhtar. Menhecu’t-teşrîi’l-İslâmî ve hikmetuh. Medîne: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, ts.
• Şevkânî, Muhammed Ali. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakk min İlmi’l-Usûl. thk. Ebû Hafs Sâmî. 2 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Fadîle, 2000.
• Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Mısır: Dâru Hecr, 2001.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâğa. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Zeyleî, Cemaleddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. Nasbu’r-râye li-ehâdisi’l-Hidâye. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Reyyân, 1997.