NEDENSELLİK VE KADER İNANCI ÇERÇEVESİNDE HALDUN TANER’İN “ŞİŞHANE’YE YAĞMUR YAĞIYORDU” HİKÂYESİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 13 - 24, 31.12.2018

Mehmet Akif Duman

Öz

    Nedensellik sadece sebep sonuç ilişkisi içinde günlük hayatın bir parçası olarak işlevsel değildir.
Nedensellik kader inancına farklı açılardan bakmak, hatta inançta farklılıklar demektir. Dine girmek, dinden
çıkmak, din değiştirmek demektir. Nedensellik bu kadar mühimdir.

    Nedensellik; Sokrates öncesini, Platon’u ve Aristoteles’i de meşgul etmesine yani oldukça köklü bir kavram
olmasına rağmen görsel sanatlar ve edebiyat için keşfi modern zamanlara denk gelir. Fakat kader inancı ile
mukayese genelde eksik bırakıldığı için netice tam anlamıyla felsefî katmana nüfuz etmez. Teorik izahı causa
formalis (form‐neden), causa finalis (amaç‐neden), causa materialis (madde‐neden) ve causa efficiens (etken‐
neden) kapsamında ve Mu’tezile, Kaderiyye, Cebriyye, Eşarî, Maturidi ve Hanîfe mezhepleri ekseninde yapılacak
bir mukayese üstüne kurgulamak ile hem bu eksikliği bir nebze olsun gidermek, hem de tahkiyeli metinler için
bir analiz yöntemi geliştirmek mümkündür. Tahkiyeli üslupta şahıs kadrosu tesis edildikten sonra zaman ve
mekân unsurları üstünde oynamalar yapmak için gayet sağlam bir zemin hazırlayan “nedensellik” için Haldun
Taner’in “Şişhane’ye Yağmur Yapıyordu” hikâyesi gayet başarılı bir misaldir. Teorik izahı bu metne tatbik ile
vermek hem mukayeseyi daha anlaşılır kılacak hem de “Mekânsal ortaklık ve zamansal ardışıklık nedenselliğin
izahında ciddi anlanmada sağlam bir bakış kazanılmasını sağlar mı?” sorusu cevaplanmış olacaktır.   

Anahtar Kelimeler

Haldun Taner, nedensellik, Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu, kader

