Şark İstiklâl Mahkemesi’nin Belgeleri Işığında İmâm Efendi (Osman Bedreddin Erzurumî) ile Harput Ulemâsından Müftü Kemâleddin Efendi Arasındaki Mürşid-Mürîd İrtibâtı

Yıl 2018, Sayı: 11, 155 - 182, 25.06.2018

Ahmet Karataş

Öz

Nakşibendîliğin Hâlidîlik kolunun
Elazığ ve çevresine yayılmasında Şeyh Ali Sebtî’nin rolü büyüktür. Onun
yetiştirdiği halîfeler arasında en meşhur olanı Elazığ-Palulu Mahmud
Sâminî’dir. Mahmud Sâminî’nin en önemli ve etkili halîfesi ise İmâm Efendi
nâmıyla şöhret bulan Osman Bedreddin Erzurumî’dir. Birkaç asırlık ulemâ
silsilesinin son halkalarından olan müderris Kemâleddin Efendi ise 1916-1926
yılları arasında Elazığ müftülüğü yapmış olup mevkii itibariyle İmâm Efendi’nin
en önde gelen mürîdlerindendir. Kemâleddin Harputî Efendi 1926’da Şark İstiklâl
Mahkemesi’nin emriyle gözaltına alınmış, mektup, defter ve birtakım evrâkına el
konulmuş, sorgulanmış ve mahkemeye sevkedilmiştir. Mahkeme neticesinde de
müftülükten azledilerek Samsun’a sürülmüştür. El konulan evrâk ise diğer mahkumların
evrâkıyla birlikte “devlet sırrı” olarak TBMM arşivinde 92 yıl boyunca
saklanmış, bunlara erişime izin verilmemiştir. Ancak 2018’de TBMM
Başkanlığı’nın tasdikiyle bu evrâk araştırmacıların istifadesine açılmıştır.
Kemâleddin Efendi’nin ve çocuklarının buradaki evrâkı üzerinde yaptığımız
incelemeler neticesinde mürşidi İmâm Efendi’ye yazdığı şiirleri tespit ettik.
Sorgu ve mahkeme zabıtlarında ise Şark İstiklâl Mahkemesi üyelerinin Kemaleddin
Efendi’yi Harput ve civârında büyük bir manevî nüfûza sahip olan İmâm Efendi’ye
bağlılığı sebebiyle sorguladığını gördük. Makalemizde bu tutanakların ilgili
kısımlarını ve Kemaleddin Efendi’nin İmâm Efendi’yle ilgili yazdığı şiirleri Latin
harflerine aktararak ilk defa gün yüzüne çıkarmış bulunuyoruz.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Edebiyat, Şark İstiklâl Mahkemesi, İmâm Efendi (Osman Bedreddin), Kemâleddin Harputî, Ömer Naîmî, Abdülhamid

The Mystical Relationship Between Sheikh Osman Bedreddin Erzurumî (İmam Efendi) and Scholar-Mufti Kemaleddin Harputî According to the Documents of the “Şark Istiklâl” Court

Öz

The role of Sheikh Ali Sebtî is
great in the spreading of the Naqshbandi- Hâlidî branch to Elazıg and its
vicinity. The most famous of the khalif he trained was Mahmud Sâminî Paluvî.
And his most important and famous khalif was Osman Bedreddin Erzurumî (İmam
Efendi). Mehmed Kemaleddin who is the
latest mufti of Ottoman Empire in Elazıg and the first mufti of Turkish
Republic at the same time is the last wiseman that wrote up religious books as
a member of Harput Family line, a family of four century-long
tradition of knowledge. Apart from being a teacher for a very long time he
wrote lots of religious, ethical and sufistic books besides poetry and
literary writings. While he was mufti of Elazig he had been judged by the
Istiklal Court and exiled to Samsun as a result of a complain. In this
article, according to the documents of the Independence Court, we examined the
relation between Osman Bedreddin and Mufti Kemaleddin. We also identified poems
written by Kemaleddin for Osman Bedreddin.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Literature, “Şark İstiklâl” Court, Osman Bedreddin, Kemâleddin Harputî, Ömer Naîmî, Abdülhamid

Kaynakça

• Ayaz, Hayrettin. Dîvan: Harputlu Abdülhamid Hazmî. İstanbul: Elazığ Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, 1998.
• Aydoğmuş, Günerkan. Harput Kültüründe Din Âlimleri. Elazığ: ELESKAV Yayınları, 1998.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.ŞFR. 509/ 120.
• Erzurumî, Osman Bedreddin. Gülzâr-ı Sâminî: Mektûbât. haz. Ülker Yeniacun. 2 cilt. İstanbul: Marifet Yayınları, 2006.
• Erzurumî, Osman Bedreddin. Gülzâr-ı Sâminî: Sohbetler. nşr. A. Fevzi Özçimi. 2 cilt. İstanbul: Marifet Yayınları, 1993.
• Karataş, Ahmet. “Harput Ulemâsından Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Efendi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 49 (Aralık 2015): 29-125.
• Kıyak, Abdulkadir. Elazığ ve Yöresinde Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi 2010.
• Sunguroğlu, İshak. Harput Yollarında. 4 cilt. İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, 1958-1968.
• TBMM Şark İstiklâl Mahkemesi Arşivi, belge nr.:
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0005.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0006.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0007.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0008.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0009.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0012.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0013.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0028.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0031.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0032.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0034.
• IM_T12_K067_D610-1_G005_0035.
• IM_T12_K067_D610-2_G028_0002.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0003.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0004.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0005.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0006.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0007.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0012.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0014.
• IM_T12_K067_D610-2_G046_0016.
• IM_T12_K083_D804-2_G028_0035.
• IM_T12_K083_D804-2_G028_0039.
• IM_T12_K086_D807-2 G001-43.
• IM_T12_K091_D830_G035_0005.
• IM_T12_K091_D830_G035_0006.
• IM_T12_K091_D830_G035_0007.