Ahmed Şirânî’nin İman, İsbât-ı Vâcib ve İlâhî Sıfatlar Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2024, Sayı: 21, 139 - 171, 30.06.2024

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.59536/buiifd.1461875

Öz

Son dönem Osmanlı ilim adamlarından, meşrutiyet matbuatının önemli kalemlerinden biri olan Ahmed Şîrânî (1879-1942), ilmî, siyasî ve dinî görüşlerini döneminin muhtelif dergilerinde ortaya koymuş bir şahsiyettir. Onun dinî sahada fikir beyan ettiği meseleler arasında, iman, isbât-ı vâcib ve ilâhî sıfatlar konuları da yer almaktadır. İmanla ilgili değindiği konular arasında insanların iman bakımından konumları, iman ile ilişkisi açısından amelin yeri, tehdit altında imandan dönme, icmalî ve tafsilî iman, tahkikî ve taklidî iman, imanla sorumlu olma dönemi ve imanı baskıyla yaymanın câiz olup olmadığı gibi meseleler bulunmaktadır. İsbât-ı vâcib konusunda ise Allah’ın varlığının, O’na duyulan ihtiyaç üzerinden temellendirilmesi, kâinatın bu meyanda barındırdığı kanıtlar, bilim ve fennin bu yönde kaydettiği aşamalar, tabiatın O’nun yerine geçirilmesinin imkânsızlığı, fıtrat ve kabûl-i âmme delili gibi meselelere temas etmiştir. İlâhî sıfatlar bahsinde ise Allah’ın tenzîhî/selbî ve sübûtî sıfatlarını oldukça kısa, ıstılahî tabirler kullanmak yerine gündelik dili benimseyen bir üslûp içerisinde açıklamaya çalışmıştır. Şîrânî, iman ve isbât-ı vâcib konularına daha çok muhtelif makalelerinde konuyla ilgili yaptığı göndermeler aracılığıyla dağınık surette değinmektedir. İlâhî sıfatlar meselesine ise ağırlıklı olarak “İlmihal Dersleri” başlıklı bir yazı dizisinin içerisinde müstakil şekilde temas etmiştir. İlgili meselelerin izahında muhataplarının konumuna göre bir dil geliştirmiştir. Bu bağlamda genel anlamda yeterli ilmî düzeyi bulunmayan okurlarına sade ve kolay, görece entelektüel seviyesi yüksek olanlara ise çoğu kez orta düzey, bazen de tamamen teknik bir dil ve üslûp ile hitap etmiştir. “İlmihal Dersleri” yazı dizisinde muhataplarını genel anlamda halk ve çocuklar olarak belirlediği için basit bir dil tercih etmiştir. Diğer yazılarında ise daha ilmî bir üslûp takip etmiştir. Bu makalede, Ahmed Şîrânî’nin adı geçen konular çerçevesinde ortaya koyduğu fikirleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ahmed Şirânî, İman, İsbât-ı vâcib, İlâhî sıfatlar

Ahmad Shirānī's Views on Faith, Isbāt al-Wājib and Divine Attributes

Öz

Ahmad Shīrānī (1879-1942), one of the late Ottoman scholars and one of the important writers of the constitutional monarchy press, is a person who expressed his scientific, political and religious views in various magazines of his period. Among the issues on which he expressed his opinion in the religious field are the issues of faith, isbāt al-wājib and divine attributes. Among the issues he touches upon are the position of people in terms of faith, the place of deeds in relation to faith, apostasy under threat, the collective and detailed faith, investigative and imitative faith, the period of responsibility for faith, and whether it is permissible to spread faith through coercion. On the subject of Isbāt al-wājib, he touched upon issues such as the justification of Allah's existence through the need for Him, the evidence that the universe contains in this regard, the progress made by science and science in this direction, the impossibility of substituting nature for Him, the proof of disposition and the proof of general acceptance. In the subject of divine attributes, he tried to explain the essential and positive attributes of Allah in a very short style that adopted everyday language instead of using technical terms. Shīrānī touches upon the subjects of faith and of Isbāt al-wājib in a scattered manner, mostly through references he makes on the subject in his various articles. He dealt with the issue of divine attributes independently, mainly in a series of articles titled “İlmihal Dersleri”. He developed a language according to the position of his interlocutors in explaining the relevant issues. In this context, he generally addressed his readers who did not have sufficient scientific knowledge in a simple and easy way, and those with a relatively high intellectual level, often with an intermediate level, and sometimes with a completely technical language and style. In the “İlmihal Dersleri” series of articles, he chose a simple language because he determined his addressees as the public and children in general. In his other writings, he followed a more scientific style. In this article, the ideas put forward by Ahmad Shīrānī within the framework of the above-mentioned subjects will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Ahmad Shirānī, Faith, Isbāt al-Wājib, Divine Attributes.

