AHMED RÛMÎ AKHİSÂRÎ'NİN RİSÂLE FÎ ENNE’N-NÜBÜVVE EFḌAL MİNE'L-VELÂYE ADLI ESERİ VE TASAVVUF ELEŞTİRİSİ

Yıl 2020, Sayı: 14, 383 - 418, 30.12.2020

Ali Durmuş

Öz

Bu makale 17. yüzyıl Osmanlı uleması arasında yer alan Ahmed Rûmî Akhisârî’nin (öl. 1041/1631-32) “Risâle fî enne’n-nübüvve efḍal mine’l-velâye” adlı eserinin tahkik ve değerlendirmesinden teşekkül etmektedir. Eser Akhisârî’nin bazı mutasavvıflara olan sert eleştirilerini içeren ve ilk defa çalışmamızla bilim dünyasına kazandırılan önemli bir eserdir. Ahmed Rûmî Akhisârî söz konusu eserini Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin (öl. 638/1240) dinî durumunu ortaya koymak maksadıyla kaleme almıştır ki bu mesele 17. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkan Kadızâdeliler-Sivasîler münazaasının ihtilafları arasında yer almaktadır. Müellif buradan hareketle İbnü’l-Arabî’nin ve onun gibi düşünen diğer meşayıhın hatmü’l-velâye hakkındaki görüşlerini reddetmeyi hedeflemiştir. Buna ilaveten o, konuyla ilişkili olan keşf, ilham, Hızır inancı, ricâlü’l-gayb ve kerametler gibi birçok konuyu da ele almıştır. Eleştirilerinde hem üslup, hem de argüman olarak çoğunlukla İbn Teymiyye’den (öl. 728/1328) faydalanmıştır. Risale hakkında yaptığımız değerlendirmede Akhisârî’nin hayatı ve eserleri hakkında kısa bilgi vermeyi ve söz konusu eserindeki fikirlerini geniş bir şekilde ortaya koymayı hedefledik. Ayrıca fikirlerini savunurken hangi mezhebin veyahut âlimin etkisinde kaldığını ve tasavvufla olan ilişkisini ortaya çıkarmayı amaçladık. Makalemizin sonunda ise Ahmed Rûmî Akhisârî’nin “Risâle fî enne’n-nübüvve efḍal mine’l-velâye” adlı eserini tahkik ettik.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Osmanlı Devleti, Kadızâdeliler Hareketi, Ahmed Rûmî Akhisârî, Risâle fî enne’n-nübüvve efḍal mine’l-velâye

AHMAD RUMI AKHISARI’S BOOKS OF CALLED RISALE FI ENNE AL-NUBUVVE EFDAL MIN AL-VELAYE AND HIS ISLAMIC MYSTICISM CRITICISM

Öz

This article contains the analysis and evaluation of the book “Risāle fī enne al-nubuvve efḍal min al-velāye” by Ahmad Rūmī Akhisārī (d. 1041/1631-32), an Ottomon scholar in the 17th century. Consisting of his harsh criticism of some sufis, this is an important book which has been introduced to the world of science by our study for the first time in history. Ahmad Rūmī Akhisārī wrote the book in order to present the theological position of Muhyiddīn İbn al-ʿArabī (d. 638/1240), one of the controversial issues of Qādī-zādeli’s-Sivāsī’s discussions emerged in the Ottoman Empire in the 17th century. The author aimed to deny the viewpoints of İbn al-ʿArabī and other sufis who had similar viewpoints on hatmu’l-velāye. In addition to this, he discussed many issues such as invention, inspiration, Khidr belief, rijālu'l-gayb (the men of the unseen) and qarāmāt (miracles) which relate to the topic. He benefited most from Ibn Teymiyye’s (d. 728/1328) tone and argument in his criticisms. In our study, we aimed to give information about Akhisārī’s life and his works briefly, and present his viewpoints on the aforementioned book widely. We also aimed to demonstrate which scholars and sects he was under the influence of and his relation with mysticism whilst he defended his viewpoints. Finally, we analysed Ahmad Rūmī Akhisārī’s book Risāle fī enne al-nubuvve efḍal min al-velāye at the end of our study.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Ottoman Empire, Qādī-zādeli’s Movement, Ahmad Rūmī Akhisārī, Risāle fī enne al-nubuvve efḍal min al-velāye.

Kaynakça

• Akhisârî, Ahmed b. Muhammed. Risâle fî enne’n-Nübüvve Efḍal mine’l-Velâye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Harput 429/3.
• Aruçi, Muhammed. "Hasan Kâfi Akhisârî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/326-329. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bağdatlı, Babanzâde İsmail Paşa. Hediyyetü’l-῾Ârifîn ve Esmâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Muṣannifîn. çev. Kilisli Rıfat Bilge. tsh. İbnül Emin Mahmud Kemal İnal - Avni Aktuç. 2 Cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1955.
• Bulut, Halil İbrahim. "Harikulâde Olması Açısından Kerâmet ve Mucize İlişkisi". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001). 329-350.
• Bursalı, Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri 1299–1915. Haz. A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1333.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. “İbnü’l-Arabî’nin Nübüvvet-Velâyet Hakkındaki Görüşleri ve İbn Teymiyye’nin Bu Husustaki Eleştirileri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-I) 9/21 (2008). 213-255.
• Çelebi, İlyas. "Gayb". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/404-409. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Çelebî, Kâtip. Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübive’l-Fünûn. trc. Rüştü Balcı. 5 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Çelik, Ali. Ahmed el-Rûmî el-Akhisârî ve Bid'at Risalesi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, 2000.
• Durmuş, Ali. “Kadızâde Mehmed Efendi’nin Bilinmeyen Risalesi Risâle-i Müdâfaʿa Işığında Hayatı ve İlmî Kişiliği Tercüme Tahkik ve Değerlendirme”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (2020). 321-350.
• Durmuş, Ali. Osmanlı'da Dinî Siyasî Bir Yapılanma Olarak Kadızâdeliler Hareketi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Kaya, Emrah. “Tasavvufun ve Epistemolojik Bir Araç Olarak İlhamın İbn Teymiyye Düşüncesindeki Yeri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 10/1 (2016). 11-34.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu῾cemü'l-Müellifîn Terâcimu Muṣannifi'l-Kütübi’l-῾Arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 1957.
• Konuk, Ahmet Avni. Muhyiddîn İbnü’l-Arabî Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. y.y. 2013.
• Michot, Yahya. "Ahmed-i Rûmî Akhisârî". Diyanet İslam Ansiklopedisi. Erişim 20.10.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/akhisari-ahmed-i-rumi
• Öngören, Reşat. "Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2002). 85-96.
• Radtke, Bernd. “İbnü’l-Arabî’nin Öncülerinden Biri: Hakîm Tirmizî ve Velâyet Görüşü”. Çev. Salih Çift. Tasavvuf İlmî Akademik Araştırma Dergisi İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1 9/21. 501-507.
• Sancar, Faruk. “Gazâlî Öncesi Sûfî Geleneğinde Nübüvvet Anlayışı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2009). 31-50.
• Sheikh, Mustapha. Ottoman Puritanism and its Discontents: Ahmad al-Aqhisari and the Qadizadelis. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Uludağ, Süleyman. "Keramet". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/265-268. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. "Ricâlu'l-Gayb". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/81-83. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Yavuz, Yusuf Şevki. "İlham",. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. "Keramet (Kelam)". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/268-270. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Yazıcı, Tahsin. "Ahmed-i Rûmî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/131-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yeşilyurt, Temel. “Kelâm Açısından Velâyet-Nübüvvet İlişkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1996), 389-408.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.