Arap Edebiyatı ve Belagatı Âlimlerinden İbnEbi’l-İsba‘ el-Mısrî

Yıl 2020, Sayı: 15, 236 - 251, 22.06.2020

Hamit Salihoğlu

https://doi.org/10.34085/buifd.699503

Öz

Mısır’ın en meşhur edip, beliğ ve şairlerinden olan İbnEbi’l-İsba‘, Eyyûbîlerin son dönemi ile Memlukların ilk döneminde Mısır’da yaşamıştır. Bu çalışmada hayatı, ilmi kişiliği ve yaşadığı ortamla ilgili kısa bir bilgi verildikten sonra özellikle onun Arap edebiyatı ve belagatı alanında öne çıkan yönleri ele alınıp incelenmiştir. Dil, edebiyat, şiir, belagat ve Kur’ân ilimlerinde uzman olan İbnEbi’l-İsba‘, çok değerli eserler ortaya koymuş ve bu eserlerinde birçok âlim, beliğ, edip ve şairi tenkit etmiştir. Yaşadığı dönemin meşhur şairi olarak bilinen bu edip, övgü, hiciv, aşk ve züht başta olmak üzere şiirin bütün dallarında şiir söylemiş ve şiirlerini bedî‘ ilminin edebi sanatlarıyla donatmıştır. Onun nazmetmiş olduğu şiirlerinden sadece bir kısmı gönümüze ulaşmıştır. Gönümüze ulaşan bu şiirlerinden bir bölümü eserlerinde, bir bölümü de edebiyat ve tabakat kitaplarında parçalar halinde dağınık bir şekilde yer almıştır. Bedî‘ ilminde de önemli bir yer ve kudrete sahip olan bu âlim, kendisinden önce geçen âlimler tarafından keşfedilen bedî‘ ilminin edebi sanat türlerini, usûl ile furû‘ olarak nitelendirmiştir. Önceki âlimlerin yöntemlerine göre kendisinin de otuz bedî‘ sanat türünü keşfettiğini ifade etmiş ve i‘câzu’l-Kur’ân’a dair büyük katkıları olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İbn Ebi’l-İsba‘, Tenkit, Şiir

Kaynakça

• Abdürrahîm b. Ahmed el-‘Abbâsî. Me‘âhidü’t-tansîs alâ şevâhidi’t-Talhîs, tah: Muhammed Muhyüddîn ‘Abdulhamîd. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1948.
• Âdil Nüveyhid. Mu‘cemü’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hetta’l-‘asri’l-hâdır, 1, Baskı. Lübnan: Müessesetü Nüveyhid es-Sekâfiyye, 1983.
• Aydın, Mustafa. “İbn Ebi’l-İsbâ‘ ve bedî‘ ilmindeki yeri” Darulfunun İlahiyat Dergisi 2/29 (Temmuz 2018): 309-341.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. İ‘câzü’l-Kur’ân, tah: Ahmed es-Sakar. Mısır: Dârü’l-Ma‘ârif, 1954.
• Câhiz, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Bahr. el-Hayavân, tah: ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. I2, Baskı. Mısır: Şeriketu Mektebe ve Matba‘a Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi biMısr, 1966.
• Cürcânî, Ebû Bekr ‘Abdulkâhir b. ‘Abdirrahmân b. Muhammed. Delâilü’l-i‘câz, tah: Mahmûd Muhammed Şâkir. Ys: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• Durmuş, İsmail. “İbn Ebü’l-İsba‘”, Türkiye diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19:467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Ebû Hilâl el-‘Askerî, Hasan b. ‘Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’s-sınâ‘ateyn el-kitâbe ve’ş-şiir, tah:‘Alî Muhammed el-Bicâvî - Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 1, Baskı. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1952.
• Ferruh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî, 5, Baskı. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1989.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hammed b. Muhammed b. İbrâhîm. Beyânu i‘câzi’l-Kur’ân, (Selasu resâilil fî i‘câzi’l-Kur’ân), tah: Muhammed Halefullâh - Muhammed Zağlûl Selâm. Mısır: Dârü’l-Ma‘ârif, 1967.
• Hemmûd, Hüseyn Yûnus. en-Nakdu ‘inde İbn Ebi’l-İsba‘ el-Mısrî, Suriye: Vizâretü’s-Sekâfe, 2010.
• İbn Ebi’l-İsba‘, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn ‘Abdulazîm b. ‘Abdilvâhid b. Zâfir b. ‘Abdillâh İbn Muhammed el-Mısrî. Bedî‘u’l-Kur’ân, tah: Hifnî Muhammed Şeref. Mısır: Nehdatu Mısır li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2008.
• ……., Tahrîru’t-tahbîr fî sına‘ati’ş-şiir ve’n-nasr ve beyân i‘câzi’l-Kur’ân, tah: Hifnî Muhammed Şeref. Mısır: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihâbüddîn. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr, tah: Kâmil Selmân el-Cabbûrî. Beyrut:vDâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’s-Sâbûnî, Ebû Hâmid Cemâlüddîn Muhammed b. ‘Alî. Tekmiletu ikmâli’l-ikmâl, tah: Mustafâ Cevâd. Irak: el-Mecma‘u’l-‘Irâkî el-Fıkhî, ts.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî. Hediyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-müsanifîn, İstanbul: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1951.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn, 1, Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kütübî, Muhammed b. Şâkir. Fevâtu’l-vefeyât, tah: İhsân ‘Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• ……, ‘Uyûnu’t-tevârîh, tah: Faysal es-Sâmır - Nebîle ‘Abdulmunim el-Vedûd. Irak: Dâru’r-Reşîd, 1980.
• ……., Fevâtu’l-vefeyât, tah: İhsân ‘Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Makrizî, Ebü’l-‘Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. ‘Alî b. ‘Abdilkâdir. es-Sülûk li ma‘rifeti düveli’l-mülûk, tah: Muhammed ‘Abdulkâdir ‘Atâ. 1, Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Muhammed Zahlûl Sellâm, el-Edebu fî ‘asri’l-Eyyûbî, İskenderiyye: Neşetü’l-Me‘ârıf, 1990.
• Rummânî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. ‘Îsâ. en-Nüketu fî i‘câzi’l-Kur’ân, (Selasu resâilil fî i‘câzi’l-Kur’ân), tah: Muhammed Halefu’l-Lâh - Muhammed Zağlûl Selâm. Mısır: Dârü’l-Me‘ârif, 1967.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg es-Safedî. el-Vâfî bi’l-vefeyât, tah: Ahmed el-Arnâvût -Türkî Mustafâ, 1, Baskı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Süyûtî, Abdurramân Celâlüddîn. Hüsnü’l-muhâdare fî târîhi Mısre vel-Kâhire, tah: Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. I, Baskı, Ys: 1967.
• Tağrîberdî, Ebü’l-Mahâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Tağrîberdî el-Atâbegî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısre vel-Kâhire, Ys: Dâru’l-Kütüb, ts.
• Ziriklî, Hayrüddîn. el-A’lâm, 7, Baskı. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1987.