THE PRACTICE OF DICTIONARY ABOUT THE WORDS OF ( ر ج م ) : R C M AND (ر ج م ت ) : T R C M

Yıl 2020, Sayı: 14, 260 - 280, 30.12.2020

Ramazan Ege

Öz

The word (التَّرْجُمة) al-Tarjuma exists in Arabic literary works, including the hadisth sheriffs; but does not exist in the Holy Qur’an. There are differant opinions on this word whether it was of Arabic origin or not. Some of those who claim to be of Arabic origin state that the word comes from the root of ( ر ج م ) “r j m” and the letter ( ت ) “te” is additional. One of the two main meanings of ( ر ج م ) “r j m” is ( الرَّمْي ) “er-remyu”, to throw and the other meaning of it is ( الْـحَجَر ) “al-hager”; stone. İt is stated in the sources that the other meanings listed under the item ( ر ج م ) “r j m” are derived from these two basic meanings through a metaphor. Therefore, it is understood that the special meaning in (التَّرْجُمة) al-Tarjuma was produced by metaphor. Other viewers, on the other hand, examine the word (التَّرْجُمة) al-Tarjuma under the article as a separate item with the title (ر ج م ت ) : t r j m; not under the ( ر ج م ) “r j m”. Those who argue that this was not Arabic, brought from European languages like Latin ets. with the examples may be the basis of these origins. They argue that it cannot originate from Arabic. In this article, based on the opinion that the word was in Arabic, the relationship between the meaning of the (التَّرْجُمة) al-Tarjuma word and the meanings of ( ر ج م) “r j m” will be investigate and tried to reach a conclusion.

( ر ج م ) : R C M VE (ر ج م ت ) : T R C M KELİMELERİ ÜZERİNDEN BİR SÖZLÜK ARAŞTIRMASI

Öz

(التَّرْجُمة) “Tercüme” kelimesi, hadisi şerifler dâhil Arapça edebî eserlerde yer almasına karşılık Kur’ânı Kerim’de mevcut değildir. Kelimenin Arapça menşeli olup olmadığı üzerinde farklı görüşler bulunmaktadır. Arapça menşeli olduğunu savunanların bir kısmı kelimenin ( ر ج م ) “re ce me” kökünden geldiğini baştaki ( ت ) “te” harfinin zâid olduğunu belirtirler. ( ر ج م ) “re ce me” nin iki temel anlamından biri ( الرّمْي ) “er-remyu” atmak, diğeri de ( الْـحَجَر ) “el-hacer” taş, anlamıdır. Kaynaklarda ( ر ج م) “re ce me” maddesi altında sıralanan diğer anlamların ise bu iki temel anlamdan istiâre yoluyla türetildiği belirtilmektedir. Dolayısıyla Tercüme’deki özel anlamın da istiâre yoluyla üretilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Diğer görüş sahipleri ise, kelimeyi ( ر ج م ) “re ce me” maddesi altında değil ( ت ر ج م) “t r c m ” başlığıyla ayrı bir madde halinde incelemektedirler. Arapça olmadığını savunanlar ise, Latince vb. dillerden getirdikleri örneklerle kelimenin temelinin bu diller olabileceğini; Arapça kaynaklı olamayacağını ileri sürerler. Bu makalede, kelimenin Arapça kaynaklı olduğu görüşünden hareketle (التَّرْجُمة) tercüme kelimesindeki anlamla ( ر ج م ) r c m’nin anlamları arasındaki bağlantı ele alınarak bir sonuca varılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Tercüme, Tercüman, Recm, Nakl

