GÜVENLİK İKLİMİNİN BELİRLEYİCİLERİ: DEMOGRAFİK FAKTÖRLER, HİYERARŞİK KÜLTÜR VE ÖRGÜTSEL ÖZDEŞLEŞME

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 1, 21 - 35, 30.06.2021

Ali Gürsoy , Mustafa Kemal Topcu

https://doi.org/10.18221/bujss.718611

Öz

İş sağlığı ve güvenliğinin temel amacı iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi olmakla birlikte güvenlik iklimi işletmelerin maruz kaldığı doğrudan ve dolaylı maliyetlerin de kök nedenidir. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliğine güvenlik iklimi olarak daha geniş perspektiften yaklaşmak uygun olacaktır. Çünkü güvenlik algıları olumlu olan çalışanların iş kazası yapma riskinin çok düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda disiplinler arası bir çalışma alanı olan iş sağlığı ve güvenliğinde psiko-sosyal faktörlerin etkisinin araştırılması önemlidir. Bu çerçevede bu çalışmada güvenlik iklimini etkileyebilecek demografik faktörlerle hiyerarşik kültür ve örgütsel özdeşleşmenin etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini Ankara ilinde faaliyet gösteren bir Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminden ortak hizmet alan firmalardaki çalışanlar oluşturmuştur. Analizler sonucunda güvenlik ikliminin cinsiyete, eğitim durumuna ve iş güvenliği eğitimi alıp almadığına göre farklılaştığı, yaşa ve deneyime göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca değişkenler arasında olumlu yönde anlamlı ilişkiler bulunduğu, hiyerarşik kültürün güvenlik iklimini tamamen, örgütsel özdeşleşmenin ise sadece yönetsel boyutu etkilediği belirlenmiştir. Sonuç olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin farkındalık yarattığı tespit edilmiş, ancak güvenlik ikliminin oluşturulabilmesi için hiyerarşiye dayalı bir kültürden ziyade daha otonom uygulamalar içeren uygulamalara ihtiyaç bulunduğu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili iş ve işlemlerin insan kaynakları uygulamalarıyla bütünleştirilmesinin daha uygun olacağı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Güvenlik İklimi, Hiyerarşik Kültür, Örgütsel Özdeşleşme

