MUHAMMED B. AHMED ET-TARSÛSÎ'NİN HULÂSATU'L-MİFTÂH ADLI ESERİNİN TAHKÎKİ

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 13, 174 - 202, 30.06.2020

Adem Doğan

https://doi.org/10.5281/zenodo.3903883

Öz

Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî, 17. yüzyılın ikinci yarısı ile 18. yüzyılın birinci yarısında Osmanlı Devleti'nin artık gerileme sürecine girdiği dönemde Tarsus'ta yaşamış olan bir Osmanlı âlimidir. Tarsûsî; tefsir, fıkıh, hadis, kelam, felsefe, mantık, astronomi gibi birçok ilim dalında otuzu aşkın eser yazmıştır. Önemli eserlerinden biri de Ḫulâṣatu’l-Miftâḥ adlı eseridir. Tarsûsî, bu eserini Ebû Yaʿkûb Yûsuf es-Sekkâkî'nin Miftâḥu'l-ʿulûm adlı eserinin üçüncü bölümünü telhîs etmek suretiyle meydana getirmiştir. Bu çalışmada Tarsûsî’nin hayatı hakkında kısaca bilgi verilmiş ve on yedinci yüzyılda belâğat alanında yazılmış olan Ḫulâṣatu’l-Miftâḥ adlı eserinin tahkîki yapılmıştır. Bu şekilde Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî'nin ve dönemin belâğat anlayışı hakkında bilgi elde edilmiştir. Diğer taraftan ülkemizde yaklaşık olarak beş yüz bin yazma eserin tahkîk edilmeyi beklediğini düşündüğümüzde bu eserin tahkîk edilerek ilim dünyasına kazandırılması bu alanda oldukça önem arz etmektedir. Çalışma, "tahkîk" ve "dirâse" olmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Çalışmanın "dirâse" kısmında Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî'nin hayatı ele alınmış ve tahkîke konu olan eseri hakkında bilgi verilmiştir. Tahkîk kısmında da Ḫulâṣatu’l-Miftâḥ adlı yazma eserin tahkîkli metni yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Yaʿkûb Yûsuf es-Sekkâkî, Miftâḥu'l-ʿulûm, Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî, Ḫulâṣatu'l-Miftâḥ, Belâğat, Ḫulâṣatu'l-Miftâḥ, Telhîs.

THE VERIFICATION OF THE WORK HULASAT AL-MIFTAH BY MUHAMMAD B. AHMAD AL-TARSUSI

Öz

Muhammad b. Ahmad at-Tarsusi is an Ottoman scholar who lived in Tarsus between the second half of the 17th century and the first half of the 18th century when Ottoman Empire started its regression period. Tarsusi wrote more then thirty works in the field of tafsir, fiqh, hadith, kalam, philosophy, logic, astronomy. One of his important works is his work called Ḫulâṣat al-Miftâḥ. Tarsusi, created this work by summarizing (talkhis) the third part of Abu Yaʿqub Yusuf al-Sakkaki's Miftâḥ al-ʿulûm. In this study, brief information about the life of Tarsusi was given and the investigation of his work named Ḫulâṣat al-Miftâḥ, written in the field of rhetoric in the seventeenth century, was made. In this way, knowledge was provided about al-Tarsusi’s and the period’s eloquence understanding. On the other side, when we consider that there are almost five hundred thousand written works awaiting verification in our country, it is very important in this field to bring this work into the science world by verifying it. The study consists of two parts which are "verification (tahqiq)" and “studying (dirasa)”. In the studying (dirasa) part of the study, al-Tarsusi’s life is discussed and information about her work is given. In the verification (tahqiq) part, the verified text of the manuscript called Ḫulâṣat al-Miftâḥ is included.

Anahtar Kelimeler

Eloquence, Yaʿqub Yusuf al-Sakkaki, Miftâḥ al-ʿulûm, Muhammad b. Ahmad al-Tarsusi, Ḫulâṣat al-Miftâḥ, Talkhis

