Phenomenon of Shâdh in Arabic Grammar

Yıl 2019, Sayı: 14, 51 - 63, 25.12.2019

Ethem Demir

https://doi.org/10.34085/buifd.620515

Öz

Abstract

The Arab community, which had previously lived in dispersed tribes, entered into a process of institutionalization and systematization in the social, political and economic terms with the advent of Islam. In this way, the Arab society entered the process of nationalization; following the social, political and economic institutionalization, it also entered into a cultural working process to record its language and culture. The starting point of this situation was the phenomenon mistake which was seen with the spread of Islam. For this purpose, grammar scholars who put forward the sentax bases based on the expressions of the Qur'an, hadith, poetry and prose have benefited from the principles of nahvî cares and the use of Arabic language as the source. They also sought logical answers with compensation, compensation, and similar solutions to words that did not comply with these basic principles. However, these words, which cannot be explained in these ways are ultimately considered as poets. In this study, what is the phenomenon of  Shâdh, how it expresses value in nahiv science, which parts it consists of, what reasons lie in the background of the word, and what kind of differences between the grammer scholars point in the case of shâdh phenomenon is mentioned. As pointed out to the phenomenon of shâdh, which is important in the point of quantity in the Arabic language, light has been shed from various angles.

Keywords: 

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Arabic, Nahiv, Shâdh, Kıyâs

Arap Gramerinde Şâz Olgusu

Öz

Ethem Demir

Dr., Bursa Uludağ
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Arap Dili ve Belagatı
Anabilim Dalı

Dr., University of
Bursa Uludağ Faculty of Theology Department of Arabic Language and Rhetoric

Bursa, Turkey

[e-mail]

(0533 734 8692)

ORCİD orcid. org/
0000-0002-4877-7578

 

Öz

Daha
önce dağınık kabileler halinde yaşayan Arap toplumu, İslamiyet’in gelişiyle
beraber toplumsal, siyasal ve ekonomik açıdan ciddi bir kurumsallaşma ve
sistemleşme sürecine girmiştir. Bu şekilde devletleşme sürecine giren Arap
toplumu; toplumsal, siyasal ve ekonomik kurumsallaşmanın akabinde dil ve kültürünü
kayıt altına almak için kültürel bir çalışma sürecine de girmiştir. Bu durumun başlangıç
noktası ise İslam’ın yayılmasıyla beraber görülen lahn olgusu olmuştur. Bu
amaçla Kur’ân, hadis, şiir ve nesir ifadelerinden hareketle nahiv kaidelerini
ortaya koyan gramer âlimleri, bu noktada nahvî kıyâs ve ona kaynaklık eden Arap
dil kullanımı ilkelerinden yararlanmışlardır. Bu temel ilkelere uymayan kelimelere
de tazmîn, te’vîl, hazif ve benzeri çözümlerle mantıkî cevaplar aramışlardır.
Ancak bu yollarla da izah edilemeyen söz konusu kelimeler, nihai olarak şâz olarak
değerlendirilmiştir. Yapılan bu çalışmada şâz olgusunun ne olduğu, nahiv ilminde
nasıl bir değer ifade ettiği, hangi kısımlardan oluştuğu, şâz kelimenin arka
planında hangi sebeplerin yattığı ve şâz olgusu noktasında nahivciler arasında
ne tür görüş ayrılıklarının bulunduğuna değinilmiştir. Arap dilinde nicelik
noktasında önemli bir yerde bulunan şâz olgusuna işaret edildiği gibi çeşitli
açılardan ışık tutulmuştur.   

Anahtar Kelimeler: Arap Dili ve Belagatı,
Arapça, Nahiv, Şâz, Kıyâs.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arapça, Nahiv, Şâz