Kaynakça

• Alkış, H. ve Taşpınar, Y. (2012). “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinde Yeni Yaklaşımlar, Demir Çelik Sektörü Çalışanlarının İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Algısı: Konya Örneği”. International Iron & Steel Symposium, Karabük, 02-04 Nisan 2012.
• Altınel, Ö. (2009). The Relations Between Both Employees’ and Managers’ Perceptions of Safety Climate, As Well As Work Related Employee Attitudes. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Anicich, E. M., Swaab, R. I. ve Galinsky, A. D., (2015). Hierarchical cultural values predict success and mortality in high-stakes teams. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(5), 1338-1343.
• Ashforth, B. E. (1985). Climate Formation: Issues and Extensions, Academy of Management Review, 10(4): 837-847.
• Ashforth, B. E. (2001). Role Transitions in Organizational Life: An Identity Based Perspective. Mahwah, NJ, Erlbaum.
• Ashforth, B.E. ve Mael, F. (1989). "Social Identity Theory and the Organizations”, Academy of Management Review, 14, 20-39.
• Barbaranelli, C., Petitta, L. ve Probst, T. M. (2015). Does safety climate predict safety performance in Italy and the USA? Cross-cultural validation of a theoretical Model of Safety Climate. Accident Analysis and Prevention, 77, 35-44.
• Cameron K. S. ve Whetten, D. A., (1996). Organizational Effectiveness and Quality: The Second Generation, Handbook of Theory and Research, 11, 265–306.
• Ceyhun, G.Ç. (2014), Güvenlik İklimi ve İş-Aile Çatışmasının Yorgunluğa Etkileri: Türk Kılavuz Kaptanlar Üzerine Bir Araştırma, Journal of Business Research Turk, 6(2): 91-105. Chen, CF., Chen, SC., (2012). Scale Development of Safety Management System Evaluation for the Airline Industry. Accident Analysis and Prevention, 47:177-181.
• Choudhry, R.M., Fang, D. ve Lingard, H., (2009). Measuring Safety Climate of a Construction Company, Journal of Construction Engineering and Management, 135 (9)
• Clarke S. (2006). The Relationship Between Safety Climate and Safety Performance: A Meta-Analytic Review‖, Journal of Occupational Health Psychology, 11(4):315-27.
• Colman, A.C., (2001). Dictionary of Psychology. Oxford, Oxford University Press.
• Çalışkan, A., (2013). İç Odaklı Örgüt Kültürünün Yenilikçi Davranışa Etkisinde Personel Güçlendirmenin Aracılık Rolü. İş, Güç: Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 15(1), 88-112.
• Demirbilek, T. (2005), “İş Güvenliği Kültürü”, Legal Yayınları, İzmir.
• Denison, D. R. ve Spreitzer, G. M., (1991). Organizational Culture and Organizational Development: A Competing Values Approach, Research in Organizational Change and Development, 5, 1-21.
• Dursun, S., (2012). “İş Güvenliği Kültürü – Kavram, Modeller, Uygulama”, Beta Yayınevi, Yayın No: 2668, İstanbul.
• Edmondson, A. (1999). Psychological Safety and Learning Behavior in Work Teams. Administrative Science Quarterly, 44(2), 350-383.
• Evans, B., Glendon, A.I., Creed, P.A., (2007). Development And İnitial Validation Of An Aviation Safety Climate Scale. Journal of Safety Research, 38(6), 675-682.
• Flin, R., Mearns, K., O’Connor, P. ve Bryden, R. (2000). Measuring Safety Climate: Identifying the Common Features, Safety Science, 34/1, 177-192.
• Garcia, A. M., Boix, P. ve Canosa, C. (2004). Why Do Workers Behave Unsafely at Work? Determinants of Safe Work Practices in Industrial Workers. Occupational And Environmental Medicine, 61(3), 239-246.
• Ghahramani, A. ve Khalkhali, H. R., (2015). Development and Validation of a Safety Climate Scale for Manufacturing Industry. Safety and Health at Work, 6(2), 97-103.
• Guldenmund, F.W., (2000). The nature of safety culture: a review of theory and research. Safety Science 34, 215–257.
• Gül, A. (2015). Sağlık Çalışanlarında Örgüt Güvenlik İklimi ve Çalışan Güvenliği Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Bir Alan Çalışması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Griffin, M.A., Curcuruto, M., (2016). Safety climate in organizations, Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 3, 191-212.
• Gyekye, S. ve Salminen, S. (2010). Organizational Safety Climate and Work Experience, International Journal of Occupational Safety and Ergonomics, 16/4, pp.431-443.
• Hahn, S. E. ve Murphy, L.R. (2008), “A Short Scale for Measuring Safety Climate”, Safety Science, No:46, ss:1047-1066.
• İşcan, Ö. ve Karabey, C. (2009). "Örgütsel Özdeşleşme”, Çalışma Yaşamında Davranış (Ed. Keser, A., Yılmaz, G. ve Yürür, S.), Kocaeli, Umuttepe Yayınları, 39-56.
• Jiang, L., Lavaysse, L. M. ve Probst, T. M., (2019). Safety climate and safety outcomes: A meta-analytic comparison of universal vs. industry-specific safety climate predictive validity. Work & Stress An International Journal of Work, Health & Organisations, 33(1), 41-57.
• Johnson, S. E. (2007). The Predictive Validity of Safety Climate, Journal of Safety Research, 38/5, 511-521.
• Korkmaz, A. ve Avsallı, H. (2012). Çalışma Hayatında Yeni Bir Dönem: 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2012(26), 153-167.
