İşârî Tefsirlerde Kadın İmgesi: İbn Acîbe Tefsiri Örneği

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 23, 15 - 44, 30.06.2023

Abdurrahim Kaplan

https://doi.org/10.51553/bozifder.1262446

Öz

Nüzûl gayesi insanları hidayete sevk etmek olan Kur’ân, her konuda İslam’ın ilk ve en temel kaynağıdır. Kur’ân’ın anlaşılması kâinatın, hayrın, güzelliğin ve erdemin anlaşılması anlamına gelmektedir. Toplumsal inşâ ve ihyâyı gaye edinen Kur’ân, insanı merkeze almakta ve onun yararına olan konuları işlemektedir. İnsanı bir tek nefisten yaratan, ondan eşini var eden, bu ikisinden de birçok erkek ve kadın üretip yayan Allah, birçok ayette erkek ve kadınlardan bahsetmektedir. Toplumsal rolleri ve önemleri sebebiyle Kur’ân’da kendilerinden çokça bahsedilen kadınlar, toplumsal hayatın temelini oluşturmaktadır. Kadınların isimleriyle müsemma bir sûre olması, farklı ayetlerde zikredilmeleri müfessirlerin dikkatini birçok yönden çekmiştir. Böylece aile ve toplumdaki rolleri gibi birçok husus araştırılmış, onlarla ilgili farklı yorum ve açıklamalar yapılmıştır. Tarihî süreç içerisinde ayetlerle ilgili yorum biçimi değişmekle beraber bir o kadar da çeşitlenmiştir. Bu yöntemlerden biri de tasavvufî/işârî yorumlama biçimidir. Çalışmamıza konu olan eser de rivayet, dirayet ve işârî yöntemle kaleme alınmış bir eserdir. Eserin müellifi Ahmed İbn Acîbe el-Hasenî (ö. 1224/1809), XVIII. yüzyılın önde gelen tasavvuf erbabındandır. Onun en meşhur eseri el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd olup zâhirî ve bâtınî yorumları ihtiva eden fakat daha çok işârî yöntemle kaleme alınmış bir eserdir. Tefsirinde birçok ayeti bâtınî yönüyle açıklayan İbn Acîbe, kadınlarla ilgili ayetleri de bu minvalde yorumlamış, böylece diğer müfessirlerden farklı bir yol takip etmiştir. Bu bağlamda müellifin kadınlarla ilgili ayetleri nasıl ve ne şekilde yorumladığı tarafımızca merak edilmiş ve araştırmaya değer bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İşârî Tefsir, İbn Acîbe, Baḥrü’l-medîd, Kadın

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

The Image of Woman in Ishārī Tafsīrs: The Example of Ibn ʿAjība Tafsīr

Öz

The Qurʾān, whose aim is to guide people to the right path, is the first and most basic source of Islam in every subject. Understanding the Qurʾān means understanding the universe, goodness, beauty and virtue. The Qurʾān, which aims at social construction and revival, puts the human being at the centre and deals with the issues that benefit him. Allah, who created man from a single soul, made his wife out of him, and produced and spread many men and women from these two, speaks of them in many verses. Women, who are mentioned a lot in the Qurʾān due to their social roles and importance, form the basis of social life. The fact that there is a surah named “Women”, and that they are mentioned in different verses attracted the attention of commentators in many ways. Thus, many issues such as family and their roles in society were investigated, and different interpretations and explanations were made about them. Although the interpretation of the verses has changed in the historical process, it has also diversified. One of these methods is the Sufi/Ishārī interpretation style. The work that is the subject of our study is also a work that was written with the method of narration/wisdom and Ishārī . The author of the work, Ahmed Ibn ʿAjībaal-Ḥasanī (d. 1224/1809) is one of the leading Sufi connoisseurs of the 18th century. His most famous work is al-Baḥr al-madīd fi tafsīr al-Qurʾān-al-majīd and it is a work that contains both exoteric and esoteric interpretations but is mostly written with the Ishārī method. Explaining many verses in his tafsīr with their esoteric aspects, Ibn ʿAjība interpreted the verses about women in this way, so he followed a different path from other commentators. In this context, we were wondering how and in what way the author interpreted the verses about women, and it was found worthy of research.

