اللغة العربية بين العملية التعليمية والممارسة العملية في كلية العلوم الإسلامية لجامعة بارتين

Yıl 2023, Sayı: 19, 48 - 72, 30.06.2023

Kenda Alterkawı

https://doi.org/10.59536/buiifd.1196669

Öz

اللغة العربية لغة مترامية الأطراف، وتشتمل في ثناياها علوم عدة مثل: (النحو والصرف، والإملاء والبلاغة، والأدب)، أيضا أن مناهج اللغة العربية تحتوي على خمس مهارات أساسية وهي:( القراءة، الكتابة، الاستماع، التحدث، والتفكير أو الاستيعاب) وبين هذه المهارات علاقة ترابطية - تبادلية، وأيضاً هنالك علاقة ترابطية بين مهارات اللغة وعلومها لا يمكن غض الطرف عنها بالمناهج وتطبيقها.

تطرقت في عجالة للحديث عن المسار التاريخ وكيف تدرجوا في ذلك، بدءاً من دراسة مادتي النحو والصرف لغرض استيعاب الكتب الدينية، مروراً بفتح المدارس النظامية، ثم انتشارها على نطاق واسع في عهد محمد الفاتح، وسليمان القانوني، حتى الوصول إلى فتح مدارس الأئمة والخطباء، وازداد الإقبال عليها بعد ما عُرف بالربيع العربي وتدفق العرب من كل حدب وصوب إلى تركيا، وفي خضم التطورات المتسارعة التي شهدتها السنوات الأخيرة بما عرف بثورات الربيع العربي، وما تبعه من صراعات وحروب بدأت تتدفق الهجرات من البلدان العربية كسورية ومصر إلى تركيا.

برزت مسألة تعلم اللغة العربية على نطاق أوسع، فعولجت هذه المسألة أحيانا بالاستقبال الجامد لتعلم بعض المفردات التي تساعد على عملية الفهم بين الطرفين، وأحياناً أخرى بالاهتمام بتعلم الجاد وتقييم كفاءة اللغة وزخم مفرداتها، وتقدير إمكانية مواكبتها وتعلمها لأسباب كثيرة تختلف حسب الجهات والأهداف والسبل التي تتبع إليها كمؤسسات تعليمية هدفها الارتقاء بطلبتها في تعلم اللغة العربية وخاصة في الكليات الشرعية وكليات الآداب، أو كمؤسسات حكومية هدفها تعليم موظفيها وتدريبهم للتعامل مع مراجعيهم من العرب الوافدين، أو كشركات لها أهداف تجارية في تحسين وتطوير تجارتها أو كأفراد أصبح بينهم وبين العرب روابط اجتماعية كزواج أو صداقة أو صلة القرابة.

ورغم الإقبال على تعلم اللغة العربية، فالطلبة يعانون من صعوبات كثيرة أثناء التعلم بعضها عائد للطالب نفسه، وبعضها عائد للمناهج القديمة والحديثة. فجاء البحث ليبين بعض ما يُعاني منه الطلبة الأتراك، كصعوبة لفظ بعض الأحرف والكلمات، وصعوبة الكتابة، رغم أن اللغة التركية تتشابه مع اللغة العربية في عدد الحروف التسعة والعشرون حرفاً، لكنهما تفترقان في العديد من المسائل الصوتية، ففي اللغة التركية يوجد صوائت ثمانية، بينما يوجد في العربية ستة صوائت لكن هذه الستة تختلف بالنسبة للتركية، فالصوائت العربية ثلاثة منها قصيرة وثلاثة طويلة، والتشابه يقع مع الصوائت القصيرة مما يختصر التشابه إلى ثلاثة فقط، فضلاً عن مشكلة الحركات، ومشكلة صعوبة الكتابة، بالإضافة إلى صعوبات أخرى تتعلق بالمعلمين أو بالمناهج، أو حتى بطرائق التدريس المتبعة في كل جامعة وفي النهاية قدمت بعض التوصيات لأنفسنا، ولكل من يقرأ هذا البحث علنا معاً نستطيع الوصول إلى تجاوز هذه الصعوبات.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية والبلاغة, طرق تدريس اللغة العربية, علاقة ترابطية, تبادلية, صائتة, موضوع حكائي, نظام النطق الصوتي, المعرفة اللغوية, الألفاظ والصيغ, الاتصال الاجتماعي, التفاصيل الصرفية, Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesinde Teori ve Pratik Açısından Arapça Eğitim ve Öğretimi, Birlikte İlişkili

Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesinde Teori ve Pratik Açısından Arapça Eğitim ve Öğretimi

Öz

Arapça, kelime haznesi yönüyle zengin bir dildir. İçeriğinde beş alt bilim dalı vardır. Bunlar; nahiv, sarf, imlâ ve belağattır. Aynı şekilde Arapça öğretim teknikleri de beş yetenek gelişimini esas almaktadır: Bunlar da okuma, yazma, dinleme, konuşma, Arapça düşünme ve kavrama yetenekleridir. Bu yetenekler arasında eşgüdümlü-karşılıklı etkileşim vardır. öğretim tekniklerinde Bu alt bilim dallarıyla adı geçen yetenekler arasındaki ilişkiyi çeşitli tekniklerin uygulamasında görmezlikten gelemeyiz.

Tarihin akışı içerisinde nizamiye medreselerinin ilk açılmasıyla başlayıp Fatih Sultan Mehmet-Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde medreselerin yayılmasıyla ilgili süreçten İmam Hatip Liselerinin kurulmasıyla gelişen sürece kadar Arapça öğretimi, dini kitapları anlama amaçlı dilbilgisi öğrenme çabalarıyla tedrici olarak nasıl geliştiğine kısaca değindim. Arap baharı diye bilinen dönemden sonra gerek mağdur gerek müreffeh durumda birçok kişinin, Suriye, Mısır gibi çeşitli ülkelerden akın akın Türkiye’ye gelişleriyle gelişen Arapça öğretimine rağbeti de dile getirdim.

Arapça öğrenme sorununun daha geniş bir ölçekte bir ihtiyaç olarak açığa çıkmasıyla iki taraf arasında anlaşma sürecine yardımcı olacak bazı ortak kelimelerin birebir öğrenilmesi ile süreç başladı ve devam etti. Diğer yandan ciddi gayretlerle Arapça dil yeterliliğini ve kelime dağarcığını geliştirmek isteyen çeşitli özel sektör ve devlet kurumları girişimlerde bulundu: Bunlar arasında İslami İlimler Fakülteleri, dini eğitim veren örgün ve yaygın eğitim kurumları, öne çıkmaktadır. Benzeri olarak amacı çalışanlarının dil kabiliyetini geliştirmek isteyen ticari kuruluşlar, denetim amaçlı faaliyet gösteren devlet kurumları, kendini geliştirmek isteyen Arap ülkelerinden çalışan gurbetçi işçiler, Araplarla evlilik, dostluk, akrabalık gibi sosyal bağları olan bireyler gelmektedir.

Bunca rağbete rağmen Arapça öğrenmek isteyen öğrencilerin hem kendilerinden hem de eski ve yeni öğretim metotları arasındaki kararsız kalıştan kaynaklanan zorlukları vardır. Çalışmamızda değinilen bir başka zorluk da Türk öğrencilerin karşılaştığı bazı harfleri telaffuz edememe ve yazamama güçlüğüdür. 29 harften oluşan harf sayısıyla Türkçe ve Arapça birbirine çok benzemekle beraber sesli harflerin telaffuzu sorunsalında iki dil arasında bazı küçük farklılıklar mevcuttur. Türkçe’de sekiz sesli harf varken Arapça’da altı sesli harf vardır. Bu harfler de Türkçe’ye göre nispeten farklıdır. Arapçadaki sesli harflerden üçü kısa, üçü de uzun seslidir. Benzerlik sadece kısa seslilere denk gelmektedir. Böylece aralarındaki fark, üçe inmektedir ki o da bazı harekelerin telaffuzu ve yazımı problemidir. Bu zorluklara ilaveten diğer bir zorluk da her bir üniversite ve öğretim üyelerinin takip ettiği farklı öğretim müfredatı ve yöntemidir. Sonuçta gerek kendimize gerek bu araştırmayı okuyan herkese, söz konusu zorlukları birlikte aşabileceğimize dair bazı önerilerde bulundum.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arapça Öğretim Yöntemleri, Karşılıklı Etki, Birlikte İlişkili, Sesli Harfler, Anlatım Tarzı, Ses Sistemi, Dil Bilinci, Sözcük ve Kipler, Toplumsal İlişki, Çekim Bilgisi Ayrıntıları

