Şâfiî Tabakât Yazıcılığı (Hicrî V-VII. Asırlar)

Yıl 2020, Sayı: 16, 115 - 136, 25.12.2020

İsmail Narin

https://doi.org/10.34085/buifd.790252

Cited By: 1

Öz

Tabakâtü’l-fukahâ, çeşitli kategorilere göre fakihleri gruplandırmak suretiyle biyografilerini anlatan telif türüdür. Mezhep birikimine katkılarıyla tanınan fakihlerin belirlenmesi, tanıtılması ve görüşleri hakkında bilgi verilmesi bu telif türünün temel hedeflerindendir. İctihâd mertebelerinin belirlenerek tercihlerde dikkate alınacak hiyerarşinin tespit edilmesi de bu eserlerin bir diğer amacını oluşturur. Belli bir mezhebe nisbetle anılan fakihlerin hayatlarının anlatıldığı tabakât türü eserlerin telif edilmiş olması, bir fıkıh anlayışının mezhepleşmesinin önemli göstergelerinden kabul edilir. Şâfiî fakihlerin biyografilerini konu edinen tabakât yazıcılığının hicrî V. yüzyılda Ebû Hafs el-Mutavviî ile başladığı ve Ebü’t-Tayyîb et-Taberî ile devam ettiği kaydedilmektedir. Bu literatürün günümüze ulaşmış en eski örneği sayılan Ebû Âsım el-Abbâdî’nin tabakâtından sonra Ebû İshâk eş-Şîrâzî, İbnü’s-Salâh ve Nevevî gibi âlimler tarafından tabakât yazım faaliyeti sürdürülmüştür. Şâfiî tabakât yazıcılığının gelişimine öncülük eden bu derlemeler birbirini tamamlayıcı mahiyette olup biyografiler genellikle kısa tutulmuştur. Ayrıca, hicrî VII. yüzyıla kadar uzanan süreçte yazılan biyografi eserleri, Tâceddin es-Sübkî’yle en mükemmel örneğine kavuşan Şâfiî tabakât yazıcılığının olgunluk dönemi eserlerine de kaynaklık etmiştir. Şâfiî mezhebinde tabakât geleneğinin incelenmesi, mezhebin tarihsel hafızası üzerinde daha yerinde ve sağlıklı okumalara imkân tanımaktadır. Şâfiî fıkhının kaydettiği aşamaların anlaşılması da tabakât eserleriyle bir şekilde irtibatlı olduğunu göz önünde bulundurarak çalışmamızda Şâfiî tabakât yazıcılığının tarihsel süreci, öne çıkan Şâfiî tabakâtları ekseninde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Şâfiî Mezhebi, Tabakât, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, Biyografi

Shāfi‘ite Historiograph of Tabaqāt (Hegira V-VII Centuries)

Öz

Ṭabaqāt al-fuqahā is a literary genre which tells about the biographies of Islamic jurists by grouping them into various categories. The main aim of this genre is to find out the jurists known for their contributions to sect accumulation, their introduction and giving information about their views. Establishing the levels of ijtihad and determining the hierarchy to be taken into account in preferences make the other aims of these works. The fact that tabaqāt type works where the biographies of the mentioned jurists are expressed with regard to a certain sect is accepted as one of the most important indicators of sectarianization of a fiqh understanding. It is recorded that tabaqāt authorship, whose subjects were the biographies of shafi’î jurists, started with Abû Hafs al-Mutawwiī in V century and continued with Abu’l-Tayyib al-Ṭabarī. After the tabaqāt of Abu Âsim al-Abbâdî accepted as the oldest example of this literature reaching today, the authorship of tabaqāt was maintained by Abu Ishaq al-Shirazī, Ibn al-Salâh and al-Nawawī. These compilations, which pioneered the development of shafi’i tabaqāt, were complementary to each other; and the biographies were generally kept short. In addition, the biographies written in this process, which continued until hegira VII century, made resources for the maturity period of shafi’i tabaqāt authorship that reached the most excellent stage together with Taj al-Din al-Subkī. The investigation of the tradition of tabaqāt in shafi’i sect allows more appropriate and healthy readings on the historical memory of the sect. In this study, the historical process of shafi’i tabaqāt authorship was investigated in the axis of prominent shafi’i tabaqāt works by considering that understanding the stages, which shafi’i jurisprudence have recorded so far, is some way related to tabaqāt works

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Madhhab al-Shāfiʿī, Ṭabaqāt, Ṭabaqāt al-Shāfiʻiyya, Biography.