Kaynakça

• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Dînî ve Maddî Medeniyetler”. Sebîlürreşâd 24/611 (7 Ağustos 1340), 193-195.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Dünkü ve Bugünkü İslâmiyet”. Sebîlürreşâd 24/609 (24 Temmuz 1340), 163-165.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Fânî Medreselerin Bâkî Eserleri”. Sebîlürreşâd 23/598 (24 Nisan 1340), 413-414.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Fertlerde Diyânet Küskünlüğü”. Sebîlürreşâd 24/605 (19 Haziran 1340), 98-100.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Her Ferdin Nefsine Karşı Vezâif-i Ahlâkiyyesi”. Sebîlürreşâd 24/599 (1 Mayıs 1340), 4-6.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “İctihâd ve Taklîd”. Sebîlürreşâd 24/608 (10 Temmuz 1340), 148-150.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Lisân-ı Beşer Lisân-ı Kur’ân’a Tercümân Olamaz”. Sebîlürreşâd 24/602 (29 Mayıs 1340), 51-52.
• Afîf, Yahya. (Şîrânî, Ahmed). “Seyyid Bey’in İrşâdât-ı Âlimânesi”. Sebîlürreşâd 24/604 (12 Haziran 1340), 82-85.
• Aksekili, Ahmed Hamdi. Dînî Dersler. Dârülhilâfetilaliyye: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 2. Baskı, 1339-1341.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5 Cilt. İstanbul: Medrese Yayınevi, 1980.
• Albayrak, Sadık. Son Devrin İslâm Akademisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 1998.
• Âsım, Mustafa. Akāid Dersleri. Dersaadet: Hilal Matbaası, 1324.
• Cûdî, Ahmed. Yeni İlmihal: Akaid Dersleri. Dersaâdet: Şems Matbaası, 1328).
• Çerkeşşeyhizâde, Mehmed Tevfik Efendi. Meziyyet-i İslâmiyye. Dersaâdet: Mahmud Bey Matbaası, 1307.
• Çerkeşşeyhizâde, Mehmed Tevfik Efendi. Miftâhu’l-akâid. İstanbul: Mihran Matbaası, 1301.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi, Üss-i İslâm: Hakaik-i İslâmiyeye Müstenid Yeni İlm-i Akaid. Darülhilafe: Hikmet [Matbaa-i İslâmiyesi], 1332.
• Gündüz, Mustafa. “Ahmed Şirani ve Medreseleri Hem Eleştiren Hem de Savunan Dergisi: “Medrese İꜥtikatları (İndeks ve Yazı Özetleri)”. Folklor/Edebiyat 12/46 (2006), 97-130.
• Hilmi, Hasan. Mirkât-ı Akâid yahud Vâzıh İlm-i Hâl. İstanbul: Karabet Matbaası, 1327.
• İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eşꜥarî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Maşrik, 1987.
• Kâmil, Hâfız. Cevâhirü'l-kelâm fî beyân-i akâidi'l-İslâm. Kastamonu: Matbaa-i Vilayet, 1334.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân. thk. Bekir Topaloğlu- Ahmed Vanlıoğlu. 18 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Mesûd, Mahmûd. Usûl-i Akâid-i İslâmiyye’den Muhtasar İlm-i hâl. İstanbul: Bâbıâli Caddesi'nde 52 Numaralı Matbaa, 3. Baskı, 1329.
• Nazima, Ali. İdmân İkinci Lahika: Akâid-i İslâmiyye’den Mekâtib-i İbtidâiyye’ye Mahsus İlmihâl. y.y.: y.y., 3. Basım, 1313.
• Nuri, Hâfız. Akâid-i İslâmiyye’den Amel-i Ulûm-i Dîniyye. Dersaâdet: y.y., 3. Basım, 1331.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn. Kitabü’l-bidâye mine’l-kifâye fi’l-hidâye fi usûli’d-dîn. thk. Fethullah Huleyf. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1969.
• Şîrânî, Ahmed. “Allahü veliyyü’t-tevfîk”. Hayru’l-Kelâm 2/26 (1 Mayıs 1330), 201-202.