Kaynakça

• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Kültür Koleji Yayınları, 5.basım, 1994.
• Almrsal. Sare Semir. “Su‘ûbâtu te‘allumi’l-lugati’l-‘Arabiyye li-gayri’n-nâtikîne biha”. Erişim 27 Haziran 2020. https://www.almrsal.com/post/920730
• Ali, Muhammed. – Hasen, Ahmed. “Tavzifu İstrateciyyati’l-fehmi’l-kıraiyyi fi tenmiyeti mehareteyi’l-istima’ ve’t-tehaddüs li-dirasiyyi’l-‘arabiyyeti’l-etrak”. II. Uluslararası İstanbul Sempozyumu: Yabancı Dil Olarak Arapçanın Öğretimi Sempozyum Bildirileri “Aydınlatma ve Parametreler”. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları, 8-10 Kasım 2016.
• Aydın, Tahirhan. "Arapça ve Türkçe’de Sesler-Karşıtsal Çözümleme". EKEV Akademi Dergisi 14/44 (Yaz 2010), 321-334.
• BARÜ İİF, Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi. “Fakültemizde Arapça Yarışması”. Erişim 17 Haziran 2019. https://iifar.bartin.edu.tr/haberler/-----05131644.html
• Biriciyye, Dua. “Teğallumu’l-lugati’l-arabiyye li-gayri’n-natikine biha”. Erişim 17 Haziran 2019. https://mawdoo3.com/ تعلم_اللغة_العربية_لغير_الناطقين_بها
• Buşihî, İzzettin Mevlud. "el-Mukarebetu’t-tevasuliyye fi ta’limi’l-luğati’l-arabiyye li’n-natikine bigayriha". Anadili Arapça Olmayanlar için Arapça Öğretimi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Riyad: Arap Dili Enstitüsü Yayınları, 2009.
• Derrac, Ahmed Abdülaziz. el-İtticahatu’l-muasıra fi tatavvuri’l-ulumi’l-lugaviyye. Riyad: Mektebetu Rüşd, 2003.
• Di’as, İzzet Abid. el-Vadıh fi şerhi’l-mukaddimeti’l-cezeriyye. Suriye: Daru’l-İrşad, 2005.
• Diyab, Ahmet. Türkiye’de Arapça Öğretiminde Türklerin Yüz yüze Kaldığı Zorluklar ve Öneriler. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Doğan, Yusuf. – Aydın, Tahirhan. "Türkiye’de Arapça Öğretiminde karşılaşılan Sorunlar". Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2013), 33-51.
• Ekhtiar, Ousama. “Türkiye Üniversiteleri Bağlamında Arapça Öğretim Sorunları”., Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14/1 (2014), 51-70.
• Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Kültür Yayınları, 1977.
• Feriha, Enis. Tebsitu kava’idi’l-lugati’l-arabiyye ve tebvibuha ‘ala esasi mantikin cedîd. Beyrut: Daru’n-Nevâdir, 2006.
• Hazer, Dursun. "Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları". Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi - Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2002), 274-293.
• Hengirmen, Mehmet. Arapça Açıklamalı Türkçe Dilbilgisi. çev. Mehmet Hakkı Suçin. Ankara: Engin Yayınevi, 2003.
• İbn Haldun, Abdurrahman. el-Mukaddime. thk. Halil Şehhade. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2001.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin (ed.). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi/IRCICA Yayınları, I. Cilt 1994, II. Cilt 1998.
• İsam, Nureddin. Makalât ve Nikaşât fi’l-lugah, Beyrut: Daru’s-Sadake, 1995.
• İstitye, Semir Şerif. el-Esvatu’l-Lugaviyye ru’yeten ‘udviyyeten nutkiyyeten ve fizyaiyyeten. Amman: Daru Vail, 2003.