Anahtar Kelimeler

Woman, Tafsīr, Isharî Tafsīr, Ibn ʿAjība, Baḥr al-Madīd

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “İşârî Tefsir ve Kuşeyrî'nin Besmele Tefsiri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002), 53-92.
• Aktaş, Emel. “Cahiliyede ve İslâm’da Kadının Durumu”. Mehir Dergisi 2/1 (1998), 116-120.
• Ay, Eyyüp. “Örtünmenin Tarihsel Görünümleri ve Sembolik Anlamları”. İslâmiyât Dergisi 6/2 (2001), 11-18.
• Bayru, Esin Çelebi. “Mevlânâ ve İnsan”. Tarihte Kadına Bakış ve Mevlevîlikte Kadın. ed. Mehmet Şeker vd. 91-95. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Bikâî, İbrahim Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1984.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’s-sahîh. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1434/2013.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1405.
• Çam, Süleyman - Öngüç Muhammed Sefa. “Mâtürîdilikte İmamet/Devlet Başkanlığı Anlayışı (Ebü’l-Yüsr el-Pezdevi ve Ebü’l-Muîn en-Nesefi Örneği)”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/2 (2020), 641-669.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs tertîbü’s-süver hasebe’n-nüzûl. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2000.
• Dede, Mehmet Fatih. Abdulhâdî el-Araşkî’nin “Tefsîru Sûreti Lokmân” Adlı Eseri Bağlamında Tefsir İlminin Temel Kaynakları Olarak Kur’an ve Hadis. İstanbul: Sonçağ Yayınları, 2021.
• Dede, Mehmet Fatih. Ni‘metullah b. Mahmûd en-Nahcuvânî ve Asr Sûresi Bağlamında Tefsirinin İşârî Yönü. İstanbul: Hiper Yayınları, 2021.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1998.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Tefsîru’l-Beğavî (Meâlimü’t-tenzîl). nşr. Hâlid Abdurrahmân el-Akk-Mervan Sevâr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1995.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1995.
• er-Râzî, Fahreddin. Tefsirü’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 3. Basım, 2007.
• ez-Zürkânî, Muhammed Abdu’l-Azîm. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1996.
• Gördük, Yunus Emre. “İşârî Tefsirin Mahiyeti, Meşruiyeti ve Bâtınî Yorumdan Farkı”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 11/2 (2011), 10-47.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Mehdî el-Hasanî el-Fâsî. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Ruslân. Kâhire: y.y., 1997.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʽAzîm. thk. Sâmî Muhammed b. Selâme. Beyrut: Dâru Taybe, 1999.
• Kaplan, Abdurrahim. Kur’ân-ı Kerim’e Göre İnsanı Aldatan Duygu ve Davranışlar. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2021.
• Karakaş, Vehbi. “Alûsi’nin Rûhu’l-Meânî’sinde İşârî Tefsir”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2013), 173-188.
• Karaman, Hayreddin. “Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevi”. İslâmî Araştırmalar 5/4 (1991), 271-278.
• Kurân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Kılıç, Sadık. “Kadın Erkeğin Kaburga Kemiğine İndirgenecek İkincil Bir Fenomen Değildir!..”. EKEV Akademi Dergisi 10/27 (2006), 1-20.
• Köse, Saffet. “Aynı Anda Üç Boşama Geçerli midir?”. Mehir Dergisi 1/1 (1997), 57-60.
• Kutub, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. çev. İ. Hakkı Şengüler - M. Emin Saraç - Bekir Karlığa. İstanbul: Hikmet Yayınları, ts.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Tevilâtü Ehli’s-Sünne tefsîru’l-Mâturîdî. thk. Mecdî Basellum. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-menâr. Mısır: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Oral, Murat. “Selefin ve Halefin Tevil Yaklaşımları ve Bunun Tefsire Yansımaları”. Antakiyat 5/1 (Haziran 2022), 25-53.
• Sağlam, Hadi. “Naslardaki Şahitlikle İlgili Düzenlemelerin İslâm Hukukuna Yansımaları Işığında Kadınların Şahitliğinin Değerlendirilmesi”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2 (2008), 359-402. Savaş, Rıza. Hz. Muhammed Devrinde Kadın. İstanbul: Ravza Yayınları, 1991.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2016.
• Yıldırım, Celal. Kur’an Ahkâmı ve Mezhep İmamlarının Görüş Farkları. İstanbul: Bahar Yayınları, 1985.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. İzmir: Anadolu Yayınları, 1989.
• Yıldız, Mustafa. “Tâhir b. Âşûr’un et-Tahrîr ve’t-Tenvîr İsimli Tefsirinde Klasik İsrâiliyata Yaklaşımlar”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 6/1 (2022), 50.
• Yıldız, Mustafa. “Tefsir Müktesebatında Kültürel Dokunun Yoruma Etkisi”. Teoloji ve Antropoloji Perspektifinden Din ve Kültür İlişkisi -II-. ed. Abdulvasıf Eraslan-İsmet Tunç. 81-123. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2022. Yılmaz, Bedriye. Tarihten Günümüze Örtünmenin Anlamları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008. Zemahşerî, Ebuʼl-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer. Tefsîruʼl-keşşâf ‘an hakâikiʼt-tenzîl ve ‘uyûniʼl-ekâvîl fî vücûhiʼt-teʼvîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1408. Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. Tefsîru’l-münîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1418.