تحديات الحرية في تركستان الشرقيّة

Yıl 2023, Sayı: 19, 24 - 47, 30.06.2023

Abdulhekim Aydın

https://doi.org/10.59536/buiifd.1251627

Öz

ملخص البحث
قضية الحرية في تركستان الشرقية من أهم القضايا التي تعاني منها تركستان الشرقية منذ الاحتلال؛ بحيث يعد طلب الحرية في المنطقة بالوسائل المختلفة من أشد الجرائم عند الحكومة الظالمة، سواء بالكتابات العلمية، أو بالمظاهرات السلمية، وسواء محتجين بالقوانين الوضعية أو القوانين الدولية وحقوق الإنسان، وهي تسبب لانتهاك الحرمات وهتك الأعراض والأنفس، ولايوجد أمامها أي شعور بالإنسانية أو حقوق الإنسان أو القوانين أو النظام أو غيرها. وقد استفاد أهل تركستان الشرقية من الحرية بالمفهوم الإسلامي في حياتهم الواقعية لمحافظة هويتهم وثقافتهم الإسلامية من الانحرافات والاضمحلال وظهرت آثارها الإيجابية على مجتمع تركستان الشرقية من ناحية فكرية ودينية واجتماعية وسياسية، فعقيب هذه المجهودات رجعت محاولات التغيير والقمع والإبادة للسلطات الصينية بالفشل والهزيمة رغم شدة السياسات الشيوعية في منع حريات أهل تركستان الشرقية من ممارسة شعائر الإسلام وأحكامها منذ سبعين سنة. وهذه الدراسة تتناول الأحكام أو القضايا المتعلقة بالأقليات المسلمة في إطار الفقه الإسلامي تحديدا، وتحاول بيان فعاليتها وآثارها الإيجابية على واقع الأقليات المسلمة لحل مشكلاتها، وستتناول مسلمي الأويغور كنموذج واقعي، وهو أيضا يعد إسهاما لتناول قضايانا المخذولة في الدراسات الإسلامية.

Anahtar Kelimeler

: İslam hukuku, Özgürlük, Zorluklar, Doğu Türkistan, Olumlu etkiler, الفقه الإسلامي, الحرية, تحديات, تركستان الشرقية, تأثيرات إيجابية

İslam Fıkhı Işığında Özgürlük Kavramı ve Onun Doğu Türkistan Üzerindeki Olumlu Etkileri Uygur Müslümanları Örneği

Öz

ÖZ
Doğu Türkistan'daki özgürlük sorunu, işgalden bu yana Doğu Türkistan'ın çektiği en önemli sorunlardan biridir. Öyle ki, ister bilimsel yazılarla, barışçıl gösterilerle olsun, ister kanuni yasalara, uluslararası hukuka ve insan haklarına başvurulsun, özgürlük talebinde bulunmak kutsallıkların çiğnenmesine, onur ve canların yıkılmasına neden olmuştur. Doğu Türkistan halkı, kimliğini ve İslam kültürünü sapma ve çürümelerden korumak için gerçek yaşamlarında İslami anlayışta özgürlükten yararlanmış ve bunun Doğu Türkistan toplumu üzerinde fikri, dini, sosyal ve siyasi yönlerden olumlu etkileri görülmüştür. Bu çalışma, islam hukukunun Müslüman azınlıkların sorunlarının çözümündeki etkinliğini ve olumlu etkilerini ortaya koymaya çalışmakta ve Uygur Müslümanlarını gerçekçi bir model olarak ele alacaktır. Bu aynı zamanda İslami araştırmalarda ihmal ettiğimiz konuların ele alınmasına da bir katkıdır.

Anahtar Kelimeler

: İslam hukuku, Özgürlük, Zorluklar, Doğu Türkistan, Olumlu etkiler, الفقه الإسلامي, الحرية, تحديات, تركستان الشرقية, تأثيرات إيجابية

