Eylem Kipliği Açısından Kitâb-ı Dedem Korkut’ta Kiplik İfadeler

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 3 - 17, 28.12.2022

Neslihan Karacan

Öz

Kiplik, son yıllarda Türkoloji sahasındaki çalışmalarda önem kazanan alanlardan biri olmuştur. Anlamsal açıdan yargıların sınıflandırılması temeline dayanan bu alan için araştırmacılar tarafından farklı tanımlamalar ve sınıflamalar yapılmaktadır. Temelde bilgi ve yükümlülük kipliği olarak ikiye ayrılması genel kabul görmüş kiplik araştırmalarında, ağırlıklı olarak bilgi kipliği alt alanı incelenmektedir. Bu çalışmada yükümlülük kipliği için Palmer’in sınıflandırmasında temel aldığı parametre doğrultusunda bir sınıflandırma önerisi sunulmuştur. Eski Anadolu Türkçesinde eylem kipliği ifadelerinin biçim birimsel yansımaları tespit edilmiştir. Ancak kiplik kategorilerin belirlenmesinde tek başına biçim birimlerin yeterli olmaması bakımından bağlam, konuşur-eyleyici statüsü vb. kriterler de değerlendirmeye alınmış. Kiplik ifadelerin belirlenmesinde cümle boyutunda değil metin boyutunda değerlendirmenin önemli olduğu görülmüştür. Eylem kipliği Eski Anadolu Türkçesi eylem kipliği örnekleri Kitâbı-ı Dedem Korkut örneği üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kiplik, eylem kipliği;, yükümlülük, devinim;, Dede Korkut;

Kaynakça

• Benzer, A. (2008). Fiilde zaman görünüş kip ve kiplik. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Boz, E. ve Gülsevin, G. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Bybee, J., Perkins, R. ve Pagliuca, W., (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in The Languages of The World. Chicago: The University Of Chicago Press.
• Corcu Gül, D. (2003). Türkçenin kiplik sisteminin parçası olarak gereklilik. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi: Ankara.
• Declerk, R. (2011). “The Definition of Modality”, Cognitive Approaches to Tense, Aspect and Epistemic Modality, John Benjamins Publishing, Amsterdam, ss. 21-44.
• Dilaçar, A. (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi, Ankara: TDY Belleten TDK.
• Gülsevin, G. (1999). Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar, VII. Milletler Arası Türkoloji Kongresi, İstanbul, Alkan, N. (2006). Bilgi merkezlerinde kullanıcı-kütüphaneci ilişkisi. E. Kaya ve E. Yılmaz (Yay. Haz.), “Türkiye’de Bilgi Hizmetleri ve Yeni Yaklaşımlar”: 42. Kütüphane Haftası bildirileri: 27 Mart-2 Nisan içinde (ss. 199-221). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Gülsevin, G. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. 4. Baskı, Ankara: TDK.
• Hirik, S. (2013). Olasılık bildiren kipliklerin Eski Uygur Türkçesi metinlerindeki görünümü. Dil Araştırmaları Dergisi, 12, 139-161.
• Hirik, S. (2014). Türkiye Türkçesinde bilgi kiplikler. Yayımlanmamış doktora tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Kamacı Gencer, D. (2018) Anlamsal bir fenomen olarak kiplik: Dede Korkut örneği. Yayımlanmamış doktora tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.
• Kılıç, F. (2004). Kırgız Türkçesinde bilgi kipliği: delile dayananların diğer bilgi kiplikleriyle ilişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Manap, P. (2013). Eski Türkiye Türkçesinde kiplik. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Mushin, I. (2001). Evidentially and Epistemological Stance: Narrative Retelling (Vol. 87). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins: 367-388.
• Nuyts, J. (2006). Modality: Overview and linguistic issues. In W. Frawley (Ed.), The Expression of Modality (pp. 1-26). Berlin, New York: De Gruyter Mouton.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresten Nüshası- Metin, Dizin- I. Ankara: TDK.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality, Cambridge Textbooks İn Linguistics, (Second Edition), Cambridge: Cambridge University Press.
• Papafragou, A. (2000). Modality: Issues In The Semantics- Pragmatic Interface. Amsterdam: Elsevier Publishing Company.
• Portner, P. (2009). Modality. New York: Oxford University Press.
• Salkie, R. (2009). “Degrees of Modality”, Modality in English Theory and Description, Mouton de Gruyter, Berlin, ss. 79-103.
• Seçkin, P. (2014). Anlama ve anlatma sürecinde “kip” ve “kiplik”. KTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7: 7-17
• Suhadi, J. (2011). Epistemic and deontic modality: two sides of a coin, julisa. 2 (11), 156 – 179.
• Üzüm, M. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde epistemik kiplik: Kısas-ı Enbiya örneği. Oxford Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Van Der Auwera, J. ve Plungian, V. A. (1998). “Modality's Semantic Map”, Linguistics Typology, Sayı: 2, ss. 79-124.
• Yalçınkaya, E. (2015). Orhon Yazıtlarında kiplik ifadeleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir