The Place of Adab al-Fatwa in Fiqh Method Literature in the Classical Period

Yıl 2021, Sayı: 17, 54 - 71, 25.06.2021

Fatih Çinar

https://doi.org/10.34085/buifd.886111

Öz

Islamic scholars have discussed the fatwa method in various fiqh sources. There are works of fiqh methodology among the first sources in which the fatwa method was born and developed. In this respect, the place and development of the fatwa method has been discussed in the context of the fiqh methodology literature. In this study, works related to four Sunni sects are considered as the basis. As it is known, the works of fiqh methodology are divided into two parts according to the method of copyright, namely, fuqaha and mutakellim method. Works written according to the Fukaha method such as el-Fusûl fi’l-usûl, Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh, Usûlü’s-Serahsî, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl were carefully scanned. Works prepared according to the Mutakallim method were also carefully reviewed. Within the framework of the In the Malikî madhhab framework, works such as İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl, Îzâhu’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl and el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh were investigated. The books written by Shafii faqihs, such as Fakîh ve’l-mütefakkih, Şerhu’l-Lüma‘, Kitâbu’t-Telhîs, Kavâtıʻu’l-edille fi’l-usûl, el-Mustasfâ was carefully studied. Likewise, the sources named Risâle fî usûli’l-fıkh, et-Temhîd fî usûli’l-fıkh, Ravzatu’n-nâzır and cünnetü’l-münâzır, which were written in Hanbali scholars, were at the center of the study. As a result, it is determined that the fatwa method is mostly discussed within the framework of ijtihad and imitation.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Fiqh Methodology, Adab al-Fatwa, Ijtihad, Imitation

Klasik Dönem Fıkıh Usûlü Literatüründe Edebü’l-Fetvanın Yeri

Öz

İslam âlimleri, edebü’l-fetvayı/fetva usûlünü muhtelif fıkıh kaynaklarında ele almışlardır. Edebü’l-fetvanın doğup geliştiği ilk kaynaklar arasında fıkıh usûlü eserleri yer almaktadır. Bu itibarla çalışmamızda, fetva usûlünün yeri ve gelişimi, fıkıh usûlü literatürü bağlamında ele alınmıştır. Bu çalışmada dört Sünnî mezhebe ilişkin eserler esas kabul edilmiştir. Bilindiği gibi fıkıh usûlü eserleri telif yöntemine göre fukaha ve mütekellim metodu olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Fukaha metoduna göre kaleme alınmış el-Fusûl fi’l-usûl, Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh, Usûlü’s-Serahsî, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl gibi eserler dikkatlice taranmıştır. Mütekellim metoduna göre hazırlanmış eserler de titiz bir şekilde gözden geçirilmiştir. Mâlikî mezhebi çerçevesinde İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl, Îzâhu’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl ve el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh gibi eserler araştırılmıştır. Şâfiî fakihler tarafından kaleme alınan el-Fakîh ve’l-mütefakkih, Şerhu’l-Lüma‘, Kitâbu’t-Telhîs, Kavâtıʻu’l-edille fi’l-usûl, el-Mustasfâ vb. kitaplar özenle incelenmiştir. Aynı şekilde Hanbelî çevrelerde yazılan Risâle fî usûli’l-fıkh, et-Temhîd fî usûli’l-fıkh, Ravzatu’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır adlı kaynaklar araştırmanın merkezinde yer almıştır. Sonuç olarak fetva usûlünün çoğunlukla ictihad ve taklid çerçevesinde tartışıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Edebü’l-Fetva, İctihad, Taklid

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm. el-Musannef. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1970-1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
• Âmidî, Seyfeddin. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Dımaşk-Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1406.
• Apaydın, H. Yunus. “Hanefi İctihad Teorisi ve Molla Hüsrev’in Bu Teoriyi Sunumu”. Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu, 267-274.
• Aşkar, Muhammed Süleyman. el-Fütyâ ve menâhicü’l-iftâ. Kuveyt: Mektebetü’l-Menâri’l-İslâmiyye, 1976.
• Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Atar, Fahrettin. “İftâ Teşkilâtının Ortaya Çıkışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985), 19-48.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• Bayder, Osman. “Hanefi Fetva Usulü Literatürü ve Bedreddin eş-Şuhâvî’nin ‘et-Tırâzu’l-Müzheb’ Adlı Fetva Usulünün Değerlendirilmesi”. Bilimname 29 (2015), 211-229.
• Berdisi, Muhammed Zekeriya. Usûlü’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-Sakâfe, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1994.
• Cüveynî, Ebu’l-Meʻâlî. Metnü’l-Varakât (Nazmü’l-Varakât ile birlikte). Riyad: Dâru’s-Samîʻî, 1996.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
• Dağcı, Şamil. “Din İşleri Yüksek Kurulu Kararlarına Fetva Konseptinde Bir Yaklaşım”. Diyanet İlmi Dergi 38/4 (2002), 5-20.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’. el-ʿUdde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârekî. Riyad: y.y., 1990.
• Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh. thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Menhûl min taʻlîkâti’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ʻilmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1996.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ‘alâ’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. Dımaşk-Cidde: Dâru’l-Kıble-Müessesetü ʻUlûmi’l-Kur’ân, 2006.
• İbn Hamdân, Ahmed. Sıfatu’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1380.
• İbn Kayyim, Muhammed el-Cevziyye. İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. Ravzatu’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd. ez-Zarûrî fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. Umman: Dâru’l-Beyârık, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Taʻzîmu’l-fütyâ. Amman: Dâru’l-Eseriyye, 2006.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî. Medine-Beyrut: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem-Âlemü’l-Kütübe, 1986.
• İltaş, Davut. “Fıkıh Usulü Yazımında ‘Kelamcılar Yöntemi ve Fakihler Yöntemi’ Ayrımlaşmasının Mahiyeti Üzerine”. Bilimname 7/17 (Şubat 2009), 65-95.
• Karâfî, Ebu’l-Abbas. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl. Mısır: Şirketü’t-Tıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, 1973.
• Kâsimî, Muhammed Cemaleddin. el-Fetvâ fi’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kelvezânî, Ebu’l-Hattâb Mahfûz. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1985.
• Köse, Üzeyir. “İctihadın Bölünmesi (Tecezzüü’l-İctihad)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/25 (2015), 63-90.
• Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed. Îzâhu’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
• Nemle, Abdulkerim. el-Mühezzeb fî ʿilmi usûli’l-fıkhi’l-mukâran. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. Âdâbu’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Mısır: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, ts.
• Semerkandî, Alaeddin Muhammed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl. Devha: Matâbi‘u’d-Devha’l-Hadîsiyye, 1984.
• Semʻânî, Ebu’l-Muzaffer. Kavâtıʻu’l-edille fi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Câmi‘u’s-sağîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Şahin, Osman. Fetvâ Âdâbı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim. Şerhu’l-Lüma’. thk. Abdülmecid et-Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman. el-Muʻcemü’l-kebîr. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Ukberî, Ebû Ali. Risâle fî usûli’l-fıkh. Kuveyt: Mektebetü’ş-Şuûni’l-Fenniyye, 2010.
• Yaman, Ahmet. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Yaman, Ahmet. “Fetvâ ve Mezhep Fetvâ Usûlü ve Tarihinin Tartışmalı Bir Konusu Olarak Fetvâ-Mezhep İlişkisi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2015), 5-34.