Proof of The Soul in Proving The Necessary Existence in Mullā Sadrā

Yıl 2020, Sayı: 15, 36 - 49, 22.06.2020

Sedat Baran

https://doi.org/10.34085/buifd.692989

Cited By: 2

Öz

Many arguments proving the presence of necessary existence have been mentioned in the Islamic world. One of these proofs is the argument of the soul which is not known widely. Peripatetic philosophers ignited this argument but Suhrawardi who is an illuminationist philosopher uttered it for the first time. Mir Damad explains another argument of the soul following Suhrawardi with his effect. Mullā Sadrā is another philosopher proving the presence of the Necessary Existence through the soul in the Islamic thought tradition. He did not adopt the arguments of the soul proposed by these two philosophers and uttered new arguments within the framework of principles of the Transcendent Philosophy school. In his first argument, the middle term is the soul’s movement from force to act – from potential intellect to actual intellect – and in his second argument, it is the creation of the soul. He combines these two arguments and addresses a single argument in some of his studies. Mullā Sadrā categorizes the arguments proving the existence of Allah in three groups and he states that the argument of the soul is more important than the argument of the truthful and it is the most superior argument. The most significant aspect of the arguments of the soul uttered by Mullā Sadrā is that it proves not only the existence of Allah but also the epithets and acts of Allah. In this study, the difference between the argument of the soul by Mullā Sadrā and the other arguments of soul will be dealt with. In this regard, we will explain how Mullā Sadrā proves the Necessary Existence and the epithets and what kind of innovations he brought regarding this issue.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, The Necessary Existence, Soul, Creation, Mullā Sadrā

Molla Sadrâ’da Vâcibü’l-Vücûd’un İspatında Burhan-ı Nefs

Öz

: İslam dünyasında Vâcibü’l-Vücûd’un varlığını ispatlayan birçok burhan zikredilmiştir. Bu burhanlardan biri pek bilinmeyen nefs burhanıdır. Bu burhanın ilk kıvılcımlarını Meşşâî filozoflar yakmış olsa da ilk dile getiren İşrakî filozof Sühreverdî’dir. Sühreverdî’den sonra ve onun etkisiyle Mîr Dâmâd başka bir nefs burhanı açıklar. İslam düşünce geleneğinde nefs vesilesiyle Vâcibü’l-Vücûd’un varlığını ispatlayan bir diğer filozof Molla Sadrâ’dır. O, bu iki filozofun nefs burhanlarını benimsemedi ve Hikmet-i Müte’âliye ekolünün ilkeleri çerçevesinde yeni burhanlar dile getirdi. İlk burhanında nefsin kuvveden fiile yani heyûlânî akıldan bilfiil akla doğru hareket etmesini ikinci burhanında ise nefsin hudûsunu orta terim kılar. Mefatihü’l-Gayb adlı eserinde de bu iki burhanı birleştirir ve tek bir burhan olarak ifade eder. Molla Sadrâ Allah’ın varlığını ispatlayan burhanları üç gruba ayırır ve nefs burhanının sıddıkîn burhanından sonra da en önemli ve en üstün burhan olduğunu söyler. Molla Sadrâ’nın dillendirdiği nefs burhanlarının en önemli özelliği Allah’ın varlığını ispatlamakla beraber sıfatlarını ve fiillerini de ispatlamasıdır. Bu çalışmada Molla Sadrâ’nın nefs burhanı ile diğer nefs burhanlarının farkı ele alınacak ve Molla Sadrâ’nın bu burhan vesilesiyle Vâcibü’l-Vücûd’u ve sıfatlarını nasıl ispatladığı ve konu hakkında ne gibi yenilikler getirdiği açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

