The Mu‘arreb and Furûk of the Arabic Language within the Context of Vâhidî’s Quranic Interpretation el-Basît

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 41 - 54, 29.12.2017

Ahmet Tekin

Öz

Vâhidî, who is one of the important
linguistic interpretors of the Quran in the 5th century of the hegira, gave
works on various scholarly branches of the Arabic language. Vâhidî showed his
scholarly background in all these works of his. He mostly worked on the field
of the Quranic interpretation, and upon examining his interpretations, it can
be seen how much he marvelled in the Arabic language. Thus, he seems to have
given place to the information on language and grammar in almost every page of
his interpretation “el-Basît”. Within this context, he gave place,
largely, to such phenomena as mu‘arreb which had emerged as a result of the
interaction of the Arabic language with some neighbouring languages, and furûk
which means to identify the differences between synonyms of words, their exact
meanings and nuances among them. Whether Muarreb words take place both in the
Arabic language and in the Quran became a subject to controversies, and was
discussed in detail by scholars.  Vâhidî
is of the linguists that admitted the presence of mu‘arreb words both in the
Quran and in the Arabic language. Therefore, he expounds all this kind of words
within the verses of the Quran. In addition, he differs from the accidentalists
on the phenomenon of furûk, and while dealing with such words he mentions the
differences between them.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Muarreb, Furûk, Vâhidî, el-Basît

ARAP DİLİNDE MU‘ARREB VE FURÛK İKİLİSİ VÂHİDÎ’NİN EL-BASÎT ADLI TEFSİRİ BAĞLAMINDA

Öz

Hicri beşinci yüzyılın önemli
dilbilimsel müfessirlerinden biri olan Vâhidî, Arapçanın farklı ilim
şubelerinde eserler vermiştir. Vâhidî, ilmî birikimini yazmış olduğu bu
eserlerin tümünde göstermiştir. Ağırlıklı olarak tefsir alanında çalışmalar
yapan müfessirin bu tefsirleri incelendiğinde, onun, Arapçaya ne kadar hâkim
olduğu görülecektir. Dolayısıyla, el-Basît adlı tefsirinin hemen hemen
her sayfasında dil ve gramere ait malûmata yer vermiştir. Bu bağlamda o, söz
konusu eserinde Arapçanın komşu diller ile etkileşimi neticesinde ortaya çıkan
mu‘arreb ve anlamca birbirine yakın kelimeler arasındaki farkları, onların asıl
anlamları ve bu anlamlar arasındaki nüansları tespit etmek manasındaki furûk
olgularına da genişçe yer vermiştir. Muarreb kelimelerin gerek Arapça’da
gerekse de Kur’ân’da yer alıp almadığı hususu ihtilafa konu olmuş ve ilim
adamları tarafından detaylı bir şekilde tartışılmıştır. Vâhidî, hem Arapça’da
hem de Kur’ân’da mu‘arreb sözcüklerin varlığını kabul eden dilcilerdendir.
Dolayısıyla, ayetlerdeki bu tür kelimelerin tümünü izah etmektedir. Bununla
birlikte o, furûk olgusu hakkında da teradüfçülerden farklı düşünmekte ve bu
gibi kelimeleri ele alırken aralarındaki farklara değinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Muarreb, Furûk, Vâhidî, el-Basît