Kaynakça

• Referans1 Akalın, Şükrü Haluk vd., Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Basım. 2011.
• Referans2 ‘Askerî, Ebû Hilal el-Hasen b. Abdullah. Cemheretü’l-emsâl. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim - Abdulhamid Katayuş. 2 Cilt. Beyrut: 1426/2005.
• Referans3 Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük: Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde. Redaksiyon-Etimoloji: Ahmet Topaloğlu. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 3. Basım. 2008.
• Referans4 İbnu’l-‘Arabî, Muhammed b. Abdullah Ebû Bekr. Ahkâmu’l-Kur’an. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım. 1424/2003.
• Referans5 Ebû ‘Amr eş-Şeybânî,. Şerhu’l-Mu‘allakât et-tis‘u. thk. ‘Abdulmecid Hemmû. Beyrut: Mü’essesetü’l-‘Âlemî li’l-Matbûât. 1422/2001.
• Referans6 Bartal, Antonius. Glossarium Mediae et infiniae Latinitatis Regni Hungariae. Lipsiae: 1901.
• Referans7 Bedevî, Abdurrahman. et-Türasü’l-Yunanî fi’l-hadârati’l-İslâmiyye ve dirâsat li kibâri’l-musteşrikin. Kahire: Mektebetü’n-Nehda el-Mısriyye. 1977.
• Referans8 Bozkurt, Nebi. “Tercüman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/489-490. İstanbul: TDV Yayınları. 2011.
• Referans9 Brockelmann, Carl. Tarihu’l-edebi’l-Arabi. Thk. ‘Abdu’l-Halim en-Neccar-Ramazan ‘Abduttevvab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maarif.
• Referans10 Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘us-sahih. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavku’n-Necat, 1422.
• Referans11 Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr. el-Hayevân. thk. ‘Abdusselam Muhammed Hârun. 8 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1384/1965.
• Referans12 Cebbûrî, ‘Ali Yâsin. Kâmûsu’l-lugati’l-‘akdiyye el-‘Arabiyye, Cambridge: Hey’etu Ebû Dabi li’s-Sekâfe ve’t-Türas, 2008.
• Referans13 Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh: Tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed ‘Abdulgafur ‘Attar. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn. 4. Basım. 1399/1979.
• Referans14 İbn Cerir et-Taberî, Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmi‘ul-beyan ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Beşşar ‘Avvad Ma‘ruf - ‘Isam Fâris el-Harstânî 7 Cilt. Beyrut: Mu’essesetü’r-risâle, 1415/1994.
• Referans15 Çakan, İsmail Lutfi - Muhammed Eroğlu, “Abdullah b. Abbas b. Abdulmuttalib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1/76-79. İstanbul: TDV Yayınları. 1988.
• Referans16 Çetin, Nihad M. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/282-286. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Referans17 Demiray, Kemal vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1969.
• Referans18 Durmuş, İsmail. “Hiciv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/ 447. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Referans19 İbn Düreyd, Ebubekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî. Cemheretü’l-luga. thk. İbrahim Şemseddin. 3 Cilt (Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1426/2005).
• Referans20 Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili: Türkçe Tefsir. 10 Cilt İstanbul: Eser Neşriyat. 1971.
• Referans21 Ergun, Sadettin Nüzhet. Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: Kenan Matbaası, 1944.
• Referans22 Eyüboğlu, E. Kemal. Atasözleri ve Deyimler: Deyimler-(Tabirler): On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde, 2 Cilt. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık. 1973.
• Referans23 Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed Tehzîbu’l-luga. thk. Muhammed ‘Ivad. 11 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâ’i’t-türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Referans24 İbnu’l-Esir, Mecdeddin Ebû’s-sa‘âdat el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadis ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmud Muhammed et-Tannâhî. 5 Cild. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘ilmiyye, 1399/1979.
• Referans25 Fîrûzâbâdî, Mecdeddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Nu‘aym el-‘Arksûsî. 4 Cild. Beyrut: Müesseseetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Referans26 İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. es-Sâhibî fî fıkhi’l-lugati’l-‘Arabiyyeti ve mesâilihâ ve süneni’l-‘Arab fî kelâmihâ. Thk. Ömer Faruk et-Tabba‘. Beyrut: 1414/1993.
• Referans27 İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Hârun. 5 Cilt. İskenderiyye: 1399/1979.
• Referans28 İbn Fâris, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mücmelü’l-luga. Thk. Züheyr ‘Abdulmuhsin Sultan. 4 Cilt. Bağdat: 1982.
• Referans29 Galanti, Avram. “Türkiye ve Sâmî Dilleri”. Sad. Ceviz, Nurettin- Musa Yıldız. Nüsha. 4/15, 97-106. Güz: 2004,.
• Referans30 Hanzâde el-Erzincânî, Üveys Vefâ b. Muhammed b. Ahmed. Minhâcu’l-yakîn Şerhu Edebi’d-dünya ve’d-din. Beyrut: 1971.
• Referans31 Hazer, Dursun. Hazreti Peygamber(sav)’in Şâirleri. Ankara: hititkitap yayınevi. 2008.
• Referans32 Halil b. Ahmed, Ebû ‘Abdurrahman, Kitābu’l-‘Ayn. Thk. Mehdi el-Mahzûmî - İbrahim es-Samrâî. 8 Cilt. Beyrut: 1408/1988.
