Öğretmen Adaylarının Sosyal Bilgiler Dersinde Öğretimi Zor Olan Soyut Kavramlara İlişkin Bilişsel Yapılarının İncelenmesi

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 6 - 24, 31.12.2017

Fatma Ünal , Harun Er

Öz

Kavramlar, ilkokul ve ortaokul çağındaki çocukların
zihinlerindeki temel bilişsel yapıların oluşmasına ve yeni bilgileri anlamlı
bir şekilde öğrenmelerine yardımcı olur. Kavramlar, bilgilerin temel yapı
taşını; kavramlar arası ilişkiler de bilimsel ilkeleri oluşturur. Bu bağlamda araştırmanın amacı; kelime
ilişkilendirme testi tekniği kullanılarak öğretmen adaylarının sosyal bilgiler
dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının
incelenmesidir. Çalışma nitel araştırma deseninde tasarlanmıştır. Araştırmanın
çalışma grubunun belirlenmesinde amaçlı örnekleme çeşitlerinden ölçüt örnekleme
yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, Bartın Üniversitesi
Eğitim Fakültesi’nde 2016-2017 akademik yılında öğrenim gören dördüncü sınıf
sosyal bilgiler öğretmenliği programı öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın
verilerinin toplanmasında; kelime ilişkilendirme testi kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda; çalışma grubundaki dördüncü sınıfta öğrenim gören
öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut
kavramlara yönelik görüşlerinde bir farklılığın olmadığı ve benzer cevaplar
verdikleri tespit edilmiştir. Sosyal bilgiler dersinde öğretilmesi zor olan
soyut kavramlar sosyal bilim disiplinlerine göre şöyledir: Tarihte, çağ ve
kronoloji; coğrafyada, paralel, meridyen ve konum; sosyolojide, toplum ve sivil
toplum; hukukta, anayasa, kanun ve hak; arkeolojide, kalıntı, kazı ve sit
alanı; psikolojide, empati ve kişilik; antropolojide, kültür, ırk ve etnik
köken; ekonomide, arz ve talep, enflasyon; siyasette, yönetim şekilleri;
felsefede, etik; dinde, mezhep ve ahlaktır. Araştırma sonucunda tespit edilen
sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan kavramların kazandırılmasına ilişkin
uygun yöntem, teknik ve materyallerin belirlenmesine yönelik çalışmalar
konusunda öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Soyut kavram, sosyal bilgiler, öğretmen adayı

