İSMAİL HAKKI İZMİRLİ’NİN İSBÂT-I VÂCİB DELİLLERİNE KATKISI

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 13, 6 - 38, 30.06.2020

Özkan Tekin

https://doi.org/10.5281/zenodo.3903836

Öz

Öz
Allah’ın varlığını aklî ve naklî delillerle ispatlama çalışmaları, kelam tarihi boyunca çeşitlenerek devam etmiştir. İnkârcı akımların iletişim araçlarından da yararlanarak yaygınlaştığı XIX. yüzyılda Allah’ın varlığını ispatlamak daha da özel bir önem kazanmıştır. Müteahhirîn kelamının modern dönemin sorunları özelinde yetersiz kaldığı böyle bir ortamda İslâm akaidinin yeni metot ve argümanlarla ele alındığı bu dönem, Yeni İlm-i Kelam dönemi olarak adlandırılmıştır.
Bu makale çalışmasında biz, Yeni İlm-i Kelamın önemli temsilcilerinden İsmail Hakkı İzmirli’nin Allah’ın varlığını ispat sadedinde ne gibi çalışmalar yaptığını, özgün yönlerinin neler olduğunu ortaya koymaya çalıştık. İzmirli’nin birçok diğer eseri yanında özellikle Yeni İlm-i Kelâm kitabında isbât-ı vâcib delillerini geniş olarak incelediğini, inkârcıların itirazlarına cevaplar verdiğini görmekteyiz. Bu araştırmada İzmirli’nin açıkladığı ve katkılar sunduğu deliller; klasik deliller, klasik temelleri olan modern deliller ve doğrudan modern deliller şeklinde üçlü tasnife tabi tutularak incelenmiştir.
İzmirli, imkân, hudûs, gâye ve nizâm gibi klasik delillerin yanı sıra fıtrat, ihtira, hareket ve inhisar gibi klasik temelli modern delilleri ve sonsuz, künhî (özsel), ezelî hakikatler, psikolojik güçler, ahlak, kemal ve kabul-i âmme gibi modern delilleri de inceleyip geliştirmiştir. İzmirli, Yeni İlm-i Kelam geleneği içindeki diğer düşünürlerden farklı olarak, hem klasik hem modern delilleri ele almış, klasik delillerdeki ayrıntılara yer vermemiş, modern delilleri İslam dinine uygun bir terminolojiyle özlü olarak temellendirip açıklamıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeni İlm-i Kelâm, İsbat-ı Vacib, İstidlal, Klasik Deliller, Modern Deliller, Hudus, İmkân, Allah’ın Varlığı

THE CONTRIBUTION OF ISMAIL HAKKI IZMIRLI TO THE EVIDENCE OF ISBAT AL-WAJIB

Öz

Throughout the history of Kalam, efforts to prove the existence of Allah with rational (aqli) and transmitted (naqli) evidence have continued with diversification. In the 19th century when denialist movements became-widespread through communication tools, it became even more important to prove the existence of Allah. In such a situation where Mutaahirin’s Kalam were insufficient to tackle the problems of the modern period, this period in which the Islamic aqida was addressed with new methods and arguments was called The New Science of Kalam Period. In this thesis, we have tried to reveal what Ismail Hakki Izmirli, one of the prominant representatives of the New Science of Kalam, has done in proving the existence of Allah and his unique aspects. Among all the works of Izmirli, we see that he has especially studied the proofs of isbat al-wajib extensively in the book of the New Science of Kalam and responded to the objections of the deniers. In this research, evidences that Izmirli has explained and made contributions to is analyzed by being subjected to the following forms of classifications: classical evidences, classic-based modern evidences and direct modern evidences. In addition to the classic evidences such as possibility, emergence (huduth), purpose and order (nizam), Izmirli has also examined and developed classic-based modern evidences such as nature (fitrah), creation (ikhtira), movement (hareket) and exclusivity (inhisar), and modern evidences such as endless, essential (künhi), eternal truths, psychological powers, morality, perfection, and general acceptance (kabul al-‘amma). Unlike other thinkers in the tradition of the New Science of Kalam, Izmirli examined both classical and modern evidences and did not include details in classical evidences; he grounded and explained these modern evidences with a terminology suitable for the Islamic religion.

Anahtar Kelimeler

Kalam, The New Science of Kalam, Isbat al-Wajib, Classic and Modern Evidences, Existence of the God.