• Şîrânî, Ahmed. “Ben, Ahmed Midhat Efendi Olabilir miyim?”. Hayru’l-Kelâm 1/16 (20 Şubat 1329), 121-122.
• Şîrânî, Ahmed. “Bir Budalanın Hezeyanları”. Beyânülhak 6/131 (3 Teşrinievvel 1327), 2369-2371.
• Şîrânî, Ahmed. “Bulgar Papazlarından Bir Suâl”. Hayru’l-Kelâm 1/15 (13 Şubat 1329), 113-114.
• Şîrânî, Ahmed. “Dârülfünûn Talebesiyle Bir Musâhabe-i Kalemiyye 1”. İʽtisâm 1/24 (08 Mayıs 1335), 161-164.
• Şîrânî, Ahmed. “Dârülfünûn ve Müderrisleri”. İʽtisâm 1/43 (25 Eylül 1335), 465-469.
• Şîrânî, Ahmed. “Enbiyâ-i Kirâm Hazerâtında Riyâset-i Dîniyye ve Dünyeviyye: Müftü Hacı Mustafa Efendi Hazretlerine Cevab”. İʽtisâm 2/70 (1 Nisan 1336), 896-900.
• Şîrânî, Ahmed. “Fıkra Musâhabeleri”. İʽtisâm 1/25 (15 Mayıs 1335), 177-181.
• Şîrânî, Ahmed. “Gazetemizin Sene-i Devriyesi ve İbretlerle Dolu Bir Tarihçe”. Hayru’l-Kelâm 1/25 (24 Nisan 1330), 191-200.
• Şîrânî, Ahmed. “Hüsn-i Diyânet Yoksa Fikr-i Siyâset de mi Yok?..”. İʽtisâm 1/29 (12 Haziran 1335), 245-248.
• Şîrânî, Ahmed. “İbn Meryem İbn Mülcem”. Medrese İʽtikādları 8 (28 Haziran 1329), 62-63.
• Şîrânî, Ahmed. “İctihad Refikimize İkinci Sözlerim”. Medrese İʽtikādları 2 (13 Mayıs 1329), 14-15.
• Şîrânî, Ahmed. “İlk Sözlerim”. Medrese İʽtikādları 1 (6 Mayıs 1329), 8.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 2 (13 Mayıs 1329), 15.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 3 (20 Mayıs 1329), 23.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 4 (27 Mayıs 1329), 31-32.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 5 (3 Haziran 1329), 41-42.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 6 (10 Haziran 1329), 49.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 7 (17 Haziran 1329), 56-57.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 8 (21 Haziran 1329), 64-65.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 9 (5 Temmuz 1329), 72.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 10 (12 Temmuz 1329), 80-81.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 11 (19 Temmuz 1329), 89.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 12 (26 Temmuz 1329), 100.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 14 (9 Ağustos 1329), 115-116.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 15 (16 Ağustos 1329), 123.
• Şîrânî, Ahmed. “İlmihal Dersleri”. Medrese İʽtikādları 17 (6 Eylül 1329), 139-140.
• Şîrânî, Ahmed. “İsꜥâf-ı matlûb”. Hayru’l-Kelâm 1/17 (27 Şubat 1329), 129-130.
• Şîrânî, Ahmed. “İslâmiyet’te Hilâfet ve Saltanat”. İʽtisâm 2/59 (1 Kanunisani 1336), 721-724.
• Şîrânî, Ahmed. “Kendime Nasihatlerim”. Hayru’l-Kelâm 2/37 (17 Temmuz 1330), 293-294.
• Şîrânî, Ahmed. “Medrese İʽtikādları”. Hayru’l-Kelâm 1/25 (24 Nisan 1330), 192.
• Şîrânî, Ahmed. “Sohtalar-Türediler”. İʽtisâm 1/3 (20 Şubat 1335), 1-3.
• Şîrânî, Ahmed. “Sunꜥu’l-Mevlâ Nûru’l-Hüdâ”. Hayru’l-Kelâm 2/32 (13 Haziran 1330), 252.
• Tozlu, Selahattin. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir İlmiyeli: Ahmed Şirani Efendi”. Türkiye Günlüğü 48 (1997), 42-59.
• Tozlu, Selahattin. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Parti-Din Adamları İlişkisi Üzerine Ahmed Şirani’nin Görüşleri”. Kalem ve Onur 5/12 (1996), 26-32.