Kaynakça

• Abraham, M.R. & Williamson, V.M. (1994). A cross-age study of the understanding of five chemistry concepts. Journal of Research in Science Teaching. 31 (2), 147-165.
• Akınoğlu, O. ve Arslan, Y. (2007). Türkiye’de ortaöğretim öğrencilerinin tarih kavramlarını kazanma durumu ve değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 137-154.
• Akpınar, E. (2006). Fen öğretiminde soyut kavramların yapılandırılmasında bilgisayar desteği: Yaşamımızı yönlendiren elektrik ünitesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Bilgili, A.S. ve Bektaş, Ö. (2004). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi “Osmanlı Kültür ve Medeniyeti” ünitesinde geçen tarih terimleri ile ilgili kavram yanılgıları. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 119- 141.
• Clement, C. & Yanowitz, K.L. (2003). Using an analogy to model causal mechanisms in a complex text. Instructional Science, 31, 195-225.
• Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve davranışı (psikolojinin temel kavramları). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Coşkun, M. (2003). Coğrafya öğretiminde nem konusundaki kavram yanlışlıkları ve giderilmesine yönelik öneriler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23 (3), 147-158.
• Coştu, B., Ayas, A. ve Ünal, S. (2007). Kavram yanılgıları ve olası nedenleri: Kaynama kavramı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1), 123-136.
• Dekkers, P.J.J.M. & Thijs, G.D. (1998). Making productive use of students’ initial conceptions in developing the concept of force. Science Education, 82, 31-51.
• Demircioğlu, İ. H. (2005). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Deniz, F. (2003). Lise 1 Coğrafya Derslerinde Kavram Haritalarının Başarıya Etkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğanay, A. (2002). “Öğretimde kavram ve genellemelerin geliştirilmesi”, Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi, (Editörler: Cemil Öztürk-Dursun Dilek). Ankara: Pegem-A Yayınları.
• Engelmann, S. (1969). Conceptual learning. San Rafael: Dimensions Publishing.
• Gelman, G. (1999). Dialogue on early childhood science, mathematics and technology education. File:// G:\ concept1.htm. retrieved 11.04.2017.
• Günbatar, S. ve Sarı, M. (2005). Elektrik ve manyetizma konularında anlaşılması zor kavramlar için model geliştirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (1), 185-197.
• Hovardas, T.& Korfiatis, K.J. (2006). Word associations as a tool for assessing conceptual change in science education. Learning and Instruction, 16, 416–432.
• Janiuk, R.M. (1993). The process of learning chemistry, a review of the studies. Journal of Chemical Education. 70 (10), 828-829.
• Karaer, H. (2007). Sınıf öğretmeni adaylarının madde konusundaki bazı kavramların anlaşılma düzeyleri ile kavram yanılgılarının belirlenmesi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1), 199–210.
• Kılıç, F. (2008). Kavramların öğretiminde kavram analizi yönteminin akademik başarıya ve bilişsel esnekliğe etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), 223-238.
• Klausmeier, H. J. (1990). Conceptualizing. In B.F. Jones&L.Idol (Eds.). Dimension and thinking and cognitive instruction. Hillsdale, N.J. Erlbaum.
• Klausmeier, H. J. (1992). “Concept learning and concept teaching”. Educational Psychologist, 27 (3), 267-286.
• Lane, R. (2008). Students’ alternative conceptions in geography. Geographical Education, 21, 43-52.
• Martorella, P.H. (1986). Teaching concepts. In James, M.C. (Ed.), Classroom Teaching Skills. USA: Healty and Company.
• Merriam, S.B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (S. Turan, Çev.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Merrill, M.D., Tennyson, R.D. & Posey, L.O. (1992). Teaching concept: An instructional design guide. New Jersey: Educational Technology Publication.
• Miles, M.B. ve Huberman, A.M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook (2nd ed.). Thousand Oaks, California: SAGE.
• Morris, C.G. (1996). Understanding psychology. New Jersey: Prentice Hall.
• Oden, G. C. (1987). Concept and concept formation. Annual Reviews Psychology, 38, 203-227.
• Ormrod, J. E. (2003). Educational psychology: developing learners. (4th ed.). Merrill Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
• Osborne, R.J. & Cosgrove, M.M. (1983). Children’s conceptions of the changes of state of water. Journal of Research in Science Teaching, 20 (9), 825-838.
• Pınar, A. ve Akdağ, H. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının iklim, rüzgar, sıcaklık, yağış, erozyon, ekoloji ve harita kavramlarını anlama düzeyi. İlköğretim Online, 11 (2), 530-542.
• Pine, K., Messer, D. & John, K.S. (2001). Children’s misconceptions in primary science: a survey of teachers’ views. Research in Science & Technological Education, 19 (1), 79-95.
• Riche, R. D. (2000). Strategies for assisting students overcome their misconceptions in high school physics. Memorial University of Newfoundland Education 6390.
• Scott, P. H., Asoko, H. M. & Driver, R. H. (1991). Teaching for conceptual change: a review of strategies research in physics learning: Theoretical issues and empirical studies. Institute for
• Science Education at the University of Kiel, 320 – 329.
• Senemoğlu, N. (2000). Gelişim öğrenme ve öğretim. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Sever, R., Mazman Budak, F. ve Yalçınkaya, E. (2009). Coğrafya eğitiminde kavram haritalarının önemi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (2), 19-32.
• Shu-Ling, L. (2000). “Influence of audio-visual presentations on learning abstract concept”. International Journal of Instructional Media, 27 (2), 199-206.
• Turan, İ. (2002). Lise coğrafya derslerinde kavram ve terim öğretimi ile ilgili sorunlar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (2), 67-84.
• TDK (Türk Dil Kurumu) (2017). Kavram. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a37f628a94071.06406880 10.12.2017.
• Tokcan, H. ve Alkan, G. (2013). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram karikatürlerinin öğrenci başarısına etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2), 1-19.
• Ülgen, G. (2004). Kavram geliştirme (kuramlar ve uygulamalar), (4.Baskı), Ankara: Nobel Yayınları.
• Ülger, F. (2003). İlköğretim okulu 7. sınıf sosyal bilgiler dersi kavramlarının kazanılmışlık düzeyi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Vygotsky, L. S. (1998). Düşünce ve dil, (Çev. S. Koray). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Wolfe, E. (1998). Science education; misconception. Toronto: The Ontario Institute for Studies in Education of the University of Toronto.
• Yağbasan, R. ve Gülçiçek, Ç. (2003). Fen öğretiminde kavram yanılgılarının karakteristiklerinin tanımlanması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (13). 102-120.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Yılmaz, K. ve Çolak, R. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram haritaları kullanımının öğrencilerin tutum, akademik başarı ve bilgilerinin kalıcılık düzeylerin etkisi. Uluslararası Cumhuriyet Eğitim Dergisi, 1 (1), 1-16.
• Yürümezoğlu, K., Ayaz, S. ve Çökelez, A. (2009). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin enerji ve enerji ile ilgili kavramları algılamaları. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 3 (2), 52-73.