• Referans33 Hüseyin Kâzım Kadri. Türk Lügatı: Türk Dillerinin İştikakı ve Edebî Lügatleri. 4 Cilt. İstanbul: Devlet Matbaası, 1927.
• Referans34 İbn Hacer el-‘Askalânî, Ahmed b. Ali. Tecrîdu’l-vâfî bi’l-vefeyat. Thk. Sâvî b. Muhammed b. Sâlim. 7 Cilt. Beyrut: 1434/2013.
• Referans35 İsfahânî, Râgıb Ebu’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredat fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Kîylânî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Referans36 Ka‘b b. Züheyr, Dîvanu Ka‘b b. Züheyr: San‘atu Ebî Sa‘id el-Hasen b. el-Hüseyn el-‘Askerî. Thk. Hannâ Nasr el-Hıttî. Beyrut: Dâru’l-Kitab el-‘Arabî. 1414/1994.
• Referans37Kazancı, Ahmet Lütfi. “Ebû Rigal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/ 217. İstanbul: TDV Yayınları. 1994.
• Referans38 Köklügiller, Ahmet. Edebiyat Sözlüğü: Açıklamalı, Örnekli. İstanbul: Özyürek Yayınevi. 2. Basım. 2000.
• Referans39 İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlu müşkili’l-Kur’an. Nşr. es-Seyyid Muhammed es-Sakr. 3 Cilt. Kâhire: el-Mektebetü’l-‘ilmiyye. 1392/1973.
• Referans40 Mehmed Zihni Efendi. el-Kavlu’l-ceyyid fî şerhi ebyâti’t-Telhis ve şerhayhi ve Hâşiyeti’s-Seyyid. İstanbul: Kütüphâne-i Şirket-i Mürettibiye, 1304.
• Referans41 Montet, Edouar. Histoire de la Bible. Paris: 1928.
• Referans42 Mütercim Asım Efendi. Kâmûsu’l-Muhit Tercümesi: el-Okyânûsu’l-Basit fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. 4 Cilt. İstanbul: 1305.
• Referans43 Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccac en-Neysâbûrî. el-Câmi‘us-sahih. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1954.
• Referans44 İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: 1374/1955.
• Referans45 İbn Mende, Ebu’l-Kasım Abdurrahman b. Muhammed. el-Müstahrac min kütübi’n-nas li’t-tezkire ve’l-müstatraf min ahvâli’r-rical li’l-ma‘rife. Thk. ‘Âmir Hasan Sabri et-Temîmî. 3 Cilt. el-Bahreyn: Vizâratu’l-‘Adl ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• Referans46 İbn Nedim, Muhammed b. İshak b. Muhammed. el-Fihrist. Nşr. Gustav Flügel - Johannes Roedriger. Leibzig: 1871.
• Referans47 P. G. W. Glare. (drl.), Oxford Latin Dictionary. London: Clarendon Press, 1968.
• Oxford University Press, Oxford Latin Dictionary: Oxford At the Clarendon Press. London 1968.
• Referans48 Okiç. M. Tayyib. “Hadiste Tercüman”. A. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara 14/1. Nisan 1966: 27-52.
• Referans49 Okiç, M. Tayyip. Tefsir ve Hadis Ders Notları. Ankara: Atlaskitap. 2017.
• Referans50 Orhonlu, Cengiz. “Tercüman”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 12/1. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 1979.
• Referans51 Ömer Ferruh. ‘Abkariyyetu’l-lugati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1401/1981.
• Referans52 Ötüken Neşriyat. Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat. 2. Basım, 2017).
• Referans53 Savory, Theodore. Tercüme Sanatı. çev. Hâmit Dereli (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1994)
• Referans54 Seâlibî, Ebû Mansur ‘Abdulmelik b. Muhammed. Fıkhu’l-luga ve sırru’l-‘Arabiyye. thk. Muhammed Salih Musâ Hüseyn. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle Nâşirun. 2. Basım. 1431/2010.
• Referans55 Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim. Bahru’l-‘ulûm. thk. Ali Muhammed Mu‘avvid - ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcud. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993.
• Referans56 Serap Bezmez ve C. H. Brown, ed., Türkçe – İngilizce Redhouse Sözlüğü, İstanbul: Redhouse Yayınları, 2. Basım. 1999.
• Referans57 İbn Sîde, Ebu’l-Hasen ‘Ali b. İsmâil. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. thk. Abdulhamid Hindâvî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye. 1421/2000.
• Referans58 Şemseddin Sâmî. Kâmûs-i Türkî. Dersaâdet: 1317.
• Referans59 Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Ed. Semih Tezcan. 4 Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Referans60 Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhameed Fuad Abdulbâkî - İbrahim ‘Atve ‘İvaz. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Referans61 Webster’s New İnternational Dictionnary, Second Edition, Springfield, Mass. U.S.A.: G.-C Werriam Co. 1948.
• Referans62 Wortabet, William Thomson vd. Kamusu Arabî – İngilizî. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 5. Basım, 1984.
• Referans63 Yaltkaya, Şerafeddin. Muallakat: Yedi Askı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı. 1989.
• Referans64 Yurtbaşı, Metin Atasözleri Sözlüğü: Sınıflandırılmış. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 2013.
• Referans65 Zebîdî, Muhibbuddin Ebu’l-Feyz es-Seyyid Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. ‘Abdulhalim et-Tahâvî vd. 40 Cilt. Kuveyt: Mü’essesetü’l-Kuveyt li’t-Takaddumi’l-‘İlmî, 2. Basım. 1421/2000.
• Referans66 Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnaut - Hüseyn el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, 1983.
• Referans67 Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm: Kâmûsu terâcim li ‘eşheri’r-rical ve’n-nisâ’ mine’l-‘Arab ve’l-müsta’ribîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn. 15. Basım. 2002.