Kaynakça

• Âbâdî, Muhammed b. Yakup. el-Kâmûsu’l-muhît. Thk: Muhammed Naim Araksûsî. Beyrut: Dâru’r-Risala, 8. Basım, 2005.
• Almas, Turgun. Al-Uyghur. Çev: Macide Mahluf. Kahire: Dâru’l İtrak, 1. Basım, 2018.
• Asbahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetu’l-evliya ve tabakâtü’l-asfiya. Mısır: Dârus-Saâde 1. Basım, 1974.
• Askâlânî, İbn Hacer. ed-Dürerü-l-kâmine fi’l-a‘yâni’l-mie as-samine. Haydarabad: Osmanlı Maârif Yayınevi, 1. Basım, 1993.
• Begavî, Muhammed b. al-Ferra. Mealimu’t-tenzil fi tefsiri’l-Kur’ân. Thk: Abdürrazzak al-Mehdi. Beyrut: Dâru İhya at-Turas al-Arabi, 1. Basım, 1998.
• Bağdadî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sad. et-Tabakatu’l-kübra. Thk: İhsan Abbas. Beyrut: Dâr Sadr, 1. Basım, 1968.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Şuabu’l-îman. Thk: Ebû Hacar Muhammed b. Al-Besyunî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
• Beraya, Mahmud Ali Ali. Vakiu-d-daveti’l-İslamiyye fi Türkistan’ş-şarkiyye. Kahire: El-Ezher Üniversitesi, Usûli’d-Dîn ve’d-Dave Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Buğra, Muhammed Emin. Doğu Türkistan Tarihi. İstanbul: Yayıncısı Bilinmiyor, 5. Basım, 1989.
• Çoçak, Muhammed Abdullâh, "Doğu Türkistan'daki Medreseler". İkinci Uygur İslam Araştırmaları Sempozyumu, Ed. Faruk Muhterem, 1/195-210. İstanbul, Evlad Yayınevi, 1. Basım, 2019.
• Duveyderî, Reca Vahid. el-Bahsu’l-İlmi: esalibuhu’n-nazariyye ve mümaresetuhu’l-ilmiyye. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1. Basım, 2002.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Aş’as al-Azdi. Sünen Ebû Dâvûd. Thk: Muhammed Muhiddin AbdülHamid, Beyrut: Al-Mektebetu’l-Asriyye, 1. Basım, 2011.
• Erkin, Tohti. Türkistânü’ş-şarkiyye: el-Beledü’l-Mensiy. Cidde: Dâru’l-Endülüs el-Hadra, 1. Basım, 2000.
• Gandur, Muhammed Celal. el-Bahsu’l-ilmi beyne’n-nazariyye ve’t-tatbik. Kahire: Dâru’l Cevhere, 1. Basım, 2015.
• Hotsima, M. T. Vd. Thk: İbrahim Zeki Hurşid. Mucez’u Dâiretu’l-Maârif al-İslamiyye. Şarika: Şarika Merkezi, 1. Basım, 1998.
• İbn Faris, Ebû Hassan Ahmad b. Zakariyya. Mucemu’l-mekayîsi’l-luga. Beyrut Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2011.
• İbn Manzur, Muhammed b. Makram el-Mısrî. Lisanu’l-Arab. Thk: Emir Ahmed Haydar. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
• İltebir, Abdulhekim Bâki. Delilu Türkistan. İstanbul: Türkistan Vakfı, 1. Basım, 1999.
• İrbiyli, Ebû’l-Abbas. Vafeyatu’l A’yan, Haydar Abad: Dairetu’s-sâdir, 1. Basım, 1972.
• Kehhale, Ömer Riza. Mucemu’l-Müellifîn. Beyrut: er-Risale, 1. Basım, 1993.
• Nesefî, Ebû’l-Berekat Abdullah b. Ahmed. Kitâbü’t-tefsir. Thk: Yusuf Ali Bedevî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Basım, 1998.
• Ömer, Muhammed Tursun. Vakiu-d-daveti’l-İslamiyye fi Türkistan’ş-şarkiyye. İstanbul: Dâru’t Transfer, 1. Basım, 2020.
• Sıbâî, Mustafa. İştirakiyyetu’l-İslam. Kahire: Dâru’ş-Şaab, 3. Basım, 1977.
• Taşköprüzade, İsameddin. eş-Şekâiku’n-Numaniyye fi Devleti’l-Osmaniyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-Arâbî, ts.
• Türkistan Taymiz, Türkistan eş-şarkiyye fi nesici’l-hadarati’l-İüviyyeti’l-İslâmiyye fi Türkistan eş-şarkiyye. İstanbul: Uluslararası İlişkiler Akademisi, 1. Basım, 2022.
• Verdânî, izziddin. Türkistan eş-şarkiyye ve’s-Sîn: Sirau’n beyne hadareteyn. Kahire: Arap Medeniyeti Merkezi, 1. Basım, 2012.
• Zateri, Sad b. Fethî. el-Âsaru’l-varide ani’s-Selef fi’l-akîde min hilal kütübi’l-mesaili’l-merviyye ani’l-İmam Ahmed. Riyad: Riyad Üniversitesi, ed-Dave ve Usûli’d-Dîn Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, Riyad: Al-Maârif, 2010.
• Zehebî, Şemseddin. Siyeru alami’n-nübelâ. Thk: Heyet. Beyrut: er-Risale, 3. Basım, 1985.
• Zirikli, Hayreddin b. Mahmud. Al-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.