: İslam Felsefesi, Vâcibü’l-Vücûd, Nefs, Hudûs, Molla Sadrâ

Kaynakça

• Amulî, Abdullah Cevadî. Rahikayı Maktum. 10 Cilt. Kum: Merkez-i Neşr-i İsra, 1389/2010.
• Atay, Hüseyin. “Nefis”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/1, 1997: 1-58.
• Baran, Sedat. “Molla Sadrâ’da İlahi Fâiliyetin Niteliği”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/2, Ağustos, 2017: 598-613.
• Çapak, İbrahim. Gazâlî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
• Çetin, Ali. «“Beş Sanat ve Öncülleri”.» Toplum Bilimler Dergisi 5/10, Temmuz 2011: 145-156.
• Dinanî, Gulam Hüseyin İbrahimî. Kavaid-i Külli-i Felsefi Der Felsefe İslami. 2 Cilt. Tahran: Pejûheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, 1380/2001.
• Efşarpur, Müçteba. Burhan-ı Marifet-i Nefs Ber İspat-ı Vucud-i Huda. Tahran: İntişârât-ı Hikmet-i İslamî, 1396/2017.
• Esterabadî, Mîr Dâmâd Muhammed Bakır b. Muhammed Hüseynî. el-Kabesat, Thk. Mehdi Muhakkık. Tahran: İntişârât-ı Danışgah-ı Tahran, 1367/1988.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b. Muhammed b. Tarhan. Risale fi İsbati’l-Müfarikat . Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1345/1966.
• Feyyazî, Gulâm Rızâ. İlmü’l-Nefs-i Felsefi. Kum: İntişârât-ı Müessese-i Amuzeş ve Pejuhiş-i İmam, 1389/2010.
• Gaffari, Ebu’l-Hasan. Hudus-i Cismani Nefs. Tahran: İntişarat-ı Pejuhişgah-ı Ferhen ve Endişe-i İslami, 1391/2012.
• Gareviyan, Muhsin. İslam Felsefesine Giriş. Trc. Sedat Baran. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2013.
• Hüseyni, Zeynelabidin. “Esîrüddin Ebherî Felsefesinde İnsani Nefs”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 9/2, Kasım 2017: 1031-1056.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. eş-Şifa: et-Tabiiyat. 3 Cilt. Kum: Mektebetu Ayetullah Mer’aşi, 1404/1984.
• Karamelikî, Muhammed Hasan Kadrdan. Hüda Şinasi. 2. Baskı. Tahran: İntişarat-ı Pejuhişgah-ı Ferheng ve Endişeyi İslamî, 1388/2009.
• Kaya, Mahmut. “İmkân”. Cilt 22, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 224-225. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kutluer, İlhan. “İlmü’n-Nefs”. Cilt 22, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 148-151. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. el-Hâşiye alâ İlahiyati’ş-Şifâ. Kum: İntişârât-ı Bidâr, Tsz.
• Molla Sadra, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. el-Hikmetü’l-Müte’âliye fî Esfâri’l-Akliyyeti’l-Erbaa. 9 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türas, 1401/1981.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. el-Mebde ve’l-Me’âd. Tahran: Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefeyi İran, 1354/1975.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Esrarü’l-Ayat ve Envarü’l-Beyyinat. Tahran: Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefeyi İran, 1360/1981.
• Molla Sadra, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. eş-Şevâhidü’r-Rubûbiyye fi’l-Menâhici’s-Sülûkiyye. 2 Cilt. Meşhed: Müesese-i Matbuat-ı Dini, 1388/2009.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Mefatihü’l-Gayb. Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi Encümen-i İslami-i Hikmet ve Felsefe-i İran, 1363/1984.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Tefsiru'l-Kur'ani'l-Kerim. Kum: İntişârât-ı Bidâr, 1366/1988.
• Mutahharî, Murtazâ. Şerh-i Manzume. Tahran: İntişârât-ı Sadrâ, 1382/2003.
• Rahmanî, Gulâm Rızâ Khud Şinasi-i Felsefî, Kum: Bustan-ı Kitap, 1381/2002.
• Sâvî, Zeynüddin Ömer b. Sehlan. Tebsere. Tahran: İntişârât-ı Danışgah-ı Tahran, 1337/1958.
• Sühreverdi, Ebü’l-Fütuh Şehabeddin Yahyâ b. Habeş. Mecmua-i Müsannefat-ı Şeyh-i İşrak. Thk. Henry Corbin. Tahran: Pejûheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, 1380/2001.
• Şehrezurî, Şemseddin Muhammed b. Mahmûd İşraki. Resailü’ş-Şecereti’l-İlahiyye fî Ulumi’l-Hakaiki’r-Rabbaniyye. Thk. Necefkuli Habibî. 3 Cilt. Tahran: Müessese-i Pejuhişi Hikmet ve Felsefe-i İran, 1385/2006.
• Şîrâzî, Kutbüddîn Mahmûd b. Mes’ûd Kazerûnî. Şerhu Hikmeti’l-İşrak-ı Sühreverdî. Thk. Mehdi Muhakkık, Abdullah Nurani. Tahran: Müessese-i Mutalaat-ı İslami Danişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 1380/2002.
• Tabâtabâî, Allame Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. Bidayetü’l-Hikme. Kum: İntişarat-ı Darü’l-İlm, 1377/1998.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. Mecmua-i Resail “Burhan”. 3 Cilt. Kum: Bustan-ı Kitap, 1392/2013.
• Tabatabai, Allame Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. Nihayetü’l-Hikme. 3 Cilt. Kum: İntişarat-ı Defter-i Tebligat-ı İslami, 1378/1999.
• Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”. Cilt 18, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 304-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ubudiyet, Abdulresul. Nizam-ı Hikmet-i Sadrâî. 3 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Semt, 1395/2016.
• Yezdî, Muhammed Taki Misbâh. Amuzeş-i Felsefe. 2 Cilt. Kum: Sazman-ı Tebligat-ı İslami, 1378/1999.
• Yezdî, Muhammed Takî Misbâh. Şerh-i İlahiyat-ı Şifâ. 3 Cilt. Kum: İntişârât-ı Müessese-i Amuzeş ve Pejuhiş-i İmam, 1386/2007.
• Zebihî, Muhammed. Felsefeyi Meşşâ. 2. Baskı. Tahran: İntişârât-ı Semt, 1387/2008.