• İşler, Emrullah. "Karşıtsal Çözümleme ve Arapça Öğretimi". Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 2/6 (Yaz 2002), 123-124.
• İşler, Emrullah. "Türklerin Arapçanın Ünlülerinde Karşılaştıkları Sorunlar ve Çözüm Önerileri". EKEV Akademi Dergisi 3/1 (Bahar 2001), 243-255.
• İşler, Emrullah. “el-Esvatu’l-lugaviyye fi’t-türkiyyeti ve’l-arabiyyeti dirase tekabüliyye”., Riyad Melik Su’ud Üniversitesi Dil Dergisi 16 (2004), 33-54.
• İşler, Emrullah. “el-Esvatu’l-lugaviyye fi’t-türkiyyeti ve’l-arabiyyeti dirase tekabüliyye”. Meclisu’l-Lisanu’l-‘Arabi bi-Moritanya. Erişim 17 Haziran 2019. https://allissan.org/node/1240
• Ksau, Melik Suud Üniversitesi. “Elektronik Mushaf Projesi: Kur’an-ı Kerîm Âyetleri Uygulaması”. Erişim 17 Haziran 2019. https://play.google.com/store/apps/details?id=sa.edu.ksu.Ayat&hl=ar
• Ma’tuk, Ahmed Muhammed. "el-Hasiletu’l-lugaviyye: ehemmiyetuha-masadiruha-vesailu tenmiyetih". Kuveyt Milli Meclisi Kültür-Sanat-Edebiyat Kitapları 212 (Ağustos 1996). Kuveyt: Alemu’l-Ma’rife Yayınları, 1969.
• Mansur, İbrahim Yusuf. Menâhic muhtelife li ta‘lîmi’l-kitâbeti’l-Arabiyye li-n-nâtikîne bihâ. Irak: Mektebetü Bağdât, 2011.
• Müslim, İbrahim Ahmed. el-Cedîd fi’l-esâlibi’t-tedrîs, Amman: Dâru’l-Beşîr, 2008.
• Neccar, Halid Muhammed Mahmud. “Difficulties in Learning Arabic for Non-Native Speakers Islamic University in Medina / Su‘ûbâtu te‘allumi ve ta‘allumi’l-lugati’l-‘arabiyye li-gayri’n-nâtikîne bihâ bi’l-cami‘âti’l-İslâmiyye bi’l-Medineti’l-munevverah”. el-Mecelletu’d-devliyye li’l-buhûsi fi’l-‘ilm /4 (2019), 289-353.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Dirasetu’s-savtu’l-lugavî. Kahire: Alemu’l-Kütüb, 1997.
• Özaydın, Abdülkerim. "Nizâmiye Medresesi". TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: İsam Yayınları, 2007.
• Racihi, Abduh. en-Nahvu’l-‘Arabi ve’d-dersu’l-hadis. Beyrut: Daru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1979.
• Rageh, Mohamed. - Hisham, Abdulbari. ed-Dekâiku’l-muhkemât fi’l-meharici ve’s-sıfât ve ma yete’allaku bihima mine’l-ahkâmi’l-Muhimmat. İskenderiye: Daru’l-Eyman, 2006.
• Ramdane, Khatout. – MOSBAHE, Djellab. “Su‘ûbâtu te‘allumi ve ta‘lîmi’l-lugati’l-‘arabiyye li-gayri’n-nâtikîne bihâ ve mukterahâtu ‘ilâcihâ / Difficultés à apprendre et à enseigner la langue arabe à des non-arabophones et suggestions de traitement”. Mecelletu’l-Cami‘ fi’d-dirasati’n-nefsiyye ve’l-‘ulûmu’t-terbeviyye 4/2 (2019), 33-48.
• Snobar, Ahmed. "Müşkilatu beramicu ta’limi’l-lugati’l-arabiyye li’n-natikine bi-gayriha fi Turkiya: Mulahaza Meydaniyye li’d-dirasati’l-arabiyye li’n-natikine bi-gayriha". II. Uluslararası İstanbul Sempozyumu: Yabancı Dil Olarak Arapçanın Öğretimi “Aydınlatma ve Parametreler” Sempozyum Bildirileri. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları, 8-10 Kasım 2016.
• Süleyman, es-Seyyid Abdülhamid. İlmu’n-nefsil’lugavî. Riyad: Alemu’l-Kütüb, 2015.
• Thery, Gérard (ed.). Rapport au Premier Ministre: Les Autoroutes de l'information (Rapports Officiels). Paris: La Documentation Française, 1994.