Tahavi's contribution to the Unity of the Epistemological Disputed Sunni Sects

Yıl 2021, Sayı: 18, 96 - 105, 25.12.2021

Zekerya Sarıbulak

https://doi.org/10.34085/buifd.993229

Öz

In the acquisition of religious sciences, there was no need for any method of evidentiary during the period of the Prophet and his companions. However, the problem of caliphate/imam not only led to political polarizations, but also paved the way for the formation of some sects in the field of faith. In addition, encounters with different religions and cultures, the translation of philosophy into Arabic and some other factors led to the emergence of many sects from the main body of the Islamic society at the end of the 1st century of the Hijri. These newly formed sects had different views because they used rational and philosophical evidences in the evidentiary. Therefore, new sects with different names were only referred to as people of bid'at. Since they are of the same opinion with the main body in basic principles, they are considered as part of the Islamic Ummah. The majority/main body, on the other hand, was perceived as Ahl as-Sunnah/Sunni because they were content with nass in evidentiary. However, the methods of the separatist sects forced some of the ulama from the Sunni majority to innovate in the method of evidentiary. Thus, evidentiary to the Sunni ulama is divided into two parts. Some of them have used the mental and philosophical evidences sufficiently together with the nass. Imam Abu Hanifa and the Ash'aris and Maturidis, who later entered the process of formation, are among them. Another part, which would later be called the Salafiyya, insisted on the induction of the first period. While the Sunni majority considered some sects to be people of bid'ah due to their evidentiary, they did not consider this sect to be people of bid'ah, which caused deep divisions for the same reason. It is important to investigate this situation. Of course, there are some political and legal reasons. However, some Sunni scholars have also contributed. One of them is Tahavi, the author of Hanafi creed. In our opinion, he was influential in the formation of the opinion that the Sunni community is composed of Hanafîyye/Maturidiyya, Ash'ariyya and Salafiyya with the text of the creed that he wrote.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Akait, Sunni, Evidentiary, Tahavi, Abū Ḥanīfa

Tahâvî’nin İstidlâlde İhtilaflı Sünnî Fırkaların Birliğine Katkısı

Öz

Dini ilimlerin elde edilmesinde, Hz. Peygamber ve ashap döneminde herhangi bir istidlal yöntemine ihtiyaç duyulmamıştır. Fakat hilafet/imamet sorunu siyasî kamplaşmalara yol açtığı gibi itikadî alanda da bazı fırkaların oluşumuna zemin hazırlamıştır. Bunun yanında değişik din ve kültürlerle karşılaşma, felsefenin Arapçaya tercüme edilmesi ve diğer bazı etkenler h. I. Yüzyılın sonlarında İslam toplumunun ana gövdesinden birçok itikadî fırkanın ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir. Yeni oluşan bu fırkalar istidlalde, aklî ve felsefî delilleri yoğunluklu kullandıkları için farklı görüşlere sahip olmuşlardır. Dolayısıyla ayrı birer isimle yeni birer fırka ancak bid’at ehl-i olarak anılmışlardır. Temel esaslarda ana gövdeyle aynı görüşte oldukları için İslam ümmetinden sayılmışlardır. Büyük çoğunluk/ana gövde ise istidlalde nass ile yetindiği için Ehl-i sünnet/Sünnî olarak algılanmıştır. Fakat ayrılıkçı fırkaların yöntemleri Sünnî çoğunluktan bir kısım ulemayı da istidlal yönteminde yenilik yapmaya zorlamıştır. Böylece Sünnî ulema istidlal de iki kısma ayrılmışlardır. Bir kısmı nassın yanında aklî ve felsefî delilleri de yeteri kadar kullanmışlardır. İmam Ebu Hanife ve daha sonra oluşum sürecine giren Eş’arîler ve Matürîdîler bunlardandırlar. Daha sonra Selefîyye adıyla anılacak olan diğer bir kısım ise ilk dönem istidlalinde ısrarcı olmuştur. Sünnî çoğunluk bir taraftan bazı fırkaları istidlal yöntemleri sebebiyle bid’at ehl-i sayarken aynı sebeple derinlikli ayrılıklara sebebiyet veren bu fırkayı bid’at ehl-i saymamıştır. İşte bu durumun araştırılması önem arz etmektedir. Elbette siyasî ve fıkhî bazı sebepleri vardır. Ancak bunun yanında bazı Sünnî akait âlimlerinin katkısı da olmuştur. Bunlardan birisi de Hanefî akait yazarı Tahâvî’dir. Bize göre o, te’lif ettiği akait metniyle Sünnî topluluğun Hanefîyye/Matüridîyye, Eş‘arîyye ve Selefîyye’den meydana geldiği kanaatinin oluşmasında etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Akait, Sünnî, İstidlal Yöntemi, Ebu Hanife, Tahâvî