Kaynakça

• ‘Abdurrahmân, b. Hasan b. ‘Abduh el-Bârkiyyî, en’Nahvu fî’l-Vesît li’l-Vâhidî, Mekke, 2005.
• Cevâlîkî, Mevhûb b. Ahmed, el-Mu‘arreb, (Thk.: Dr. Abdurrahim), Dâru’l-Kalem, Dimaşk, 1990.
• Carullah, Abdusselam b. Sâlih, Mebâhisu’l-Furûk fî’t-Tefsîr ve ‘Ulumi’l-Kur’ân, Mecelletu’d-Dirasati’l-Kur’âniyye, Riyad, sayı, 8, 2011.
• Curcânî, Ebu Bekir ‘Abdulkahir el-Fârisî, Darcu’d-Durer fî Tefsîri’l-Âyi ve’s-Suver, (Thk.: Muhammed Edîb Şekûr vd.), Dâru’l-Fîkr, ‘Amman, 2009.
• ed-Durî Muhammed Yasin Hıdır, Dekâiku’l-Furûki’l-Lugaviyye fî’l-Beyâni’l-Kur’ânî, Camia‘tu Bağdâd, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bağdat, 2005.
• Ebû’l-Fadl Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Suyûtî eş-Şâfîî, Tabakâtu’l-Mufessirîn, (Thk.: ‘Alî Muhammed ‘Umeyr), yrs. 1972.
• Ebû Bekr b. Hidâyetillâh el-Kûrânî el-Merîvânî el-Huseynî, Tabakâtu’ş-Şâfî‘iyye (Nşr.: ‘Adil Nuveyhid), Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 1982.
• Ebû Hayyân, Esîruddîn Muhammed b. Yûsuf, el-Bahru’l-Muhît, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût, 1993.
• Ebû’l-Fîdâ, ‘İmaduddin İsmâi‘l b. Efdal ‘Alî b. Mahmûd, el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Mısr, Târîh Yok. I, 192.; Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Târîhi, İstanbul, Târîh Yok.
• Ebû'l-Kâsım ‘Alî b. Hasan b. ‘Alî b. Ebi't-Tayyib el-Bâherzî, Dumyetu’l-Kasr ve ‘Usâretu Ehli’l-‘Asr, (Thk.: Muhammed Altunci), Dâru’l-Cîl, Beyrût, 1993.
• Ebû’l-Felâh ‘Abdulhayy İbnu’l-‘İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, (Nşr.: ‘Abdulkâdir Mahmûd el-Arnaût), Beyrût 1989.
• Emannullah Polat, Kur’ân Dili Arapça’nın Yapısı ve Bazı Özellikleri, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic c. 9/2, 2014, s. 1793-1815, Ankara-Turkey.
• Ebû’l Fadl Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Suyûtî, el-Muhezzeb fî mâ Vaka‘a fî’l-Kur'ân mine’l-Mu‘arreb, (Thk:.Abdullâh el-Cebûrî), Irak, 1971.
• Ebyârî, İbrâhîm b. İsmâ‘il, el-Mevsû‘etu’l-Kur’âniyye, Muessesetu Sicli’l-‘Arab, Yrs. 1984.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, el-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, (Thk.: Hamza b. Zuheyr Hafîz), Medîne, 1992.
• Hârûn, ‘Abdusselâm Muhammed, Mu'cemu Mukayyedâti İbn Hallikan, Mektebetu’l-Hânci, Kâhire, 1987.
• Haydar ‘Alî N‘imet, Zâhiretu’l-İştikâk ve Eseruhâ fî İsrâi’d-Dilâleti’l-Lugaviyye ve’l-Mu‘cemiyye li’l-Mufredâti’l-Kur’ân’iyye, Câmia‘tu’l-‘Irakiyye, Kulliyyetu’l-Âdâb, Irak, 2012.
• Hulusi Kılıç, “Furûk” DİA, XIII, İstanbul 1996, 222-223.
• ---------- “İştikâk”, DİA, İstanbul, XXIII, s. 439.
• İbn ‘Atiyye, el-Kâdî Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, (Thk.: ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2001.
• İbn Cinnî, el-Hasâis, (Nşr.: M. ‘Alî en-Neccâr), Dâru’l-kitâbi'l-‘Arabî, Beyrût, Târîh yok.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû’l-Berekat Kemâluddîn b. Muhammed, Kitâbu’l-Eddâd, (Thk.:Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm), el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût, 1987.
• İbn Dureyd, el-İştikâk, (Nşr.: ‘Abdusselâm M. Hârûn), Kâhire 1991.
• İbn fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, (Thk.: ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn), Dâru’l-Fîkr, Beyrût, 1979.
• İbn Kunfuz, Ebû’l-‘Abbas, Ahmed b. Hasan b. ‘Alî b. Hatib el-Kustântinî, el-Vefeyât, (Thk.: ‘Adil Nuveyhid), Dâru’l-Afaki’l-Cedîde, Beyrût, 1983.
• İbrâhîm Usta, Arapçanın Gelişimindeki Dış ve İç Etkenler, Bingöl Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Doğu Dilleri ve Edebiyatlarıı Bölümü, c. 6, sayı, 2, 2013, s. 935-950.