Kaynakça

• ‘Atiyye Abdullah, ‘Atiyye Muhammed. eş-Şâz fi’n-nahvi ve’s-sarf. Doktora Tezi, Ummu’d-Dermân Üniversitesi, 2008.
• Abdülaziz, Muhammed Hasan. el-Kıyâs fi’l-lugati’l-Arabiyye. 1. Baskı. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1995.
• Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. 7. Baskı. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Ebû Muhâdî, Yahya Abdulmecîd Abdullah. eş-Şâz ve’d-darûra fî kitâbi’l-muktadab li’l-Muberred. Doktora Tezi, Gazze İslam Üniversitesi, 2019.
• Enbârî, Ebu’l-Berakât Abdurrahman Kemâluddin b. Muhammed. el-İğrâb fî cedveli’l-i‘râb ve lüme‘u’l-edille, tah: Saîd el-Afgânî. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1971.
• Enîs, İbrahim. Min esrârı’l-luga. 3. Baskı. Kahire: Mektebetu’l-Encelu’l-Mısriyye, 1966.
• Esmer, Râcî. el-Mu‘cemu’l-mufassal fî ‘ilmi’s-sarf. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Esterâbâdî, Radiyuddin Muhammed el-Hasan. Şerhu kâfiyeti b. el-Hâcib. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Gazzalî, Ebu Hâmid. Esâsu’l-kıyâs, tah: Fehd b. Muhammed es-Serhânî. Riyâd: Mektebetü’l-‘Abîkan, 1993.
• Gündüzöz, Soner. “Şâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 384. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Hân, Muhammed. Usûl’n-nahvi’l-Arabî. Biskra: Matbaatu Câmi‘ati Muhammed Haydar, 2012.
• Husâmî, Abdulmelik Abdulvahhâb An‘um. “el-Ahkâmu’n-nahviyyetu’l-mebniyyetu ‘alâ emni’l-lubsi evi’l-havfi minhu ‘min hilâli şerhi’r-radî ‘ala’l-Kâfiyye.”. Mecelletu’d-dirâsâti’l-ictimâ‘iyye 31 (Aralık 2010):107-139.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. tah: Muhammed Ali Neccâr. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2006.
• İbn el-Merzibânî, Ebû Saîd es-Seyrâfî el-Hasan b. Abdillah. Şerhu kitâbi Sîbeveyhi. tah: Ahmed Hasan Mehedlî – Ali Seyyid Ali. 1. Baskı. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn es-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahvi. tah: Abdulhuseyin el-Fetlî. 3. Baskı. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1997.
• İbn Manzûr, Cemâleddin Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. 1. Baskı. Beyrut: Müessesetü’l-‘Âlemî li’l-Matbû‘ât, 2005.
• İbn Yaîş, Muvaffakuddin b. Ali. Şerhu’l-Mufassal. Kahire: et-Tibâatu’l-Munîriyye, ts.
• İnanç, Yonis. “Nahiv ilminde kıyâsa yöneltilen bazı itirazlar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/34 (Aralık 2016): 73-91.
• İştîvî, Hasan İbrahim, “eş-Şâz ‘ani’l-kıyâsi’n-nahvî fî irtişâfi’d-darbi li Ebî Hayyân el-Endelüsî”. Mecelletü’l-buhûsi’l-akâdemiyye 11 (Ocak 2018): 51-67.
• Mâlikî, Mutîr b. Huseyin. Mevkıfu ilmi’l-lugati’l-hadîs min usûli’n-nahvi’l-Arabiyyî. Yüksek Lisans Tezi, Ummu’l-Kurâ Üniversitesi, 2002. Mâsîrî, Dekûrî. “Tatbîkâtu’l-ittirâdi ve’ş-şuzûzi ‘inde Ebi’l-Berakât el-Enbârî”. Mecelletu’l-Câmi‘ati’l-Medîneti’l-‘Âlemiyye 11 (Aralık 2015): 633-655. Mursî, Abu’l-Hasan Ali b. İsmail b. Seyyide. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. tah: Abdulhamîd Hindâvî. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Rifâyi‘a, Hüseyin ‘Abbâs. Zâhiretü’ş-şüzûz fi’s-sarfi’l-Arabî. 1. Baskı. Ammân: Dâru Cerîr, 2006.
• Sîbeveyhi, Ebî Bişr ‘Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. tah: Abdusselâm Muhammed Hârûn. 2. Baskı. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1982.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddin. el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve envâ‘ihâ. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1986.
• Şîvî, Îhâb Hemmâm Hemmâm. “Mufârakâtün nahviyye fî itrâdi’l-kâideti ve şuzûzihâ”. Câmi‘u’l-Kurâ Üniversitesi dil ve edebiyat dergisi 10 (Mayıs 2013):123-192.
• Taftâzânî, Sa‘duddin Mes‘ûd b. Ömer b. Abdillah. Şerhu’s-sa‘d ‘alâ tasrîfi’l-‘İzî. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2011.
• Tantâvî, Muhammed. Neşetü’n-nahvi. 3. Baskı. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts. Zencânî, ‘İzzuddin. Mecmu‘atu’s-sarf. 1. Baskı. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2000.