Kaynakça

• Abdullah Nezir Ahmed. Ebu Ca’fer et-tahâvî el-imamu’l-muhaddisu’l-fakîh, Dımaşk: Daru’l-Kalem, 1991.
• Aburezzak, Mustafa. Temhidun li Tarihi’l-Felsefeti’l-İslamiyye, Kahire: Mektebetu İskenderiyye 2010.
• Akpınar, Mahmut. “Mütevekkil-Alellah, Ca‘fer b. Muhammed” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları 2006.
• Askalânî, Ahmed İbn Hacer. Tehzibu’t-tehzib, Haydar Abad: 1326.
• Bağdadî, Abdulkahir b. Tahir b. Muhammed. el-Farku beyne’l-firak, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-Îlmiyyah, ts.
• Belevî, Abdullah b. Muhammed. Siretu Ahmed b. Tolun, thk. Muhammed Kürt Ali, Kahire: Mektebetu’s-Sakkâfeti’d-Diniyye, ts.
• Berbeharî, Hasan b. Ali b. Halef. Şerhu’s-sünneti, Riyad: 1426.
• Cündî, Muhammed b. Yusuf b. Yakub, el-Yemeni. es-Süluk fi tabakatı’l-ulemai ve’l-müluk, San’a: Daru’n-Neşr 1995.
• Dakâr, Abdulgani. el-İmamu’ş-Şafii fakîhu’s-sunneti’l-Ekber, Beyrut: Daru’l-Kalem Dımaşk ve Daru’ş-Şamiyye 1996.
• Darimî, Osman b. Said b. Halid. Nakdu’l-İmam Ebu Said Osman b. Said âla’l-merisî el-cehmî el-ânid fima eftere âla’llahi azze ve celle mine’t tevhid, Riyad: Daru Neşr 1998.
• Dehlevî, Muhammed Yusuf. Emani’l-ahbar şerhu maâni’l-asâr, Hind: 1436.
• Ebû Gudde, Abdu’l-Fettâh. Halk-ı Kur’ân Meselesi Raviler, Muhaddisler ve Ta’dîl Kitaplarına Tesiri, çev.; Mücteba Uğur, Ankara: AÜİFD 1975.
• Ebu Hanife, Numan b. Sabit. el-Âlim ve’l-müteâllim, Çev: Mustaafa Öz, İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları 2015.
• Eş‘arî, Ali b. İsmail Ebu’l-Hasan. Kitab el-lûma‘, thk., İzeddin es-Seyrevan, Beyrut: 1987.
• Feruh, Ömer. Tarihu’l-Edebil’-Arabî, Beyrut: 1979.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları 2008.
• Gazzalî, Muhammed b. Muhammed Ebu Hamid. Kanunu’t-te’vil, thk. Muhammed Zahid el-Kevseri, Kahire: Matbaatu Envar 1940.
• Haci Halife (Katip Çelebi). Keşfu’z-zunun an usami’l-kitabi ve’l-fünun, Daru Beyrut: İhyai’t-Turasi’l-Arabi ts.
• İbn Asâkir, Ali b. Hasan b. Hibbetullah Ebu’l-Kasım. Tarihu Dımaşk, Beyrut: Daru Fikir 1995.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebu Bekir Şemsuddin. Vefeyatu’l-a’yan ve enbau ebnai’z-zaman, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dar Sadr 1994.
• İbn Kemal Paşa, Ahmed b. Süleymen Şemsuddin. Tabakâtu’l-müçtehidin, thk. Ebu Abdurrahman b. Akil, Kahire: Cebelavi 1397.
• İbn Kesir, İsmail b. Ömer ed-Dımaşkî. el-Bidâyetu ve’n-nihâyetu, thk. Ali Şirî, Beyrut: Daru İhyai Turasi’l-Arabî 1988.
• İbn Kutluboğa, Kasım Zeyneddin. Tacu’t-Teracüm, Dımaşk: 1992.
• İbn Nedim, Muhammed b. İshak. el-Fihrist, Beyrut: Daru’l-Ma‘rife ts.