• Mael, F. ve Ashforth, B. (1992). "Alumni and Their Alma Mater: a Partial Test of the Reformulated Model of Organizational Identification”, Journal of Organizational Behavior, 13, 254-269.
• Monazzam, M. R. ve Soltanzadeh, A. (2009). “The Relationsip Between The Worker’s Safety Attitude and The Registered Accidents”, Journal of Research in Health Sciences, 9 (1), 17-20.
• Neal, A. ve Griffin, M. A. (2002). Safety Climate and Safety Behaviour. Australian Journal of Management, 27(1), 67-75.
• Ocaktan, M.E. (2009). “Bir Otomotiv Fabrikasında Güvenlik Kültürünün Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Ouchi, W. G., (1980). Markets, Bureaucracies, and Clans, Administrative Science Quarterly, 25, 129-141.
• Özdemir, L., Erdem, H. ve Kalkın, G. (2016). Kamu Çalışanlarının Güvenlik İklimi Algılarının İş Tatmini ve İş Performansı Üzerine Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Cilt 7, Sayı 15, 59-69.
• Özkan, Y. ve Arpat, B. (2017). Temel Demografik Faktörlerin İş Güvenliği Kültürü Üzerine Etkisi, Denizli İli-Metal Sektörü Örneği. Second ICPESS (International Congress on Politic, Economic and Social Studies), 76-97.
• Polat, M. ve Meydan, C. H., (2009). "Örgütsel Özdeşleşmenin Sinizm ve İşten Ayrılma Niyeti ile İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”, Savunma Bilimleri Dergisi, 9 (1), 145-172.
• Quinn, R. E. ve Spreitzer, G. E., (1991). The Psychometrics of The Competing Values Culture Instrument and An Analysis of The Impact of Organizational Culture on Quality of Life, Research on Organizational Change and Development, 5, 115–142.
• Sargut, S., (2001). Kültürlerarası Farklılaşma ve Yönetim, İmge Kitapevi, Ankara.
• Şantaş, F., Şantaş, G., Özer, Ö. ve Şahin, D.S. (2018). Sağlık Çalışanlarının Güvenlik İklimi Algılarının Belirlenmesine İlişkin Bir Kamu Hastanesinde Araştırma, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 30,Ocak 2018.
• Schelble, R.M., (2012). Organizational Identification and The Development Of Professional Community, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Department of Educational Leadership And Policy, Utah Üniversitesi, A.B.D.
• Seo, DC., (2005). An Explicative Model Of Unsafe Work Behavior, Safety Science, 43:187-211.
• Seo, DC., Torabi, M.R., Blair, E.H., Ellis, N.T., (2004). A Cross-Validation Of Safety Climate Scale Using Confirmatory Factor Analytic Approach. Journal of Safety Research; 35: 427-445.
• Shannon, H. S. ve Norman, R. G., (2009). Deriving the Factor Structure of Safety Climate Scales, Safety Science, 47, 327–329.
• Siu, O., Phillips, D. R. ve Leung, T. (2003). Age Differences in Safety Attitudes and Safety Performance in Hong Kong Construction Workers, Journal of Safety Research, 34/2, 199–205.
• Soenderstrup-Andersen, H. H., Carlsen, K., Kines, P., Bjoerner, J. B., ve Roepstorff, C. (2011). Exploring The Relationship Between Leadership Style and Safety Climate In A Large Scale Danish Cross-Sectional Study, Safety Science Monitor, 15(1): 1-9.
• Tak, B. ve Aydemir, B.A. (2004). "Örgütsel Özdeşleşme üzerine İki Görgül Çalışma”, 12. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Topcu, M.K. (2015). Çalışanların Kişilik Özelliklerinin Örgütsel Özdeşleşme ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde Psikolojik Sözleşme Algısının Rolü. Doktora Tezi, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Türen, U., Gökmen, Y., Tokmak, İ. ve Bekmez, M. (2014). Güvenlik İklimi Ölçeği’nin Geçerliliği ve Güvenilirlik Çalışması, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 4, s.171-190.
• Tüzüner, V. L. ve Özaslan, B. Ö. (2011). Hastanelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarının Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 40, Sayı 2, s.138-154.
• Wang, D. S. ve Shyu, C. L. (2003), The Impact of Organizational Culture and Knowledge Sharing Motivation on Knowledge Sharing, Sun Yat-Sen Management Review, 11(3), s. 409–431.
• Wiegmann, D.A., Zhang H., Thaden T.V., Sharma G. ve Mitchell, A. (2002). A Synthesis of Safety Culture and Safety Climate Research, Technical Report ARL-02-3/FAA-02-2, Federal Aviation Administration Atlantic City International Airport, NJ., University of Illinois.
• Wiener, Y. ve Vardi, Y., (1990). Relationship Between Organizational Culture and Individual Motivation: A Conceptual Integration, Psychological Reports, 67, s.295-306.
• Wu, T. C., Liu, C. W. ve Lu, M. C. (2007). Safety Climate in University and College Laboratories: Impact of Organizational and Individual Factors, Journal of Safety Research, 38/1, 91-102.
• Zohar, D. (1980). Safety Climate in Industrial Organizations: Theoretical and Applied Implications, Journal of Applied Psychology, 65, pp.96-102.
• Zohar, D. (2010). Thirty years of safety climate research: Reflections and future directions. Accident Analysis and Prevention, 42, 1517-1522.
• Zohar, D. (2014). Safety climate: conceptualization, measurement, and improvement. In B. Schneider & K. M. Barbera, K.M. (Eds.), The Oxford handbook of organizational climate and culture (pp. 317–334). Oxford, UK: Oxford University Press.
• https://www.surveysystem.com/sscalc.htm