Kaynakça

• Bağdâdî, Abdulkahir. El-Fark Beyne'l-Firak (Mezhepler Arasındaki Farklar). çev. Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul: Kalem Yayınevi, 1979.
• Baloğlu, Adnan Bülent. “İzmirli İsmail Hakkı’nın Yeni İlm-i Kelâm Anlayışı”, İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu, (24-25 Kasım 1995). haz. Mehmet Şeker, Adnan Bülent Baloğlu, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996. 93-107. Cürcânî, S. Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2015. Demir, Osman. “Teselsül”. DİA. 40/536-538. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Demirkol, Murat. “Eş‘arî Kelâmında İmkân Krizi”. V. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu -Eş‘arîlik-.ed. Mustafa Aykaç vd. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2018. 292- 304.
• Demirkol, Murat. “Kâtibî ve Tûsî’de Tanrı’nın Varlığını Zincirlemenin İptali Yoluyla İspatlama”. Kelâm Araştırmaları 9/2 (2011). 92-130.
• Descartes, René. Meditasyonlar Metafizik Üzerine Düşünceler. çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makalatu'l-İslâmiyyîn ve İhtilafu'l-Musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: 2005. İbn Haldun. Mukadime. çev. Zakir Kadirî Ugan. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• İbn Miskeveyh. el-Fevzü’l-asğar. Tunus: el-Müessestü’l-vataniyye, 1987.
• İzmirli İsmail Hakkı. Metafizik (Felsefe-i Ûlâ). sad. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2012.
• İzmirli İsmail Hakkı. Muhassal (Yeni Kelâm İlmine Giriş). haz. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014.
• İzmirli İsmail Hakkı. Muhassalu’l Kelâm ve’l Hikme. İstanbul: Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 1336.
• İzmirli İsmail Hakkı. Mustasvife Sözleri mi? Tasavvufun Zaferleri mi Hakkın Zaferleri. İstanbul: Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 1341.
• İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm, I. Kitap. İstanbul: Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 1339-1341.
• İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm II. İstanbul: Matba-i Amire, 1340-1343.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhtasar-i Fenn-i Menâhic. İstanbul: Bab-ı Âli, 1329.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. sad. Sabri Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kant, Immenuel. Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi. Çev. İoanna Kuçuradi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2015.
• Kâtibî, Necmeddin. “Zorunlu Mevcûdun İspatı Konusunda Nasîreddin Tûsî ile Necmeddin Kâtibî Arasında Geçen Müzakereler”. Felsefe Mektupları (Nasîreddin Tûsî). çev. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2014.
• Kazanç, Fethi Kerim. Varlık, Bilgi, Değer ve Siyaset Üzerine Kelâm Yazıları. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Leibniz, Gottfried Wilhelm. Monadoloji - Metafizik Üzerine Konuşma. çev. Atakan Altınörs. İstanbul: Bilge Kültür, 2014.
• Montesquieu. Kanunların Ruhu Üzerine. çev. Fehmi Baldaş. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1998.
• Özervarlı, M. Sait. “İsbât-ı Vâcib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/495. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özervarlı, M. Sait. “İzmirli İsmail Hakkı’nın Kelâm Problemleriyle İlgili Görüşleri”. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu (24-25 Kasım 1995). haz. Mehmet Şeker, Adnan Bülent Baloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996. 109-125.
• Özervarlı, M. Sait. Kelâmda Yenilik Arayışları. İstanbul: İSAM Yayınları, 1998.
• Râzî, Fahreddin. el-Mebâhisü’l-meşrikıyye. nşr. M. el-Mu’tasım-Billâh el-Bağdâdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.
• Renouvier, Charles. Les Dilemmes de la Metaphysique Pure. Universitaires de France, Paris: Felix Alcan Press, 1991.
• Sorley, W. R. A History of English Philosophy. Camridge Üniversitesi Yayınları, Londra: Camridge Üniversitesi Yayınları, 1920. Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/304-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimler Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Topaloğlu, Bekir. İslâm Kelâmcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib). Ankara: DİB Yayınları, 1981.
• Tûsî, Nasîruddin. “Zorunlu Mevcûdun İspatı Konusunda Nasîreddin Tûsî ile Necmeddin Kâtibî Arasında Geçen Müzakereler”. Felsefe Mektupları. çev. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2014.