Kaynakça

• Abdülhamid, İ. T.D.V İslam Ansiklopedisi, “Cebriyye”, C. 7, s.205‐208, İstanbul: TDV, 1993. Anscombe, G. E. M. Causality and Determination. An Inaugural Lecture, in: E. Sosa (ed.), Causation and Conditionals [s. u.], 63‐81. London, 1971. Arndt, H.W. K.sprinzip. Hist. Wb. Ph. IV. 803‐806, 1976. Aydın, Ö. Kur’an Işığında Kader ve Özgürlük. İstanbul: Beyan Yay, 1998. Aytekin, A. Fıkh‐ı Ekber Risaleleri. İlim Sanat Dergisi. S.16‐Kasım/ Aralık. İstanbul, 1987. Bardakoğlu, A. T.D.V İslam Ansiklopedisi. “Hanefî Mezhebi”. C. 16. s.1‐21. İstanbul: TDV, 1997. Beauchamp, T. L. (ed). Philosophical Problems of Causation. Encino Calif, 1974. Berg, Cover. Das Problem der Kausalität: eine philosophische Abhandlung. L. Simon Nf, 1920. Brand, M. (ed). The Nature of Causation, Urbana Ill./Chicago Ill./London (mit Bibliographie, 369‐387), 1976. Büchli, Jörg. Der Poimandres: ein paganisiertes Evangelium. Tübingen: J.C.B. Mohr, 1987. Bunge, M. Causality. The Place of the Causal Principle in Modern Science, Cambridge Mass. 1959. (Causality and Modern Science başlığı ile, New York 1979) (Almanca. K. Geschichte und Probleme, Tübingen 1987). Descartes, Rene. Die Prinzipien der Philosophie: Lateinisch‐Deutsch, çev. Christian Wohlers. Hamburg: Felix Meiner, 1644/2006. Duman, Mehmet Akif. Şans Tanrıçası Fortuna’nın Tekerleğı ile “Kader” İnancının Bir Unsuru Olarak “Çark‐ı Felek” Metaforu Arasındaki Münasebet. Özne. 21. Kitap. Felsefi Bir Sorun Olarak İnanma. s.163‐192, 2014. _____. Von der Rhetorik zum belâgat, vom mecâz zur Metapher (Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat). Berlin: Logos Verlag, 2018. Eidam, Heinz. Kausalität aus Freiheit: Kant und der Deutsche Idealismus. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2007. Eşarî, H.A. Makâlâtü’l‐İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l‐ Musallîn, (Tahkik: Muhammed Muhyiddin Abdulhamit). Beyrut, 1990. Feigs, Anton. Die Begriffe der Existenz. Substanz und Kausalität bei Hume. Domel, 1904. Fischer, Julius. Die Kausalität als Wegweiser durch die Philosophie zu einer praktischen Weltanschauung. G. Braunsche, 1909. Fritz, Kurt v. Beiträge zu Aristoteles, Berlin/ New York: de Gruyter, 1984. Gölcük, Ş. Bâkıllânî ve İnsan Fiileri, Ankara: T.D.V, 1997. _____. Kelam Tarihi, İstanbul: Kitap Dünyası yay, 2000. Grätzel, Stephan. Grundlagen der praktischen Philosophie: Raum ‐ Zeit ‐ Kausalität, London: Turnshare, 2008. Horn, Christoph. Kritik der bisherigen Naturforschung und die Ideentheorie (95a‐102a); in Platons Phaidon. yay. Jörg Müller. Berlin: Akademie Verlag. s.127‐143, 2011. Ingarden, Roman. Über die kausale Struktur der realen Welt. Tübingen: Max Niemeyer, 1974. Işık, H. Maturidi’ye Göre Kaza ve Kader (Basılmamış Doktora Tezi). Erciyes Ünv/ SBE. Kayseri, 2011. Jung, Barbara. Kausalität bei Hume und Kant: die Herstellung und Erfahrung zweckmäßiger Objekte, 2003. Kant, Immanuel. Kritik der reinen Vernunft. B 248. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1781/ 1974. Keskin, H. İslam Düşüncesinde Kader ve Kaza. İstanbul: Beyan yay, 1997. Kılavuz, S. Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004. Kullmann, Wolfgang. Aristoteles und die moderne Wissenschaft, Stuttgart: Franz Steiner, 1998. Lübbe, Weyma (yay). Kausalität und Zurechnung: über Verantwortung in komplexen kulturellen Prozessen. Berlin/ New York: de Gruyter, 1994. Mittelstraß, Jürgen. Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie: Bd. 4: Ins–Loc, Band 4. Stuttgart: Metzler, 2010. Pohlenz, Max. Griechische Freiheit: Wesen und Werden eines Lebens‐ideals. Quelle & Meyer, 1955. Rıfat, A. İlahi Sıfatlar Bağlamında Kader Meselesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Yüzüncü Yıl Ünv./SBE. Van, 2010. Röd, Wolfgang. Dialektische Philosophie der Neuzeit. München: C.H.Beck, 1986. Scheibe, Erhard. Die Philosophie der Physiker. München: C.H.Beck, 2006. Spiertz, Ruth. Eine skeptische Überwindung des Zweifels?: Humes Kritik an Rationalismus und Skeptizismus. Würzburg: Königshausen& Neumann, 2001. Stegmüller, Wolfgang (yay). Erklärung‐ Begründung Kausalität. C.I. Kısım D. Berlin: Springer, 1983. Taner, Haldun. Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu / Ayışığında “Çalışkur”. Bütün Hikayeleri 2. İstanbul: Bilgi, 1987. Titze, Hans. Kausalität in Physik und Philosophie. Schäuble Verlag, 1994. Uludağ, S. Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi‐ Şerhu’l‐ Akâid. İstanbul, 1999. Watt, M. İslam Nedir?, Elif Rıza (çev). İstanbul: Birleşik yay, 1993. _____. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, (çev.) Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul, 2001. Weiss, Helene. Kausalität und Zufall in der Philosophie des Aristoteles, Verlag Haus zum Falken, 1942. Yeprem, S. İrade Hürriyeti ve İmam Maturidi, İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay, 1984.