• İbn Tagribirdî, Yusuf Ebu’l-Mahasin. en-Nücumu’z-zahire fi mülüki Mısre ve’l-Kahire, Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye 1929.
• Karadaş, Cağfer. Ana Hatlarıyla Kelam Tarihi, İstanbul: Ensar Neşriyet 2017.
• Kevserî, Muhammed Zahid. el-Havî fi Sireti’l-İmam Ebi Cafer et-Tahâvî, Kahire: ts.
• Kindî, Muhammed b. Yusuf Ebu Amr. el-Vullati ve kitabi’l-kuddat, Beyrut: Matbaa Âba el-Yesuîyin 1908.
• Kureşî, Abdulkadir b. Muhammed b. Nasrullah. el-Cevahiru’l-muzia fi tabakatı’l-Hanefîyye, Karatci: ts.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmud Ebu Mansur. Kitab et- tevhid, thk. Fethullah Huleyf, Beyrut: Dar Sadr 2007.
• Mekkî, Ahmed İbn Hacer. el-Hayratu’l-hisan fi menakibi’l-İmami’l-Â’zam Ebu Hanifetu’n-Numan, Bombay: 1324. Nesefî, Meymun b. Muhammed Ebu’l-Muin. Tabsiratu’l-Edille fi Usuli’d-Din, Ankara: Diyanet Yayınları 2004. Neşşar, Ali Sami. Neş’etu’l-fikri’l-felsefi fi’l-İslam, Kahire: Daru’l-Mea‘rif ts.
• Sâdefî, Abdurrahman b. Ahmed b. Yunus. Tarihu İbn Yunus el-Mısrî, Beyrut: 1421.
• Sâfedî, Selahaddin Halil b. Ebik b. Abdullah. el-Vafî bi’l-vefiyyat, Beyrut: 2000.
• Sâymirî, Hüseyin b. Ali B. Muhammed. Ahbaru Ebi Hanife ve ashabihi, Beyrut: 1985. Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur. el-Ensab, Haydar Abad: Dairetu Maârifi’l-Osmaniyye 1384.
• Sübkî, Taceddin Abdulvehhab. Tabakâtu’ş-Şafiîyyeti’l-Kubra, thk. Mahmud Muhammed et-Tanahî ve Abdulfettah Muhammed el-Hulvu, Hecer: 1413. Muidi’n-niâm ve mubidi’n-nikam, Beyrut: Multezemu’l-Kütup es-Sakâfiyye, 1982.
• Şirazî, İbrahim b. Ali. Tabakatu’l-Fukaha, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Daru’r-Raid 1970.
• Tahâvî, Ahmed b. Muhammed b. Selame Ebu Cafer. Müşkili’l-Âsar, thk. Şuayb Arnavut, Beyrut: Daru’r-Risale 1994. Metnu Âkidetu’t-Tahâvîyyetu beyanu âkideti ehli’s-sünneti ve’l-cemaa, Beyrut: y.y. 1995.
• Timur, İhsan. “Mâtürîdîliğin Batıda Taban Bulmasında El-Âkidetu’t-Tahâvîyye’nin Rolü”, (Toplum Bilimleri) Ocak-Haziran 10 (19).
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmine Giriş, İstanbul: Damla Yayınları 2013.
• Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefîler” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/1, c. 9, sayı: 17.
• Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Çev.; Ethem Ruhi Fığlalı, İstanbul: Sarkaç Yayınları ts.
• Yemenî, Muhammed b. Yusuf b. Yakub. es-Sülûk fi tabakati’l-ulemai ve’l-mülûk, San’a: 1995.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyaeru a’lamu’n-nubela, Beyrut: Risale Yayınları 1985. Tezkiretu’l-huffaz, Beyrut: Daru’l-Kütub el-İlmiyyah 1998. Tarihu’l-İslam ve vefiyatu’l-meşahiri ve’l-a’lam, Beyrut: 2003.