• İsmâ‘il Başa el-Bağdâdî, Hediyyetu’l-‘A‘rifîn Esmâul- Muellifîn ve Asâru’l-Musannifîn, Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 1951.
• Kays Al-i Kays, el-İraniyyûn ve’l-Edebû’l-'Arabî, Muessesetu’l-Buhûs ve’t-Tahkîkâti’s-Sikâfîyye, Yrs. Târîh Yok.
• Kemal Tuzcu, Araplarda Etimoloji Çalışmaları, Nüsha Bahar 2001. S.67.
• Kehhâle, ‘Umer Rıda, Mu‘cemu’l-Muellifîn, Dimaşk, 1957.
• Mağribî ‘Abdulkâdir b. Mustafa, el-İştikâk ve’t-T‘arîb, Matba‘atu’l-Hilâl, Mısr, 1908.
• Mirza Muhammed Bâkır Hânsârî, Ravdâtu’l-Cennât, Beyrût, 1991.
• Muhammad İsmâ‘îl b. ‘Abdisselâm, Devru’l-İştikâk fî Tenmiyeti’l-Elfâz, İslamabad, Târîh Yok.
• Ramadan ‘Abduttevvâb, Buhûs ve Makâlât fî’l-Luga, Mektebetu’l-Hâncî, Kâhire, 1982.
• es-Safedî, Ebû’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. ‘İzziddîn Aybek b. Abdillâh, el-Vâfî bi'l-vefeyât, Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 2000.
• Suyûtî, el-Muzhîr fî ‘Ulûmi’l-Luğa ve Envâihâ, I, 403.;Ebû Hilâl el-‘Askerî, el-Furûku'l-luğaviyye, (Thk.: Muhammed İbrâhîm Selim), Dâru’l-‘İlmi ve’s-Sekâfe, Kâhire, Târîh Yok.
• Şâyî‘, Muhammed b. ‘Abdirrahmân, el-Furûku’l-Luğaviyye ve Eseruhâ fî Tefsîri’l-Kur’ân, Riyad, 1993.
• Şemsuddîn Muhammed b. ‘Alî ed-Dâvûdî, Tabakâtu’l-Mufessirîn, Beyrût, Tarih Yok.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût, 2014.
• Ömer Kara, Arap Dilbilimindeki ‘Terâdüf’ ve ‘Furûk’ Argümanlarının Mukayeseli Tahlili, -el-Furûku’l-Luğaviyye’ye Giriş (III)- Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2004, sayı: 4, s.117-144.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Ahmed b. Muhammed, et-Tefsîru’l-Basît, (Nşr.: ‘Abdulaziz Sitâm vd.), Dâru’l-Musevver’ul-‘Arabiyye, Mısr, Târîh yok.
• ----------el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz, (Nşr.: Safvan ‘Adnan Davûdî), Dimaşk-Beyrût, 1995.
• ---------- el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, (Thk.: ‘Adil Ahmed Abdulmevcûd-‘Alî Muhammed Muavvid vd.), Beyrût 1994.
• ---------- Kitâbu’d-Da‘âvât ve’l-Fusûl, (Thk.: ‘Adil el-Ferîcât), Dimaşk, 2008.
• ---------- el-Vesît fî’l-Emsâl, (Thk.: ‘Afîf Muhammed ‘Abdurrahmân), Kuveyt, 1975.
• ---------- Esbâbu’n-Nuzûl, (Thk.: Kemal Besyûnî Zağlûl), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1991.
• Yâfî‘î, Ebû Muhammed Abdullâh b. Es‘ad, Mir’âtu’l-Cenân ve ‘İbretu’l-Yakzân, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût 1997.
• Yakup Civelek, Arap Dilinde Naht ve Kelime Türetmede “Naht” Yönteminin Kullanımı, Nüsha, III, sayı: 10, 2003, s. 97.
• Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemu’l-Udebâ, IV, 1659-1664.; Kazvînî, Abdulkerîm b. Muhammed er-Râfîî, et-Tedvîn fî Ahbâri Kazvîn Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût, 1987.
• el-Yemânî, Abdulbaki b. ‘Abdulmecîd, İşaretu’t-Ta’yîn fî Terâcimi'n-Nuhat ve'l-Lugaviyyîn, (Thk.: Abdulmecîd, Diyab), Suudi Arabistan,1986.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, Beyrût,1984.
• ----------Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîr ve’l-‘Alâm, (Thk.: ‘Umer Abdusselam Tedmûrî), Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrût, 1994.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. ‘Umer b. Muhammed, el-Keşşâf ‘an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, (Nşr.: Muhammed Abdüsselâm Şâhîn), Dâru’l-M‘arife, Beyrût, 2002.
• ----------el-Multekât li’z-Zemahşerî min Şerhi’l-Vâhidî ‘ala Ş‘iri’l-Mutenebbî, (Thk.; Mevdâ ‘Abdullâh el-Lâsike), Suudiarabistan, 1996.
• Zülfîkar Tüccar, “Dahîl” DİA, İstanbul,1993, VIII, 412-413.