Kaynakça

• ‘Abaychi, Maysoon Thanoon. “İbn Bâtîş el-Mevsılî (öl. 655/1257) ve kitâbuhu Tabakâtü’l-fukahâ’i’ş-Şâfi’iyye”. Mecelletü Dirâsâtin Mûsıliyye 37 (1433/2012), 57-90.
• Abbâdî, Ebû Âsım Muhammed b. Ahmed. Kitâbu Tabakâti’l-fukahâ’i’ş-Şâfi’iyye. nşr. Gösta Vitestam. Leiden: E.J. Brill, 1964.
• Abbâs, İhsan. “Mukaddime”. Tabakâtü’l-fukahâ. mlf. Ebû İshâk eş-Şîrâzî. 5-28. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1981.
• Amed, Hânî. Dirâsât fî kutubi’t-terâcim ve’s-siyer. Amman: el-Müessesetü’s-Sahife, 1981.
• Aşıkkutlu, Emin. “Tabaka Kavramı ve Muhaddislerin Tabaka Anlayışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 32 (2007/1), 5-18.
• Atiyye, Celîl. “Mukaddime”. Dercü’l-gurar ve dürcü’d-dürer. mlf. Ömer b. Ali b. Muhammed el-Mutavviî. 5-26, Beyrut: Âlemü’l-kutub, 1406/1986.
• Aybakan, Bilal. İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Aybakan, Bilal. “Şâfiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/223-233. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aybakan, Bilal. “Şâfiî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/233-247. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aybakan, Bilal. “Şîrâzî, Ebû İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/184-186. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aybakan, Bilal. “Taberî, Ebü’t-Tayyib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/313-314. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bardakoğlu, Ali. “Abbâdî, Ebû Âsım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/13-14. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Hâdî, Yûsuf. “Mukaddime”. Târîhu Beyhak. mlf. Ali b. Zeyd el-Beyhakî. 5-86. Dımaşk: Dâru İkra, 1425/2004.
• Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2018.
• Heyto, Muhammed Hasan. el-İctihâd ve tabakâtü müctehidi’ş-Şâfi’iyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1409/1988.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415-1421/1995-2001.
• İbn Fadlullâh el-Ömerî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yahyâ. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. thk. Kâmil Selmân el-Cübûrî - Mehdî en-Necm, 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• İbnü’l-Adîm, Kemâleddin Ömer b. Ahmed el-Ukaylî. Buğyetü’t-taleb fî târîhi’l-Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’ş-Şa’âr, Kemâleddin Mübârek b. Ahmed el-Mevsılî. Kalâidü’l-cümân fî ferâidi şü’arâi haze’z-zamân. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâ’ü ebnâi’z-zamân. nşr. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
• İbn Hidâyetullâh el-Hüseynî, Ebû Bekr. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyye. nşr. Âdil Nüveyhiz. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 3. Basım, 1402/1982.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfi’iyye. nşr. Abdülhalîm Hân. 4 Cilt, Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Şihâbüddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cize: Dâru’l-Hicr li’t-Tiba’a ve’n-Neşr, 1424/2003.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Şihâbüddîn. Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfi’iyyîn. nşr. Enver el-Bâz. Mansura: Dâru’l-Vefâ, 1425/2004.
• İbn Sa’d el-Makdisî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh. Mu’cemü’ş-şüyûh li-Tâciddîn es-Sübkî. nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2004.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Siracüddîn Ömer b. Ali. el-‘İkdü’l-müzheb fî tabakâti hameleti’l-Mezheb. nşr. Eymen Nasr el-Ezherî - Seyyid Mühennâ. Beyrut Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyüddîn Osman b. Salâhuddîn eş-Şehrezûrî. Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfi’iyye. nşr. Muhyiddin Ali Necîb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1413/1992.
• İsnevî, Cemâleddîn Abdurrahîm b. el-Hasen. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyye. nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Kâdı İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsûbî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik. thk. Muhammed b. Tâvît et-Tancî, Abdülkadir Sahravi, Muhammed b. Şerif, Saîd Ahmed E'rab. 8 Cilt. Rabat: Vizâretü'l-Evkâf ve'ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım,1983/1403.
• Kandemir, M. Yaşar. “Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/58-61. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/198-200. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/45-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kaya, Murat. “Hadislerin Tesbitinde Sened Tenkidinin Tercihi Nedenleri”. Bilimname. 37 (2019/1), 121-140.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Köse, Saffet. “İslâm Hukukunun Oluşumu ve Tarihsel Dönemleri”. İslâm Hukuku. ed. Talip Türcan. 45-74. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Küçük, Raşit. “İbn Ebû Hâtim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Makdisi, George. “Tabakât-Biyografi, İslâm’ın Klasik Döneminde Hukuk ve Ortodoksi”. İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim. trc. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Muhtasaru Tabakâti’l-fukahâ. nşr. Âdil Abdülmevcûd – Ali Muavvaz. Beyrut: Müessesetü’l-Kutubi’s-Sikâfiyye, 1416/1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfi’iyye. nşr. Ali Ömer. Kahire: Mektebetü’s-Sikâfeti’d-Dîniyye, 1430/2009.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lugât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lugât. nşr. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1426/2005.
• Özaydın, Abdülkerim. “Beyhakî, Ali b. Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/62-63, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Safedî, Salahuddin Halîl b. İzzeddin Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâs, 1420/2000.
• Sajjadi, Sadıq. “Hemedânî, Muhammed b. Abdülmelik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. Yetîmetü’d-dehr fî mehâsini ehli’l-asr. thk. Müfid M. Kumeyha. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. el-İ’lân bi’t-tevbîh li-men zemme ehle’t-târîh. thk. Franz Rosenthal. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Sem’ânî, Abdülkerim b. Muhammed. el-Ensâb. nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 12 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1400/1980.
• Sübkî, d Abdulvehhâb b. Alî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, 10 Cilt. Kahire: İsa el-Babi el-Halebi, 1964.
• Süyûtî, Celâleddin. Husnü’l-muhâdara. thk. M. Ebü’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1387/1967.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Alî. Tabakâtü’l-fukahâ. nşr. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1981.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A’lâm, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.