Kaynakça

• Akgündüz, vd.. Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf. İstanbul: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, 1993.
• Ayaz, Kadir. "Zahid el-Kevserî'nin İcâzetnamesinde Yer Alan İsnadların Osmanlı Anadolu'sundaki Tarihçesi". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı 40 (2015), 63-102.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn: esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. B.y.: Muessesetu târihi'l-'Arabî, ts.
• Bursalı, Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. Haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Cebertî, Abdurrahman, b. Hasan. ʿAcâ'ibü’l-âsârfi’t-terâcimve’l-ahbâr. Thk. Abdurrahîm Abdurrahmân Abdurrahîm. 4 Cilt. Kahire: Matba'atu Dâri'l-Kutubi'l-ilmiyye, 1417/1997. Cezerî, Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. ʿUddetü hisni'l-hasin. Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 833/2: 22b-59a.
• Çiçek, Mehmet. "Tarsûsî'nin Enmuzecu'l-'Ulûmunda Tefsir". Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages Literature End History of Turkish or Turkic Volume 9/2 (Winter 2014), 496-521.
• Demirayak, Kenan - Çöğenli, M. Sadi. Arap Edebiyatında Kaynaklar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 3. Basım, 2000.
• Fındıklılı, İsmet Efendi. Tekmiletü'ş-şekâik fî hakki ehli'l-hakâik (Şekâikı Nuʿmâniyye ve Zeyilleri). Thk. Abdulkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Hulusi Kılıç, "Belâğat", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İcâzetnâme. Konya: Konya Bölge Yazma Eser Kütüphanesi, Koyunoğlu, 14296.
• İcâzetnâme. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, 1017.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Merkezi Yayınları, 1997.
• Kahraman, Abdullah. “Tarsûsî Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/115-116. İstanbul: TDV Yayınları , 2011.
• Karabulut, Ali Rıza – Karabulut, Turan. Muʿcemu't-târîhi't-turâsi'l-İslâmî fî mektebâti'l-ʿâlem. 6 Cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, ts.
• Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütübve’l-fünûn. Haz. Şerafettin Yaltkaya. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-'Arabiyye, ts.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-mü'ellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-'Arabiyye. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 1993.
• Kevserî, M. Zâhid b. el-Hasan. et-Taĥrîrü’l-vecîz fî-mâ yebtaġīhi’l-müstecîz. B.y.: Matba'atu'l-Envâr, 1360/1941.
• Murâdî, Ebu'l-Fadl Muhammed Halîl b. ʿAlî. Silku'd-durer fî ʿayâni'l-karni's-sânî ʿaşer. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 3. Basım, 1408/1988.
• Tarsûsî, Muhammed. Âyâtu’l-hirz. Ankara: Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 4082/1a-6a.
• Tarsûsî, Muhammed. Feyzu'l-vehbi li Şerhi's-Şezeri'z-Zehebî fî ma’rifeti haddi's-sahabî. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Isparta Uluborlu İlçe Halk Kütüphanesi, 269/190a-193a. Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ʿalâ Envâri't-tenzîl ve esrâri't-te'vîl. Ankara: Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 629/71b-83b.
• Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ʿalâ Hâşiyeti Şerhi Hidâyeti’l-hikme. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar, 1579/27b-51b.
• Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ʿalâ Hâşiyeti Şerhi Hikmeti’l-ʿayn. Ankara: Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 189/174b-186b.
• Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ʿalâ Risâleti isbâti'l-vâcib ve havâşîhâ. Ankara: Milli Kütüphane, Eskişehir İl Halk Kütüphanesi, 413/ 199b-220a.
• Tarsûsî, Muhammed. Kitâbü Ahvâlu'l-hayd ve'n-nifâs. Ankara: Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 2018,/77a-78b.
• Tarsûsî, Muhammed. Miftâh li-Hulâsati'l-Miftâh. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar, 3715/1b-81b.
• Tarsûsî, Muhammed. Miftâh li-Hulâsati'l-Miftâh. İstanbul: Esad Efendi, 3714/41a-103b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Tarsûsî, Muhammed. Netâyicü'l-efkâr fî tefsiri’s-suveri's-selâs. Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 1594/ 1a-7b.
• Tarsûsî, Muhammed. Risâle fî vahdeti'l-vücûd. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 730/5/ 41b-42b.
• Tarsûsî, Muhammed. Risâletü'l-i'râb ʿalâ baʿzi'l-âyâti'l-Kerîme. Kastamonu: Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, 2440/2/ 18b-30b.
• Tarsûsî, Muhammed. Risâle fî taʿdîli'l-akvâl fî mes’eleti halki'l-aʿmâl. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Burdur İl Halk Kütüphanesi, 730/6/ 43b-44b. Tarsûsî, Muhammed. Risâle fî tefsîri kavlihî Teʿâlâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, 998/12b-22a. Tarsûsî, Muhammed. Şerhü Tuhfeti'l-mulûk. Ankara: Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 1041/ 1a-17a.
• Tarsûsî, Muhammed. Taʿlika ʿalâ Tefsîri’l-Beydâvî kavlihî Te’âlâ. Kastamonu: Kastamonu İl Halk Kütüphannesi, 1794/4/57a-59b.
• Tarsûsî, Muhammed. Tefsîru sûreti Lokmân. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Konya İl Halk Kütüphanesi, 1258/ 2a-8b.
• Tarsûsî, Muhammed. Zahîretü'l-mutezevvicîn fî Şerhi Zuhri’l-mute’ehhilîn. Ankara: Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 896/ 1-92.
• Taşdelen, Hasan. “Belâğat İlmi ve Tarihi”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri: Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. 215-306. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-Aʿlâm, Kâmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ’ mine’l-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 5. Basım, 1400/1980.